’n Leser vra

Hoekom is die eerste wonderwerk wat Jesus doen die veradering van water na wyn? Het die wyn alkohol bevat en is dit wyn soos ons dit ken hier in Afrika? Wyn is vir baie mense iets waaraan hulle verslaaf word, dit is glad nie gesond vir mense om te gebruik nie…wonder net hoekom dit juis wyn moes wees??

Antwoord:

Prof Jan van der Watt antwoord:

Hierdie vraag verwys na die gebeure in Kana in die provinsie Galilea, waar Jesus ’n bruilof saam met sy ma en dissipels (beste vriende) bygewoon het (Johannes 2:1-11). Om die vraag te kan beantwoord moet ons eers na die Griekse woorde wat gebruik word kyk. Tweedens moet ons die gebruike in daardie tyd in ag neem en derdens moet ons kyk wat die teologiese boodskap van die gedeelte is.

1. Die Griekse woord: vir wyn word die tipiese Griekse woord oinos gebruik wat na gegiste wyn verwys. Dit het inderdaad alkohol bevat. Om die probleem te omseil dat Jesus alkoholiese wyn sou maak beweer sommige dat dit om druiwesap gaan, maar daar is geen bewys uit die Grieks of die gebruike van die ou tyd vir die siening nie. As daar van druiwe aan die begin van die gistingsproses gepraat is (wat met ander woorde nog naby druiwesap was) is die woord ‘nuwe wyn’ gebruik. Ons kry dit ook in die Bybel (Mk 2:22). Die feit dat in Joh 2:10 van ‘goeie wyn’ gepraat word beteken dat die wyn al deur die gistingsproses is en volgens die wynmakers reg is om te drink.
2. Die agtergrond: In die Bybelse tyd was dit algemeen om wyn by jou ete te drink (byna soos ons koffie of tee na ete drink). Terloops, daarom is wyn ook een van die twee tekens by die nagmaal, want dit was deel van elke ete, nes brood. Die wyn is gewoonlik met water gemeng (1 deel wyn tot 3 of 4 dele water), so die alkoholinhoud was baie laag. Mense het dus ’n ander houding teenoor wyn gehad as wat ons vandag het. Hulle het dit nie so nou met alhokoholisme verbind nie. Dit beteken nie dat die Bybel nie te veel alkohol inneem ken en dit inderdaad as probleem beskryf nie (1 Kor 6:10). Wat gebruik word, moet matig gebruik word, dit bly maar die goue reël?
3. Die teologiese agtergrond van Joh 2:1-11: Jesus se eerste wonderwerk by Kana is ryk aan simboliek, wat nie hier volledig behandel kan word nie. Die wyn maak wel ’n belangrike deel van die simboliek uit. Jesus maak baie wyn (ses klipkanne vol) en maak die beste wyn. Die boodskap van Johannes hieragter is dat as Jesus iets doen doen Hy dit in oorvloed. As hy ’n blinde genees is die persoon van sy geboorte af blind, die lam man is 38 jaar lank lam (veel langer as die gemiddelde lewensverwagting daai tyd), as Hy Lasarus opwek, stink hy al (m.a.w. hy is al besig om te ontbind). Jesus se wonderwerke is dus almal GROOT wonderwerke om so sy krag en mag baie duidelik te beklemtoon.

Hoewel die teks deur sommige mense in die debat oor alkoholisme gebruik word om Jesus se houding teenoor wyn te illustreer, moet ons in die lig van die eie manier waarop wyn in die ou tyd gebruik is, soos hierbo genoem, nie daaruit aflei dat Jesus die misbruik van wyn goedgekeur het nie, soos in die res van die Nuwe Testament bevestig word. Dit lyk ook nie of Hy heeltemal teen wyn gekant is nie. As wyn egter vir iemand ’n ‘vyand’ wat sy lewe in ’n greep kry en hom sy slaaf maak, het daardie persoon gelowiges (en spesialiste) se hulp nodig. Een ding is egter seker, in die proses van worsteling met die mag waarmee gestoei word, moet die persoon nooit vergeet dat as hy of sy aan Jesus behoort daar ook ’n oorvloed van genade en krag beskikbaar is. Los net nooit Jesus se hand nie, want dit is ’n hand vol genade.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Wessel vra waarom Paulus nie saam met die 12 dissipels bespreek is nie.

Hier volg die rede:

Die 12 dissipels was die twaalf persone wat Jesus tydens sy aardse openbare optrede gekies het om sy spesiale volgelinge te wees. Hy was sy leerlinge wat noukeurig alles van Hom moes leer en dit dan later verder versprei (na sy hemelvaart). Die 12 persone se name word in die Evangelies genoem. Die woord dissipel (in die sin van volgeling word wel elders ook meer algemeen gebruik – Hand 6:7. Daarom word daar van die TWAALF dissipels gepraat wat die spesiale volgelinge van Jesus was).  Paulus was nie deel van hulle nie. Daar is geen aanduiding in enige dokumente dat hy eintlik vir Jesus tydens sy openbare bediening gesien het nie. Dit was eers later, toe hy die Christene in Damaskus wou gaan vervolg het, toe Jesus in ‘n helder lig aan hom verskyn het en hy tot bekering gekom het. Hy was dus nie een van die Twaalf (dissipels) nie. 

Hy was egter wel ‘n apostel. Die woord ‘apostel’ is ‘n transliterasie van die Griekse woord ‘apostello’ wat gestuurde beteken. Die mense wat dus gestuur is om Jesus se boodskap uit te dra heet ‘apostels’. Die 12 dissipels was dus nie alleen dissipels nie, maar is ook (12) apostels genoem (Luk 6:13; Mat 10:2; Mk 6:30). Paulus was ook gestuur en is dus ook die apostel (gestuurde) van die Here genoem (1 Kor 1:1). Dit is belangrik om te weet dat hierdie nie die enigste apostels was nie. Die Nuwe Testament vertel ons van baie meer ‘apostels’ of gestuurdes van die Here (Rom 16:7; 1 Kor 4:9; Hand 14:4; 16:4; 2 Cor 8:23; 11:5). Dit was dus ‘n baie meer algemene ‘titel’ as die TWAALF dissipels.  

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Die name van die twaalf dissipels van Jesus kry ons by die volgende plekke (Matt 10:2-4; Luk 6:13-16. Die naam van Natánael word ekstra in Joh 1:46-47 genoem).

 Simon Petrus (Cefas), seun van Jona, visserman uit Betsáida/ Kapernaum, broer van Andréas. Hy is ‘n sleutelapostel in die Nuwe Testament. Volgens tradisie is hy in Rome doodgemartel deur onderstebo aan ‘n kruis gehang te word. Sy beendere (na ‘n bietjie omswerwings) lê tans onder die altaar van die St. Petrus katedraal in die Vatikaanstad.

Andréas broer van Simon Petrus, seun van Jona, visserman uit Betsáida/ Kapernaum. Hy speel nie ‘n prominente rol in die Nuwe Testament nie. Daar is egter in die apokriewe boeke ‘n Handelinge van Andréas wat vertel hoe Andreas in die huidige Turkye die evangelie verkondig het, demone uitgedryf het, siekes gesond gemaak het en dooies opgewek het. Hy het selibaat verkondig en is uiteindelik deur die leier van een van die gebiede langs die see gekruisig omdat hy die vrou van die leier (Maksimilla) tot bekering gebring het en sy het toe seksuele toenadering van haar man geweier.

Jakobus, die seun van Sebedéüs, ouer broer van Johannes (Jakobus die grotere/ ouere). ‘n Visserman in die groep van Petrus. Sy ma was een van die drie vroue wat by die kruis van Jesus was (Mat 27:56). Hy was die eerste dissipel wat as martelaar gesterf het (Hand 12:1-2) onder Herodus Agrippa I wat die guns van die Jode wou wen. Buite die Nuwe Testament is daar verskeie verhale oor Jakobus – daar word vertel dat die ‘polisieman’ wat Jakobus terrreggestel het, in die proses tot bekering gekom het. Ander verhale vertel van Jakobus wat in Spanje die evangelie verkondig het (hy is die beskermheilige van Spanje), ‘n Ander tradisie vertel dat sy liggaam op ‘n skip gesit is en deur engele na Santiago de Compostela (‘n beroemde bedevaartsoord) geneem is.

Jakobus, die seun van Alféüs (Jakobus die kleine/ jonger). Van hom is niks verder bekend nie.

Johannes, die seun van Sebedéüs, jonger broer van Jakobus. ‘n Visserman in die groep van Petrus. Sy ma was een van die drie vroue wat by die kruis van Jesus was (Mat 27:56). Hy word die geliefde dissipel genoem en word volgens die vroegste tradisie gesien as die skrywer van die Johannesevangelie en –briewe. Volgens tradisie is hy van Jerusalem na Efese waar hy ‘n ryp ouderdom bereik het en uiteindelik aan natuurlike oorsake oorlede is. Daar word vertel van sy suksesvolle bediening in Efese, waar hy kriminele tot bekering gelei het en selfs iemand uit die dood opgewek het. Volgens tradisie is sy graf in Efese.

Fillipus, uit Betsáida. Daar is buite-Bybelse verhale dat hy die evangelie met welslae in Turkye verkondig het en as gevolg daarvan doodgemartel is. Hy is uiteindelik in Hierapolis begrawe en sy waarskynlike graf is onlangs daar teen die berg gevind.

Tomas Didimus is veral bekend omdat hy nie wou glo voordat hy sy vingers in Jesus se wonde gesteek het nie (Joh 20:24-25). Buite-Bybelse inligting vertel dat hy besondere openbarings van die Here ontvang het en in die Handelinge van Tomas word daar vertel van sy verkondiging van die evangelie asook sy martelaarskap in Indië, ‘n tradisie wat tot vandag nog lewendig gevier word.

Matteus, die tollenaar, ook Levi genoem, wat waarskynlik die die Matteusevangelie geskryf het. Heelwaarskynlik is hy in Galilea gebore, met Alfeus as sy pa.

Simon Kananítes (Seloot/ Yweraar). Hy het waarskynlik aan die Selote behoort wat hipergetrou was aan die Wet en dit op hulle geneem het om die eer van die Wet te beskerm deur die oortreders van die wet te straf. Sy lewe moes radikaal verander het as dissipel van die Here.  

Judas, die seun van Jakobus (sien by Lebbéüs)

Judas Iskáriot, die een wat Jesus verraai het. In die geskiedenis bly sy daad van verraad steeds ‘n punt van diskussie. Oor die algemeen word sy lot vergelyk met die van mense wat teen God draai. In die resente tyd het daar teorieë die lig gesien (veral met die ontdekking van die Evanglie van Judas) wat Judas eerder as ‘n spesiale dissipel vir wie Jesus vertrou het, uitgebeeld het. Dit is egter nie oortuigend genoeg om die Bybelse beeld van Judas omver te gooi nie.

Bartholomeus word deur sommige met Natanael (sien hieronder) geïdentifiseer, maar dit is betwyfelbaar. Buite-Bybelse gegewens verwys wel na hom. Hy kom waarskynlik uit die huis van Naftali en is aanvanklik Johannes genoem. Hy het die naam verander ter wille van Johannes, die geliefde dissipel. ‘n Kerkvader (Eusebius) vertel dat hy die evangelie in Indië verkondig het, maar sy naam word ook met gebiede in Turkye en die huidige Irak en Iran verbind. Ander tradisies sê hy is in Armenia van sy vel gestroop en onthoof. Ander vertel dat sy liggaam in ‘n sak gesit is en in die see gegooi is.

Lebbéüs ( sy ‘van’) wat genoem word Thaddéüs (sy ‘naam’) (deur Matteus en Markus genoem – Matt 10:3; Mk 3:18). Lukas noem nie hierdie naam in sy lys nie, maar ook nie die van Judas die seun van Jakobus nie. Daar word gemeen dat die twee name wel na dieselfde persoon verwys, maar dat Matteus en Markus die naam Lebbéüs gebruik om misverstand rondom Judas Iskariot te voorkom. Nie veel is bekend oor die persoon nie, hoewel latere buite-Bybelse literatuur (Die Handelinge van Thaddéüs) wel vertel van Lebbéüs wat in Edessa in Irak die evangelie van die Here met sukses verkondig het.

Natanael, ‘n Israeliet in wie daar geen bedrog is nie (deur Johannes genoem – 1:46-47). Van die 9e eeu af is hy met Bartholomeus (sien hierbo) geïdentifiseer, maar dat dit so is lyk onwaarskynlik. Min is verder oor hom bekend.

Mattias, wat na die verraad in die plek van Judas Iskáriot gekies is (Hand 1:26). Min is verder oor hom bekend.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Japie vra:

Wat beteken dié vers? Wie is die mans in dié vers wat hulle nie met vrouens besoedel het nie?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Openbaring 14:4a lui soos volg (1983-Afrikaanse Vertaling): “Dit is hulle wat hulle nie met vrouens besoedel het nie; hulle het kuis gebly.”

Openbaring 14:1-5 gee vir ons ‘n glimp van die hemelse heerlikheid waaraan dié deel het wat op aarde enduit volhard het in die geloof. Johannes sien hulle saam met die Lam op die berg Sion; hulle getal is 144 000; en hulle is die losgekooptes van die aarde. Al hierdie beelde is ontleen aan die Ou Testament en funksioneer as simbole om die gelowiges mee te beskryf wat saam met die Lam in die hemel is. Die berg Sion is simbolies van God wat by sy volk woon, soos die tempel op die Sionsberg teken van God se nabyheid by sy volk was. Die Lam is Jesus Christus, en word beskryf in terme van die Ou-Testamentiese offerkultus: deur die bloed van offerdiere is versoening vir die volk Israel se sondes bewerkstellig; deur sy bloed aan die kruis het Christus sy kerk losgekoop van die sonde. Die 144 000 verwys simbolies na die kerk, al die gelowiges uit die Ou en Nuwe Testament, en word opgemaak uit 12 (OT stamme = gelowige Israel) x 12 (NT apostels = kerk) x 10 x 10 x 10; laasgenoemde is drie maal die volmaakte getal, die volle getal gelowiges, nie een kom kort nie. Die loskoop-gedagte kom weer uit die wêreld van slawerny van destyds. ‘n Slaaf het ‘n bepaalde geldwaarde gehad en kon deur iemand anders los- of vrygekoop word en so in vryheid gestel word. So het Christus ons losgekoop van die sonde en ons vrygestel om Hom te volg en te dien.

Ons het hier dus ‘n beeldryke voorstelling van hulle wat aan Christus behoort, en wat met hulle gebeur na al die swaarkry op aarde. Hulle deel in die volle heerlikheid saam met Christus. Hulle word in 14:4-5 op vyf maniere beskryf, wat almal uitdruk hoe hierdie gelowiges in alle opsigte waardig is om die hemelse heerlikheid te ontvang. Hulle is naamlik mense wat (1) hulle nie met vrouens besoedel het nie, (2) die Lam volg, (3) losgekoop is as eerstelinge vir God, (4) nie leuens vertel nie, en (5) onberispelik is. Dit gaan vir ons nou net oor die eerste “kwalifikasie” – dat hulle hulle nie met vrouens besoedel het nie; hulle het kuis gebly. Wat sou dit beteken?

‘n Mens kan natuurlik begin deur vanuit ons konteks vandag tong in die kies te vra: Maar bestaan die 144 000 dan net uit mans? Is daar nie ook vroue wat hulle nie met mans besoedel het nie? Dis egter ‘n verkeerde vraag om te vra. Die skrywer skryf as eerste eeuse mens, vanuit ‘n deur en deur patriargale samelewing. Bogenoemde vraag wat vandag spontaan by ‘n mens opkom, sou nie eens destyds as ‘n probleem gefigureer het nie; trouens, dit sou as ‘n onverstaanbare en verspotte opmerking beleef gewees het. Alles is immers destyds vanuit ‘n manlike perspektief bedink en beskryf. Vroue is byvoorbeeld selde in geskrifte of toesprake direk aangespreek, hoewel hulle vir seker deel uitgemaak het van die gehoor. Vergelyk bv Handelinge 2:29 en Romeine 12:1 (en talle ander plekke) waar net die “broers” aangespreek word maar die vroue kennelik ingesluit is; dit was gewoon die veronderstelling. Ons moet dus nie irrelevante vrae aan die teks stel nie, maar eerder agter die kap van die byl van hierdie ietwat vreemde “kwalifikasie” in Openbaring 14:4 probeer kom. Die punt is, vanuit bostaande verduideliking is vroue vir seker ingesluit by die 144 000, ten spyte van die chauvinistiese formulering.

Uitleggers is nie eenstemmig oor wat die betekenis van hierdie enigmatiese opmerking in 14:4a is nie. Die antwoorde wissel van suiwer simbolies tot die aanvaarding van een of ander letterlike agtergrond, met ‘n ingeboude simboliese betekenis. Ek behandel die moontlikhede kortliks.

Aan die suiwer simboliese of figuurlike kant word genoem dat besoedeling met vroue vir hoerery kan staan, wat in oud-Israel dikwels gedien het as simbool van afgodery – om vreemde gode aan te hang in plaas daarvan om getrou te bly aan die ware en lewende God. Israel het as God se bruid meermale haar “man” – die ware God – verlaat en agter ander gode aan “gehoereer” (Jeremia 3:6-7; Hosea 2:5-12). So gesien is Openbaring 14:4 dan ‘n simboliese verwysing na diegene wat juis nie op hierdie manier “gehoereer” het nie, maar getrou gebly het aan Christus. Hulle het nie meegedoen aan die keiserverering nie en het nie gemene saak gemaak met vals leringe nie. Hulle het “kuis” gebly.

Die probleem met hierdie verklaring is net dat die verwysing na vrouens baie spesifiek is en tog ‘n soort letterlike agtergrond veronderstel. Daarom is kenners meer geneig om een of ander letterlike seksuele konnotasie as uitleg te aanvaar, met ‘n mindere of meerdere mate van simboliese betekenis. Ek gee nou hieraan aandag.

Die eerste wat genoem kan word, is dat apokaliptiese werke, soos Openbaring, dikwels ‘n asketiese streep geopenbaar het. Ons weet dat veral in die tweede eeu nC die asketiese ideaal en ‘n selibate lewenswyse dikwels as ‘n hoë Christelike deug voorgehou is. Die spore van hierdie denkrigting kom reeds in die Nuwe Testament voor. Hiervolgens is die huwelik dikwels in ‘n negatiewe lig beskou, as sou seksuele omgang selfs binne die huwelik jou onrein maak vir ware godsdiens. Paulus se uitsprake oor die huwelik in 1 Korintiërs 7 (die ongetroudes doen beter deur ongetroud te bly), of eerder: ‘n bepaalde verstaan van wat Paulus sou bedoel het, het ook baie daartoe bygedra dat sommige Christene in die vroeë jare dit as ‘n hoër geestelike deug beskou het om selibaat te bly as om te trou. Daar is genoeg bewyse dat die huwelik as sodanig, en selfs seksuele omgang deur getroudes, deur sekere individuele Christene en Christelike groeperings in die beginjare negatief beoordeel is, en dat hierdie gedagte dalk moontlik Openbaring 14:4 onderlê. Die kuises sou dan hulle wees wat nie getrou het nie of selfs binne die huwelik hulle van seksuele verkeer onthou het.

Die probleem is net dat met hierdie interpretasie die huwelik erg gedevalueer word, terwyl dit nêrens in die Bybel die geval is nie. Trouens, in Efesiërs 5:21-33 word die verhouding tussen Christus en die kerk juis as voorbeeld voorgehou hoe man en vrou in die huwelik moet lewe. En Paulus, hoewel sommige van sy uitsprake vreemd mag klink, het nooit sover gegaan om die huwelik prinsipieel te devalueer of seksuele omgang in ‘n negatiewe lig te stel nie – inteendeel, kyk bv 1 Kor 7:2-5. Dit is dus moeilik om te aanvaar dat die vermyding van seksuele omgang binne die huwelik, of die vermyding van die huwelik as sodanig, hier as ‘n deug voorgehou word waarvoor die 144 000 geloof en “beloon” word.

Tweedens, weens die problematiese aspekte vervat in die vorige uitleg, het ander uitleggers eerder gedink aan seksuele sondes wat hier ter sprake is, soos owerspel of seksuele losbandigheid deur ongetroudes. Die 144 000 sou hierdie sondes dan konsekwent vermy het. Hulle het hulle streng gehou by God se gebooie, rein geleef, hetsy as getroudes hetsy as ongetroudes, en het hulle nooit skuldig gemaak aan seksuele wanpraktyke nie.

Derdens, ‘n uitleg wat deesdae deur baie geleerdes aangehang word, is om die agtergrond vir die ietwat vreemde uitspraak in 14:4 te soek in die sogenaamde heilige oorlog-konteks. Dit is bekend, en ook in die Ou Testament opgeteken, dat mans wat oorlog gevoer het, of, meer spesifiek, in ‘n heilige oorlog betrokke was, hulle moes onthou van seksuele omgang. Nie vir altyd nie, maar solank as wat hulle diens gedoen het (vgl Deut 23:9-10; 1 Sam 21:5; 2 Sam 11:8-11). So gesien word hierdie uitspraak dan ‘n simbool van algehele toewyding aan God en sy saak. Die 144 000 is hulle wat tydens hulle diens op aarde volledig toegewy was aan God se koninkryk. Hulle was altyd “aan diens”, was gewikkel in ‘n geestelik stryd en het nooit gehuiwer om opofferings te maak met die oog op die uitbreiding van God se koninkryk op aarde nie. Hulle was soos soldate wat aan ‘n heilige oorlog deelgeneem het – volledig oorgegee aan hulle taak en roeping. En daarvoor ontvang hulle loon.

Die laaste twee verstaansopsies dien sigself aan as die beste, waarvan die laaste uitleg die waarskynlikste is. Dit pas ook mooi in by die ander vier “kwalifikasies” van die 144 000, soos bo genoem; dié het almal te doen met volledige toewyding aan die Lam se saak.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl