Voedselsoorte en Etes (5) – Interessante Bybelgedeeltes – Hennie Stander

Sout van die aarde (Matteus 5:13)

Jesus noem die Christene hier “die sout van die aarde.” Soos ons reeds in hierdie hoofstuk gesien het, is sout gebruik om of smaak aan kos te gee, of om kos te preserveer, Of dit is vir die genesende krag daarvan gebruik, en verder het dit ook ‘n rol by verbond- of vriendskapsluiting gespeel. Wanneer Jesus egter die Christene met sout gelykstel, verwys Hy waarskynlik na die “deurtrekkende” funksie van sout. Net soos sout alles deurtrek, so moet ook die Christene in die wêreld wees: hulle moet hul invloed deeglik laat geld.

Vleis sonder bloed en die drink van bloed Levitikus 7:26-27; 17:10-14; Deuteronomium 12:23)

 Volgens die vleiswette van die Ou Testament, was dit verbode om vleis met bloed te eet, m.a.w. om rou vleis te eet. Die rede wat hiervoor gegee word, is dat die “die siel van die vlees in die bloed is” en dat “die bloed versoening bewerk”. Bogenoemde verse het al baie dispute ontlok en dit is al sells gebruik om die moderne gebruik van mediese bloedoortappings te  veroordeel. ‘n Mens moet egter hierdie verse binne hul historiese konteks verstaan. Die heidene het die gebruik gehad om die bloed van diere te eet en die vleis rou te eet. Hulle het geglo dat hulle hierdeur deel sou kry aan die krag van die diere en dat hulle sodoende makliker met die (af)gode in aanraking sou kom. Die Hebreeuse woord wat in bogenoemde gevalle met siel vertaal word, moet dan eintlik ook eerder met lewe(nskrag) vertaal word, omdat dit niks te doen het met die hedendaagse gebruik van die woord siel soos wanneer ons praat van die siel van die mens nie. Voorts staan daar in Levitikus 17:11 dat bloed versoening bewerk het. God wou dus he dat bloed vir Sy yolk ‘n heeltemal ander interpretasie moes inhou as die interpretasie wat die heidene daaraan gegee het. In die Nuwe Testament het die bloed van Jesus vir ons versoening gebring en daarmee is die Ou Testamentiese soenoffer vervul. Ons sal dus bogenoemde tekste heeltemal uit verband ruk indien ons dit aanwend om moderne bloedoortappings of te keur.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Vodeselsoorte en Etes(4) – Hennie Stander

Aan tafel

In die Ou en Nuwe Testamentiese tye het die ge­bruike wat die etenstafel betref, baie gewissel. In antieke Palestina is bloot ‘n vel van diere op die grond oopgesprei en dit het dan as tafel gedien. In latere tye is daar egter ook by ‘n lae tafel aangesit. In die middel was ‘n gemeenskaplike pot waarin elkeen sy brood gedoop het (Spreuke 26:15; Markus’ 14:20; Johannes 13:26). Toe Rut saam met die snyers geëet het, het sy dit op hierdie wyse gedoen (Rut 2:14).

Meestal is daar met gekruisde bene op die grond gesit. Soms is daar egter ook op ^‘n rusbank of ^‘’n soort sofa gelê terwyl ‘n persoon homself op sy een arm stut en dan met sy ander hand eet (Amos 6:4).

 Ons lees ook in Esegiel 23:41 “Jy het op ‘n pragtige bed gesit en voor jou was ’n gedekte tafel”.

In Jerusalem is ‘n kliptafel en ander meublement gevind wat uit die tyd van Herodus die Grote dateer.

In die Nuwe Testament was dit algemeen om so op jou linkersy te lê en met jou regterhand te eet. Jou voete was dan na agter gestrek. Ons lees dus van ‘n vrou wat “agter by Jesus se voete gestaan het …” (Lukas 7:38). Ons sal later in hierdie boek aandag gee aan weelderige maaltye wanneer die sosiale lewe bespreek word.

Higiene

Die Joodse dieet was oor die algemeen baie goed vir die gesondheid. Daniël en sy vriende het byvoor­beeld met hul groentedieet heelwat beter gelyk as die ander jongmanne wat van die Koning se kos geëet het. Die kookfasiliteite was nie altyd baie goed nie, maar Joodse voedselwette het heelwat beskerming aan die mense gegee. Die drink van water het egter gevare ingehou omdat die water­bronne nie altyd baie skoon was nie.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Vodeselsoorte en Etes(3) – Hennie Stander

Vrugte

Vrugte was ‘n. verdere belangrike bestanddeel van die Jode se dieet. Beide vars en gedroogde vye is gebruik (Jeremia 24:2; 1 Samuel 25:18). Ook druiwe en granate was bekende vrugsoorte (Numeri 13:23; Deuteronomium 8:8). Druiwe is gedroog en as rosyntjies gebruik en rosynekoeke is daarvan gemaak (1 Samuel 25:18; 2 Samuel . 6:19; 1 Kronieke 12:40). Neute en amandels is van die vroegste tye af gebruik (Genesis 43:11). Die vrugte van die appelboom is as lekker .beskou (Hooglied 2:3) en dit het ‘n aangename reuk gehad (Hooglied 7:8). Ook olywe is geëet maar olywe is dikwels uitgedruk en dan is dit vir die maak van olie aangewend. Hierdie olie is dan of vir die lampies (Eksodus 27:20), of vir bak en kookdoeleindes gebruik (vgl. Levitikus 2:5).

Heuning

In die Bybel is daar talle verwysings na die soetheid van heuning. Dawid sê byvoorbeeld dat die bepalings van die Here soeter is as heuning (Psalm 19:10-11). Die Israeliete het heuning as versoetmiddel gebruik aangesien hulle nie suiker gehad het soos wat ons dit vandag ken nie. Daar is etlike gevalle in die Bybel waar ons lees dat heuning geëet is: Simson het dit in die karkas van ‘n leeu gekry (Rigters 14:8-9); Jonatan het dit in ‘n bos gekry (1 Samuel 14:25-27); heuning is ook uit klipskeure gekry (Deuteronomium 32:13). Toe Jerobeam se seun siek was, het hy sy vrou met, onder andere, ‘n kruik heuning na die profeet toe gestuur (1 Konings 14:3). Johannes die Doper het van sprinkane en veldheuning geleef (Matteus 3:4).

Volgens die Ou Testamentiese wette was dit egter verbied om heuning te verbrand as ‘n offer vir die Here (Levitikus 2:11).

Sout

Baie groot voorrade sout was by die Dooie See beskikbaar. Aan die een kant is southope en -panne gebruik as simbool van verlatenheid en dorheid (Deuteronomium 29:23; Sefanja 2:9). Aan die ander kant was sout simbool van dit wat vrugbaar en waardevol was. Wanneer daar byvoorbeeld vriend­skap met iemand gesmee is, het dit gepaard gegaan met die skenk van sout (Die Arabiere doen dit vandag nog). Daarom is die verbond tussen God en mense dikwels ‘n soutverbond genoem omdat dit onverbreekbaar was (Numeri 18:19; 2 Kronieke 13:5-vgl ook ons uitdrukking in Afrikaans naamlik. ^“om ‘n sak sout met iemand op te eet”). Maar sout is verder gebruik om smaak aan kos te verskaf (Job 6:6). Dit is ook in graanoffers gegooi (Levitikus 2:13). Daar is voorts geglo dat sout medisinale waarde gehad het, en dus, is pasgebore babas daarmee ingevryf (Esegiël 16:4).

Hope voorrade sout was naby die Dooie See beskikbaar.

Handewas

Die hande is altyd voor ete gewas omdat daar met die hande self, en nie met messe, vurke en lepels nie, geëet is. In ‘n ryk huis was dit die taak van die dienskneg om diegene wat op die punt gestaan het om te eet, se hande te was. Ons lees byvoorbeeld dat Elisa die een was wat gewoonlik die water oor die hande van Elia gegooi het (2 Konings 3:11). In hierdie geval het die uitdrukking “om water oor iemand se hande te gooi” eintlik al idiomaties geword vir die betekenis van “iemand se assistent te wees”. In Genesis 18:4 stel Abraham aan sy gaste voor dat by water sal gaan haal, sodat hulle eers hulle voete kon was, rus en ‘n bietjie eet.

In die tyd van die Nuwe Testament is die hande nie meer om slegs higiëniese redes gewas nie, maar dit was veel meer seremonieel van aard. Die dissi­pels van Jesus is dan ook gekritiseer omdat hulle met ongewaste hande geëet het. Jesus het egter gereageer teen die ritualisering van hierdie praktyk (Markus 7:1-8). Hy het self ook die rol van ‘n dienskneg aangeneem deur die dissipels se voete te was voordat hulle die Laaste Avondmaal saamgeëet het (Johannes 13:4-5).

Voordat die maaltyd genuttig is, is God daarvoor gedank. Ons lees nie in die Ou Testament van tafelgebede nie, maar moontlik is dit net nie ge­noem the (maar lees 1 Samuel 9:13). Dit lyk egter wel of dit in die tyd van die Nuwe Testament reeds ‘n vaste gebruik was (Matteus 15:36; 26:26-27).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Voedselsoorte en Etes (2) – Hennie Stander

Groente

Verskillende groentesoorte het ook omtrent altyd deel uitgemaak van enige maaltyd. Boontjies en lensies was baie algemeen regdeur die Ou Testa­mentiese periode (“Vat koring, gars, boontjies, lensies, sorghum en spelt …”-Esegiel 4:9). Ja­kob het ook vir Esau lensiesop gegee (Genesis 25:33-34). Aan Dawid is onder andere boontjies gegee toe by van Absalom gevlug het (2 Samuel 17:28). In Egipte was komkommers, waatlemoene, prei, uie en knoffel baie bekend (Numeri 11:5).

Melk

Melk was ook ‘n basiese voedselsoort en dit is verkry van die beeste en kleinvee wat hulle aangehou het. Van hierdie melk is toegelaat om te gis en dit is dan as dikmelk gedrink (Genesis 18:8; Rigters 5:25).

Melk is egter nie net gebruik om te drink nie, maar daar is ook allerhande ander produkte daarvan gemaak. Dit is byvoorbeeld gekarring, ten einde botter daarvan te maak (vgl Spreuke 30:33). In 2 Samuel 17:29 word daar eksplisiet vertel van kaas wat van beesmelk gemaak is. Ongelukkig weet ons nie altyd presies hoe hierdie melkprodukte van die antieke tyd gelyk het en in watter mate dit met ons moderne produkte ooreenkom al dan nie.

‘n Bedoeienvrou maak ‘n suurmelkdrankie buitekant haar tent

Vleis en vis

Vleis het dikwels deel uitgemaak van ‘n Israeliet se dieet. Toe God ‘n verbond met Noag gesluit het, het Hy horn ook toegelaat om diere as voedsel te eet (Genesis 9:2-3). Salomo se daaglikse kosvoorrade was onder andere “tien vetgevoerde beeste, twintig veldbeeste en honderd stuks kleinvee, behalwe nog takbokke, gemsbokke, ribbokke en vetgemaakte pluimvee” (1 Konings 4:23). Abraham het kalfsvleis aan sy gaste voorgesit (Genesis 18:7). Kalf is as keurgehalte vleis beskou en ‘n vetgemaakte kalf is tydens besondere fees­geleenthede geslag, soos byvoorbeeld toe die verlore seun na sy huis teruggekeer het: (Lukas 15:23; vgl ook 1 Samuel 28:24; Matteus 22:4).

Die vleis van bokke was meer algemeen en goedkoper en in die verhaal vandie Verlore Seun het die oudste seun gekla dat sy vader nooit eers vir horn‘n bokkie gegee het the (Lukas 15:29). Gideon se gas het ook bokvleis geëet (Rigters 6:19). Die Jode mag ook sekere voëls geëet het (Deuteronomium 14:20), maar dit was altyd belangrik dat die bloed eers uit enige dier gedreineer moes word, alvorens dit toegelaat was om dit te eet.

Vis_, was baie gesog alhoewel die eet van sekere soorte vis verbode was (Levitikus 11:11-12). In die woestyn het die Israeliete die vis gemis wat hulle in Egipte kon eet (Numeri 11:5). Verskeie van Jesus se dissipels was of professionele vissermanne, of sodanig vertroud met hierdie beroep dat hulle op bote kon uitgaan om vis te vang. Dit lewer bewys van hoe baie daar visgevang is in die See van Galilea. Na Sy opstanding het Jesus vis vir oggendete voorberei vir sommige van sy dissipels (Johannes 21:9-13). By ‘n ander geleentheid het die dissipels weer vir Jesus vis gegee (Lukas 24:42). Ook aan die skare is vis gegee om te eet ( Matteus 15:34; Markus 6:38). Jesus gebruik die (vang van) vis dikwels as beeld in sy leringe (Matteus 13:47-48; Lukas 11:11). Dit lyk of ook eiers geëet is (vgl Lukas 11:12).

Skrywer:  Prof Hennie Stander