Laat jou werklikheid deur feite beheers word 

Om die regte doel vir jou lewe te stel en te weet wat jy daar­mee wil maak, moet jy verstaan hoe jou kop werk, want eint­lik gebeur alles in jou kop. Die manier waarop jy oor dinge dink en die dinge waaraan jy dink, bepaal in ’n groot mate wie jy is en hoe jy optree. Dit bepaal dan ook in ’n groot mate of jy kan cope of nie.

Neem nou maar die eenvoudige voorbeeld wat sekerlik nie vir een van ons werklik vreemd sal klink nie. Sannie het nie ’n omkapmasjien om haar rok mooi af te rond nie. Sy wonder of sy nie haar buurvrou moet gaan vra of sy haar om­kap­­masjien kan leen nie. Op pad soontoe spring die on­se­kerheid en twyfel met ’n bekwame spoed aan die werk soos ’n honger mopaniewurm aan ’n blaar: “Sê nou net sy wil nie,” begin Sannie sê. “Dalk gaan sy sleg voel om nee te sê, of mis-kien gaan sy dink ek weet nie hoe om met die ding te werk nie.” Die stryd in Sannie se gemoed word feller: “Sê nou sy sê sommer in my gesig nee of maak dalk nie eers die deur vir my oop nie.” Teen hierdie tyd is Sannie by haar buurvrou se voordeur. Haar buurvrou sien haar aankom en maak oop. Sannie stoom die trappe op. Haar hart klop vinniger, sy hyg effens na haar asem en haar hande is nat van die sweet. Dan trek sy los: “Ek weet jy dink ek kan nie ’n omkapmasjien werk nie en dat ek dit natuurlik sal breek. Vat jou ou masjien. Al is dit die laaste omkapmasjien in die wêreld en jy wil dit vir my gee, sal ek nie met ’n tang daaraan vat nie! Hou die ou ding!” Geen wonder dat die buurvrou verslae byna haar koppie tee laat val nie.

Wat het hier gebeur? Wel, Sannie het in haar kop ’n werk­likheid gekonstrueer volgens wat sy gedink het gaan gebeur. Sy het haarself geglo en gedink dit is regtig soos sy dink. Toe sy uiteindelik by haar buurvrou kom, het sy opgetree volgens wat sy gedink het gaan gebeur en nie volgens die werk­like si­tu­asie nie. Nie die werklikheid nie, maar die persepsies in haar kop het haar optrede bepaal en beheers. Dit het selfs haar liggaam fisiek aangetas; daarom het haar hart begin klop en sy het begin sweet en hyg na haar asem. Die stelling is dus waar dat ons lewe en optrede nie deur die werklikheid beheers word nie, maar deur ons persepsies van dinge.

Dit is soos die man wat in vrede lê en slaap. Skielik gee sy vrou hom so in die slaap ’n taai oorveeg. Uit sy pajamas geskrik, vra hy wat nou aangaan.

“Wel,” sê sy vrou, “ek het gedroom jy soen ’n ander vrou. As jy dit weer doen, skei ek jou, hoor jy!”

Hoe ons dinge sien en daaroor dink, met ander woorde, ons persepsies, bepaal wat ons glo en doen.

Hoe ontstaan dié prentjie in jou kop?

In elkeen van ons se kop is daar eintlik ’n hele wêreld weg­gebêre wat bestaan uit ons idees oor al die persone wat ons ken, hoe ons oor dinge in die samelewing dink, soos die skool, kerk, werk of wat ook al, hoe ons ons verhoudings met ander sien, en so aan. Die geleerdes noem dit jou eie klein universum of wêreld. Dit sluit alles in wat jy ken en weet en hoe jy daaroor voel. Daarvolgens leef jy.

Gestel jy hoor die woorde “my man” (of “vrou”). Dadelik kom daar by jou ’n gevoel en sommer ’n klomp idees op. Jy kan sê wat jou man alles vir jou beteken. Jy kan oor sy karakter en selfs sy geskiedenis praat. As jy gelukkig saam met hom is, sal jy oor jou positiewe gevoelens kan praat, maar as jy onge­lukkig saam met hom is, sal jy emosioneel negatief reageer. Daardie prentjie wat jy in jou kop van jou man het, bepaal hoe jy teenoor hom gaan optree.

Al die idees wat jy oor jou man het, is ook nie ewe belangrik nie. Nee, vir ons is party idees belangriker as ander. As jy byvoorbeeld dink jou man het op een of ander manier ’n ver­houding, al is jy nie seker nie, gaan dit maak dat jy so ’n bietjie agterdogtig gaan begin optree. As jy aan jou man dink, gaan hierdie ding jou die hele tyd pla. Dit word dus vir jou baie belangriker as ander eienskappe van jou man, soos dat hy eintlik nog altyd goed was vir julle, dat hy liefdevol optree teenoor jou en so aan. Daardie dinge is dan vir jou minder belangrik. Jou idee van jou man – wat jyself eintlik maak deur al die indrukke wat jy versamel en bymekaarsit – bepaal dus wat jy gaan doen en sê as jy by hom is of oor hom praat.

Een ding wat ons hier mooi moet besef, is dat daardie indruk jóú indruk is en nie objektief waar is vir almal en alles nie. Dit gebeur mos dat as twee mense van ’n partytjie af terugkom die een sou sê: “Ek hou niks van so en so wat daar was nie,” ter­wyl die ander een sê: “Nee, ek is mal oor hom.” Hoekom is dit so? Omdat ons verskillende prentjies in ons kop gemaak het van daardie persoon. As die twee mense weer daardie “so en so” raak loop, sal die een vriendelik reageer en graag met hom wil gesels, terwyl die ander een met ’n “Hallo, hoe gaan dit? Verskoon my, ek is ’n bietjie haastig!” homself uit die voete gaan maak.

’n Ander voorbeeld: ’n Persoon stap in die kroeg in en skreeu: “Die drankies is op my. Kroegman, jy kan ook sommer een kry.” Toe hy moet betaal, het hy nie ’n sent by hom nie en die kroegman foeter hom dat hy daar trek. Toe hy so half deur die mis weer bykom, skreeu hy weer: “Die drankies is op my, maar hierdie keer niks vir jou nie, kroegman. Jy raak te aggressief as jy drink.”

 Ja-nee, die prentjies van die kroegman en die vrygewige drinker oor wat daar gebeur, verskil hemelsbreed en het hulle totaal verskillend laat optree. So verskil ons interpretasies van dinge en mense. Party mense is vir jou belangriker as an­der, party dinge wil jy eerder hê as ander, en so aan. Al hierdie besluite word in jóú kop geneem aan die hand van hoe jy graag jou wêreld wil organiseer. Wat jy dink, bepaal wat jy doen.

Die voorbeeld hierbo geld alles wat ons ken of doen. Daar­om behoort verskillende mense aan verskillende politieke partye, of gaan hulle na verskillende kerke toe, of hou hulle van verskil­lende vakansieplekke. Die prentjie wat hulle in hulle kop­ het, lyk anders. Ons sê hulle opsomming van die situasie is verskillend, met ander woorde, hoe hulle hulle prentjies aanmekaargesit het, verskil, en daarom verskil wat hulle doen.

Wat belangrik is, is dat jy ook so ’n prentjie van jouself       in jou kop het. As jou prentjie positief is, sal jy positief voel    en positief optree. As jy dink jy is niks werd nie en ander          is belangriker as jy, gaan jy heeltyd minderwaardig voel en terug­staan.

Maar kyk mooi; hierdie is jou prentjie van jouself en nie noodwendig die prentjie wat ander van jou het nie. Jy moet net nie deur jou optrede vir hulle genoeg rede gee om so negatief oor jou te begin dink as wat jy oor jouself voel nie. Dit is jy wat minderwaardig vóél; jy ís dit nie noodwendig nie. Om die waarheid te sê, geen mens hoef minderwaardig te voel nie, want die Here het ons almal gemaak, vir ons almal unieke talente gegee en het vir elkeen van ons ’n spesiale plekkie op hierdie aarde. Maar sê dit nou vir iemand wat minderwaardig voel, dan sal hy vir jou sê: “Ja, maar … dis mý situasie, of mý armoede,” of wat ook al. Hulle sal redes soek om hulle idee te regverdig, want hulle glo hulleself. Jóú wêreld is vir jóú waar, kom wat wil.

Ek interpreteerdit volgens my wêreld.

Reageer

Gebeure

Dit is vir my die waar­heid

wat ek glo.

Skrywer:  Prof JAn van der Watt

Daar is twee of drie dinge wat ’n mens egter moet onthou as jy jou drome wil verwesenlik.

• Geen mens is altyd net suksesvol nie. In die eerste plek moet ’n mens onthou dat geen mens net altyd suksesvol is en nooit ook met die mislukkings in die lewe te doen kry nie. Ons loop maar almal die pad van val en opstaan, selfs die grootstes onder ons. Dit moet jou nie moedeloos maak nie.

Beethoven het doof geword maar het ten spyte daarvan een van die wêreld se grootste komponiste geword. Walt Disney het verskeie kere bankrot gespeel voordat hy sukses behaal en sy droom verwesenlik het. Niemand wou Van Gogh se skilderye koop nie, en baie van hulle is in die asblik gegooi. Vandag betaal mense tot R500 miljoen vir sy skilderye. John Creasey het 743 notas gehad van uitgewers wat nie sy boeke wou uitgee nie en tog het hy die outeur van 564 boeke geword waarvan baie blitsverkopers was. Die spreekwoord bly waar: “Aanhouer wen” en “Waar daar ’n wil is, is daar ’n weg.” Dit kan van elkeen van ons waar word, mits ons nie te gou opgee nie. Teenspoed moet ons nie te gou ontmoedig nie.

Om die waarheid te sê, teenspoed moet jou sterker maak. Daar is eintlik nie teenslae nie; teenslae gee jou net nóg ’n geleentheid om te probeer om dinge reg te doen. Teenspoed kan van ons beter en sterker mense maak, omdat dit vir ons wys waar ons verkeerd gegaan het. Nou lê die lewe voor om daardie fout reg te maak en so groei ’n mens; as jy maar net wil. Ongelukkig lê daar te veel mense langs die pad van die lewe wat een stamp gekry het en dan maar opgegee het. Teenspoed kan so al jou drome en motivering uit jou uitstamp, maar alleen as jy dit toelaat.

Vir ’n Christen is dit eintlik nog makliker, want ’n Christen het ’n Here waarop hy kan steun. Dit beteken nie dat die Here net altyd sal sorg dat dit goed gaan nie. Hy gaan nie net heeltyd die klippe op ons pad wegrol nie. Nee, die Here verander nie heeltyd net ons situasie sodat ons nooit teenspoed of probleme kry nie. Hy verander ons om in die situasie daardie teenspoed en probleme te kan hanteer. Hy maak ons oë oop en ons gemoed skoon om al die wonderlike redes te sien waarom ons wíl; ja waarom ons wil lewe en iets van onsself wil maak. Die manier waarop Hy ons dus verander, is om vir ons hoop en drome te gee. Hy wil ons oë helder maak om die wonder van die lewe te kan sien. Hy wil hê dat ons weer ’n keer mooi na onsself kyk en sien wie ons is en dat Hy nie mislukkings maak nie; ook nie van jou nie (Hy het jou mos ook gemaak, nie waar nie). Daarom kan jy nooit ’n mislukking wees nie, tensy jy dit graag wil wees. Die Here maak ons soos ’n bergklimmer wat weet hy gaan gly of baie moeg word; maar hy weet ook dat hy die toppunt gaan bereik solank hy net sy oog op die toppunt van die berg hou en gemotiveerd volhard. Die Here gaan beslis nie jou lewe vir jou leef nie, maar Hy gaan jou help om dit te wil doen en dit dan te doen.

Lees net weer wat in Jakobus 1:3-4 (p. 750) staan:

 … (W)ees opgewonde as julle geloof by elke geleentheid getoets word. Julle weet mos hoe goed dit vir julle geestelike lewe kan wees. Die slegte dinge wat met julle gebeur, toets of julle werklik die Here vertrou. As dit met julle sleg gaan, leer julle juis om nader aan die Here te leef. Julle moet die Here toelaat om julle deur hierdie dinge te leer wat dit beteken om altyd net op Hom te vertrou, kom wat wil.

Teenspoed maak jou sterker en laat jou jouself, die Here en die lewe helderder sien. Maar dit kan ook die teenoor­gestelde uitwerking hê: dit kan jou in die modder van die lewe laat vasval sodat jy nie ’n tree verder kan kom nie. Maar dit gebeur as jy soos ’n baba net wil sit waar jy (in die modder­poel) sit en nie wil opstaan en uitstap nie, terugkyk en sê: “Nou weet ek waar’s jy, vieslike modderpoel! Nooit weer val ek in jou nie.”

• Gaan ’n ooreenkoms met jouself aan oor jou ideale. Die twee­de belangrike ding as dit by motivering kom, is om met jouself ’n ooreenkoms te maak oor wat jy presies wil bereik. Stel vir jouself ’n doel. Jy moet met jouself afspreek wat jy wil doen of bereik. Jy kan selfs vir ander daarvan vertel; dit sal so ’n bietjie ek­stra druk op jou sit. Gee jouself genoeg kans om jou doel te bereik. Moenie te gou opgee nie, veral as dinge begin skeef loop. Hou by jou ooreenkoms met jouself.

Neem nou maar vir Koos. Hy was eens op ’n tyd ’n mooi afgeronde atleet; nou is hy nog net rond. Hy maak met homself ’n ooreenkoms: “Ek gaan gewig verloor” en hy begin oefen. Dit is nie so maklik nie, want na elke oefening voel hy of hy die energie het van ’n man twee maal sy ouderdom, maar hy gee nie op nie. Hy onthou al beroep waar ’n mens bo begin, is ’n grafgrawer. Die pad na sukses klim jy soos ’n leer, van onder af, trappie vir trappie. Hy hou by sy ooreenkoms met homself en byt vas tot die skaal op ’n mooi afgeronde getal staan; daar waar Koos dit graag wil sien. Koos het sy doel bereik, want hy het met hom­self ’n ooreenkoms gemaak; hy het ’n doel gehad om na te streef.

Maar daar was ook ’n ander pad wat Koos kon loop. As Koos die gevoel gekry het dat hy moet oefen, kon hy op die bed gaan lê het tot die gevoel weggaan. Maar so sou hy nooit sy doel bereik het nie. Motivering beteken juis om jou ooreenkoms met jouself na te kom, nie op die bed op die naat van jou rug nie, maar in die gimnasium. Moenie toelaat dat goedkoop tweedehandse “aandagaftrekkers” jou die pad laat byster raak nie. Koos moes gedurig veg teen die volgende: “Nee, dis nou ’n bietjie laat om te gaan oefen”, “Ek sal môre weer gaan”, “Dit was darem ’n harde dag”, en so aan. Dit maak die pad wat motivering moet loop moeilik en laat ons dikwels langs die pad na ons doel tot stilstand kom. Dink maar aan ’n atletiekwedloop: ’n atleet wat val of stop, wen nie som­mer die resies nie. As jy begin om te “stop” gaan dit vir jou al hoe moeiliker wees om weer te begin en aan te hou. Jou oor­eenkoms moet vir jou so sterk en belangrik wees dat niks in die pad daarvan gaan kom nie. Daarom is praktiese, simboliese dinge belangrik om jou op die pad te help. Ons maak te min gebruik van sigbare dinge om ons te help. As jy besluit om jou gewigs­probleem op te los en jy kom met jouself ooreen om dit te doen, maak dan iets simbolies daarvan, byvoorbeeld:

Sit vir jou langs die spieël ’n kleurvolle plakkaat waar jy elke oggend jou moeë, aan-die-slaap-gesig aan die gang pro­beer kry. Op die plakkaat kan jy byvoorbeeld skryf: “Goeiemôre, mooi, amper-maer Marie. Vandag is die dag waarop ons die vetjies gaan wys.” Onder dié woorde sit jy jou papiertjie waarop jy elke dag jou gewig neerskryf. As jy gewig opgetel het, dink jy terug aan die vorige twee dae se “sondes” en skryf dit neer. Dis jou vyande op pad na jou doel toe.

’n Ander moontlikheid is byvoorbeeld om vir jou ’n mooi (selfs duur) uitrusting vir die gimnasium te gaan koop. Dit is jou simbool van hoe ernstig jy oor die saak is. Jy moet amper voel dat die uitrusting só mooi en duur is dat jy nie kan bekostig om nie te oefen nie. Of jy kan ’n plantjie koop wat lief is vir water. Elke keer as jy van die gimnasium af kom, gooi jy dit nat, maar net dán. As die arme plantjie begin swaar kry van die dors, moet jy weet jou liggaam voel net so lus vir oefening.

Met sulke simboliese aksies, waarvan die voorbeelde hierbo net enkeles is, kan ’n mens jouself goed op die pad na suk­­ses help. Sulke dinge is jou bondgenote op die pad. Maar hierdie bondgenote is natuurlik net iets werd as jy jou aan hulle steur. Jou ooreenkoms met jouself moet dus wees om hierdie bond­genote van jou nie teleur te stel nie en nog minder jouself in die steek te laat. ’n Vaste afspraak met jouself is die wolk wat die sukses gaan laat reën. Die lewe het geleer dat daar een ding slegter is as iemand wat tou opgooi en dit is iemand wat nooit begin het nie.

• Kry die regte adres. Derdens: ek het nog nooit van iemand gehoor wat by die regte adres uigekom het as hy nie ’n adres gehad het nie. Immers, jy moet weet wat jy wil hê om dit te kan kry. Daarom moet jy vir jouself duidelike doelwitte stel. Dit moet van so ’n aard wees dat jy dit duidelik kan meet, an­ders sal jy mos nie mooi weet hoe jy vorder nie. Dit moet am­per soos trappies in ’n gebou wees. Jy kan nie ’n verdieping van ’n gebou met een tree opklim nie. Maar as daar twintig trap­pies is, kan jy, en dan is dit nie eers moeilik nie. Mense gebruik gewoonlik die voorbeeld van ’n olifant om dit te illu­streer.

Jy kan mos nie ’n olifant met een hap opeet nie, maar as jy stukkie vir stukkie eet, sal jy uiteindelik die hele olifant op­ge­eet kry. Jy moet maar net aanhou en jou doel voor oë hou. Dit is egter belangrik om op die regte plek te begin, anders vorder jy dalk heeltemal te stadig of verloor jy dalk smaak vir die hele affêre. Begin reg, dink groot, maar gee klein, geduldige treetjies op pad na jou groot doel toe.

Neem byvoorbeeld die man wat ’n geselsie aanknoop met ’n boer wat op sy stoel sit:

“Hoe lyk dit dan met Oom se mielies?” vra die man.

“Nee, ou neef, ek het nie mielies ingesit nie, want jy weet mos die goggas vreet dit so vreeslik.”

“Wat van die skape?”

“Nee,” kom die antwoord weer, “ek het hulle al lankal weggemaak, want jy weet hulle kry mos afskuwelike wurms.”

“En die beeste?” probeer die man weer.

“Ag nee, ek probeer nie eers nie, want as dit nie reën nie, moet ’n mens so baie voer, en voer is duur.”

“Nou maar waarmee boer Oom dan?” vra die man.

“Met niks nie,” sê die oom. “Ek speel dit veilig.”

Ek wonder waar die oom na ’n jaar of twee gaan sit? Beslis nie op die stoep van ’n plaashuis nie, want sonder mielies of beeste of skape kan jy seker nie wins maak nie. So is dit in die lewe ook. Sonder ’n doelgerigte en beplande lewe sak jy stadig in die dryfsand van sinloosheid weg, al dink jy dalk jy “speel dit veilig”. Onthou, iemand wat die heeltyd maar op twee gedagtes sit en hink en pink kom dubbel so vinnig nêrens.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Soms hoor ons dat iemand sê ’n persoon het so ’n groot skok gehad dat hy dood is aan ’n hartaanval. Kan iets ’n normale, gesonde persoon só skok dat hy sommer doodgaan? Dit is seker moontlik, maar gebeur nie sommer nie. Alhoewel die gevoel dat jy nie cope nie met die vrees en spanning wat daarmee saamgaan sekere siektesimptome veroorsaak – soos hier-bo beskryf – sal dit selde ’n ernstige toestand veroorsaak. Dit is ’n ander storie indien die persoon reeds ’n onderliggende pro­bleem het. As ’n persoon se kroonslagare reeds verstop is, en hy het reeds hartprobleme, kan die bykomende effek van span­ning en stres egter wel ernstige gevolge hê. As jou hart swak is en jy kry erge emosionele stres, kan dit lei tot ’n hart­aanval. Daar is egter sekere siektetoestande waarin angs wel ’n rol speel om dit te vererger.

Hartaanvalle

Spanning of stres sal nie maak dat jou are skielik verstop en jy sommer ’n hartaanval kry nie. Indien jy egter ’n onderliggende probleem het, kan oormatige stres of angs help om die hartaanval aan die gang te sit. Mense met hartprobleme moet dus liewers situasies vermy wat hulle stres. Hulle moet maak soos daardie lui persoon wat sodra hy die gevoel kry dat hy moet gaan oefen, eers gaan lê tot die gevoel verbygaan. Moenie onnodig moeilikheid soek nie. Indien die hartspier verswak is, kan die bykomende vrystelling van adre­na­lien, wat met spanningsituasies saamgaan, jou hart­probleem vererger.

Hipertensie

Spanning en stres veroorsaak ’n spesifieke soort hoë bloeddruk. Dit is meer ’n reaktiewe hoë bloeddruk waar die bloeddruk met tye fluktueer en rondspring. In die oggend mag die bloed­druk hoog wees, in die middag is dit normaal en in die aand is dit laag. Hierdie soort hoë bloeddruk is nie presies dieselfde as die standhoudende hoë bloeddruk wat ons andersins ken nie. In gevalle waar die bloeddruk so rondspring as gevolg van span­ning is die behandeling anders. Die spanning moet verlig word en dan sal die bloeddruk ook stabiliseer. In ’n persoon wat egter normaalweg met hoë bloeddruk sukkel, kan oormatige spanning daartoe lei dat die bloeddruk buite beheer raak. Waar die bloeddruk eers goed onder beheer was op medi­kasie, raak dit nou buite beheer. So ’n persoon moet gaan vir verdere mediese behandeling.

Asma

Spanning en angs help asma-aanvalle aan. ’n Mens begin met tye kwaai hoes, voel benoud en die bors fluit. In ’n persoon wat geneig is tot asma is daar verskillende snellerfaktore. Hy mag asma kry omdat hy verkeerde dinge inasem, verkeerde medi­kasie gebruik, verkeerde dinge eet of ’n virusinfeksie het. Span­­ning kan ook ’n belangrike faktor wees om ’n asma-aanval te ontlok.

Migraine

Migraine is ’n verblindende hoofpyn wat mense van tyd tot tyd kry. Dit klop so in jou kop en kom meestal aan die een kant van jou kop voor. Klassieke migraine is waar jy eers flikkerings voor jou oë kry en daarna kom die hoofpyn. In baie gevalle kry jy nie waarskuwing nie. As jy jou kom kry, is die hoofpyn daar. Jy voel ook sommer naar, en braak. Spanning, onsekerheid, geïrriteerdheid en emosionele onstabiliteit kan bydra tot migraine-aanvalle.

Prikkelbare kolon

’n Baie algemene dermtoestand is die prikkelbare kolon. In ge­wone taal praat ons van ’n sensitiewe maag. Indien ’n mens met die probleem wakker word, passeer hy ’n paar los stoel­gange, maar sy maag gee die res van die dag nie rus nie. Dit bly kramperig, voel opgeswel en dit voel of die derm nie goed ge­le­dig kan word nie. Onopgeloste spanning en stres speel ’n groot rol. As iemand met dié pro­bleem sukkel en onder stres kom, kan spanning die probleem hande laat uitruk. Dan moet daar­die persoon ’n dokter gaan sien.

Suikersiekte

Suikersiekte word ook beïnvloed deur spanning en angs. Soos ons hierbo gelees het, is daar sekere hormonale versteurings wat met spanning gepaardgaan. Daar word meer kortisol en adre­nalien vrygestel wat ’n mens se suikervlak beïnvloed. Span­ning beïnvloed ook ’n mens se eetgewoontes: sommige mense kan nie ophou eet en peusel nie, en ander verloor weer alle be­lang­­stelling in kos. Die vrystelling van die hormone en die ver­­­­andering in jou eetgewoontes lei dikwels daartoe dat die bloed­­suiker buite beheer raak en te hoog word. Dan moet die be­han­­d­eling van die suikersiekte aangepas word, byvoorbeeld dat die insuliendosis verhoog word.

Verslawende middels

 Alkoholisme en dwelmmisbruik ontwikkel dikwels by mense wat gespanne is en voel hulle verloor beheer. Hulle gebruik dwelm­middels en alkohol om hulle tydelik te help cope, of so dink hulle. Drank en dwelms is natuurlik nie ’n mens se vriend nie. Die verslawing vererger net jou stres en later verloor jy regtig beheer oor jou hele lewe.

Ja-nee, spanning en die gevoel dat ’n mens nie cope nie, is heel­­wat erger as ’n verkoue. Dit kan jou lewe heeltemal om­dop. Dit kan jou fisiek siek maak, jou geestelik laat struikel, jou sosiaal jou vriende kos en jou prestasie by die werk be­ïn­vloed. Dit kan jou gesinslewe deurmekaarkrap en jou van ’n mens in ’n humeurige klaagpot verander. Dit is reg­tig iets wat soos ’n seekat sy arms oral kan insteek en jou wurg.

Maar dit hóéf nie so te wees nie. Jy kan iets daaraan doen. Jy kan daardie seekat se lang arms een vir een loswikkel totdat hy geen mag meer oor jou het nie.

Of in terme van die voor­beeld van die sprokie van jou en die draak wat ek in die be­gin van die boek genoem het: die draak lyk gevaarlik en voel miskien vir jou onoorwinlik. Maar jý is die een wat die ver­­skil kan maak. Jy moet jou swaard optel en begin terugveg. Onthou, jou beste helpende hand sit aan die einde van jou eie arm.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Omdat spanning en angs jou as totale mens affekteer, kan jy verwag dat daar ander siektes is wat dieselfde simptome as spanning en stres sal vertoon. Wanneer is dit nou angs en wan­neer nie? Vir die gewone man op die straat is dit onmoont­lik om hierdie onderskeid te tref. Indien jy dus van die simp­tome van spanning en angs vertoon wat hierbo genoem is en dit duur vir ’n langer tyd voort, is dit beter om ’n geneesheer te gaan besoek. Hy sal jou kan help om vas te stel wat die probleem presies is. Kom ons kyk net na ’n paar voorbeelde.

Lae bloedsuiker

Lae bloedsuiker is een van die siektes met soortgelyke simptome as stres. Indien persone met dié probleem suiker in­neem, verhoog die suikervlak in hulle bloed vinnig. Die lig­gaam reageer hierop deur oormatige insulien af te skei. Die insu­lien se werk is om die suikervlak in die bloed na normaal terug te bring. Dit lei daartoe dat die vlak binne ’n halfuur tot veertig mi­­nute nadat die suiker ingeneem is, baie vinnig en te laag daal. Die liggaam kom dan hierdie fout agter en wil ver­­goed deur te probeer om die suikervlak reg te stel. Baie adre­nalien word dan afgeskei om meer suiker te maak sodat die suiker­vlak kan styg. Die adrenalien het egter newe-effekte soos bloeddruk wat rondspring, bewerigheid, lighoofdigheid en angstigheid.

Lae bloedsuiker kom in verskillende omstandighede voor. Daar is skaars toestande waar daar ’n gewassie is in die selle in die pankreas wat insulien produseer. Ons noem hierdie gewas­sies insulinoom. Mense met die probleem kry gewoonlik lae bloedsuiker as hulle oefen of as hulle vas. Die alge­meen­ste oor­saak van lae bloedsuiker is egter reaktiewe hipo­glesemie of lae bloedsuiker. Die lae bloedsuiker ontstaan hier as ’n reaksie teenoor bloedsuiker wat aanvanklik te vinnig styg. Die pankreas skei te veel insulien af wat die bloedsuiker laag laat val. Dit word gevolg deur verhoogde adrenalienaf­skeiding om die suikervlak weer reg te stel. Hierdie gevalle van reaktiewe hipoglesemie kom gewoonlik voor ongeveer ’n half­uur tot ’n uur nadat suiker ingeneem is.

Skildklierprobleme

’n Ooraktiewe skildklier beïnvloed ons emosies en liggaam op maniere wat ons aan stres laat dink. Dit is so omdat die skild­klier se hormoon, tiroksien, die brandstof van die liggaam is: dit versnel al die liggaamsfunksies. Dit versnel die hartklop, dit verhoog die effek van adrenalien sodat die bloeddruk styg en wissel. Dit versnel die senuwee-effekte: ’n mens se konsentrasie wissel, jy raak bewerig, kan nie slaap nie, raak geïrriteerd en kort­gebonde. Dit klink baie na ’n angsaanval, maar is nie. Skild­klier­probleme kan akkuraat gediagnoseer word deur bloed­toetse en deur ’n skildklier-flikkergram.

Aritmie

Daar is ’n groep hartafwykings waar die primêre probleem ’n ab­normale elektriese beheer van die hartklop is, met die gevolg dat die persoon hartkloppings kry. Weens ’n elektriese kort­sluiting begin die hart baie vinnig klop en pomp nie so goed nie. Dit kan lei tot ’n val in die bloeddruk en simptome wat daarmee gepaardgaan, soos tamheid, duiseligheid en selfs be­noud­heid. Aritmie kan met toepaslike ondersoeke, onder an­dere ’n EKG en ’n 24-uur-Holter-EKG gediagnoseer word.

Epilepsie

Epilepsie is ’n toestand waar daar elektriese steurnisse in die brein plaasvind wat lei tot wanfunksie van die brein. ’n Tipiese grand mal epileptiese aanval is maklik om te herken. Die pa­siënt verloor sy bewussyn en kry trekkings van die spiere. Dik­wels word kontrole oor die urine en die blaas verloor en die pasiënt is geneig om sy tong te byt. Daarna is die pasiënt ge­­woon­lik baie slaperig. ’n Mens kry egter meer subtiele vorms van epilepsie waartydens ’n mens abnormale gewaarwordings ervaar soos abnormale reuk- of smaaksensasie of selfs ’n vreem­de gevoel dat jy nie heeltemal by is nie. Daar is ook die soge­naam­de temporaal-kwab-epilepsie waar daar net ’n minimale trek­king van die gesig of die oë is en waar die pasiënte byna outo­maties optree. Hierdie subtiele vorms van epilepsie kan moont­lik verwar word met simptome van spanning. Gespe­sia­liseerde toetse, onder andere ’n elektro-enkefalogram (EEG), kan help om hierdie toestand te diagnoseer.

Substansafhanklikheid

Mense wat angstig en gespanne is, is soms geneig tot sub­stansafhanklikheid. Aan die ander kant is dit ook voor die hand­ liggend dat mense wat oormatig alkohol of dwelmmiddels gebruik, toenemende angstigheid sal ervaar asook slaap­steurnis, bewerigheid en abnormale gedrag. Kafeïne, wat in koffie, tee en koladranke voorkom, is egter ook ’n groot sondaar as dit by angstigheid kom. Mense wat oormatig koffie en tee gebruik, kan angstigheidseffekte ervaar. Sou hulle om die een of ander rede nie hulle gereelde hoeveelheid koffie en tee in­kry nie, kan dit lei tot onttrekkingsimptome soos angstigheid, be­we­­righeid, hartkloppings en fluktuasie in bloeddruk.

Feochromositoom

Feochromositoom is ’n baie skaars toestand. Dit is ’n gewas in die byniere. Hierdie gewas lei tot oorproduksie van adrenalien. Oormatige adrenalien lei natuurlik tot ’n bloeddruk wat rondspring, bewerigheid, angstigheid; almal simptome wat met stres verwar kan word. ’n Spesifieke urinetoets en ander skan­dering­toetse kan vasstel of hierdie toestand moont­lik teen­woordig is.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt