Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Huishoudelike Aktiwiteite(1) – Hennie Stander

In die Bybelse tyd het die meeste mense vroeg opgestaan, selfs nog voordat die son opgekom het. Sodoende kon hulle die tyd wat dit lig was ten volle benut en ook rekening hou met die uitermatige hitte van die middagson wanneer ‘n mens nie veel kon uitrig nie. Ons lees dat Abraham vroeg opge­staan het om God se opdrag ten uitvoer te bring, naamlik om sy seun Isak te gaan offer (Genesis 22:3); Moses het vroeg opgestaan en die Sinaiberg uitgeklim om God daar te ontmoet (Eksodus 34:4); Job het vroeg in die more brandoffers gebring vir sy kinders vir ingeval hulle teen God gesondig het (Job 1:5); ook Jesus het vroeg opgestaan om op ‘n eensame plek te gaan bid (Markus 1:35).

Alhoewel dit wel moontlik was vir iemand om in die bed te bly (Spreuke 26:14), was dit nogtans moeilik aangesien almal bymekaar in een vertrek geslaap het. Wanneer een persoon opgestaan het, sou dit noodwendig die ander in die vertrek gesteur het-dit is miskien na hierdie feit wat Jesus verwys het toe by die verhaal vertel het van die man wat laat in die nag gekom het om drie brode by sy vriend te leen (Lukas 11:7).

Oggendete

Hier in Suid-Afrika eet ons drie maaltye per dag, maar in die Bybelse tye, net soos in baie ander moderne lande, het die mense slegs twee maaltye per dag gehad. Een hiervan was die oggendete wat redelik vroeg in die oggend genuttig is. Dit was egter ‘n baie ligte maaltyd en het uit kos soos brood, kaas en vrugte bestaan. Ons lees in Johannes 21 dat Jesus, nadat dit lig geword het, sy dissipels genooi het om ontbyt te kom eet, en Hy het toe brood en vis aan hulle gebied.

Malery van graan

‘n Baie algemene huishoudelike aktiwiteit was die maal van graan. Hiervoor is twee soorte meulens gebruik wat albei tot in ons moderne tyd nog oral in die wêreld bekend is. Die een soort meul (‘n rugstukmeul) het bestaan uit ‘n lang reghoekige klip, ietwat konkaaf gebuig, met ‘n plat oppervlakte. Hierdie groot en swaar klip het die basis van die handmeul gevorm. Bo-op hierdie basisklip kom ‘n heelwat kleiner klip wat ‘n mens met jou twee hande kan vasvat. Dit word die “skuurklip” of “maalklip” genoem. Hierdie skuurklip is heen en weer oor die basisklip geskuur, met die koring tussen die twee klippe. Dit was waarskynlik met so ‘n skuurklip waarmee ‘n vrou vir Abimelek doodgegooi het (Rigters 9:52 ev).

Later is ‘n roterende soort meul in gebruik geneem. Dit het bestaan uit twee skyfvormige klippe wat omtrent ewe groot was. Die onderste klip het in die middel ‘n houtas gehad wat regop gestaan het. Die boonste klip het weer in die middel ‘n ronde gat gehad waardeur die as van die onderste klip gesteek het. Die boonste klip kon dus in die rondte draai rondom die as van die onderste klip. ‘n Mens kon die boonste klip draai met behulp van ‘n regop handvatsel wat daarop aangebring is (sien die foto). Die koring is in die boonste gat afgegooi en dit is dan tussen die twee klippe fyn gemaal.

Die maal van koring was een van die take van die vrou. Een vrou alleen kon wel hierdie meul werk, maar dit was tog makliker as twee dit saam gedoen het (vgl Matteus 24:41). Ook slawe is gebruik om koring to maal. Simson, byvoorbeeld, moes tydens sy gevangenskap die meul draai – ­waarskynlik een van die groot roterende tipes (sien ook Klaaglied 5:13) wat soms deur diere in die rondte gedraai is. Tog het die geluid wat van die maal van koring gekom het, baie huislik geklink en Jeremia sê dat die afwesigheid van hierdie geluid ’n teken is van ondergang en van die oordeel van God (Jeremia 25:10).

Omdat die meul so ‘n belangrike item in ‘n huishouding was aangesien dit vir die maak van brood gebruik is, het die Wet verbied dat dit as pand geneem word (Deuteronomium 24:6).

Die haal van water

Alhoewel sommige huisgesinne hul eie waterbakke gehad het waarin die reën opgevang is, het die meeste hul water van die dorp se fontein of put verkry. Die aandra van die water vanaf hierdie gemeenskaplike bron is hoofsaaklik deur die vrouens gedoen (sien 1 Samuel 9:11). Dit het gewoonlik aan die begin of aan die einde van die dag geskied. Abraham se dienskneg het juis hierdie feit in gedagte gehou toe by gaan soek het vir ‘n vrou vir Isak (Genesis 24:11-13). Die water is in ‘n groot erdekruik gedra of op die skouer (soos wat Rebekka gedoen het-Genesis 24:15), of op die heup.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke Interessante Bybelgedeeltes – Hennie Stander

Jesus is die deur

Johannes 10:9. Baie moderne vertalings vertaal hierdie vers so “Ek (Jesus) is die deur”. Eintlik is hierdie vertaling baie misleidend aangesien die fokus hier nie is op die “deur” wat ‘n toegang toesluit of blokkeer nie, maar veel eerder op die “opening” waarin die deur pas, m.a.w. die ingang self. Jesus gebruik derhalwe hierdie term figuurlik om aan te dui dat Hyself die enigste toegang tot die hemelse koninkryk is.

Haar lamp brand heelnag

Spreuke 31:18. In hierdie vers word ‘n deugsame vrou besing as een “wie se lamp heelnag brand’. Ons weet dat dit selfs vandag nog in die Oosterse wereld die gebruik is om jou lamp die hele nag

te laat brand. Moontlik het dit ontstaan uit ‘n geloof dat dit die magte van die duisternis sou uithou, of moontlik was dit bloot ‘n praktiese reeling wat ‘n mens in staat gestel het om die volgende oggend sonder ‘n gesukkel jou vuur te kon aansteek aangesien die antieke mens nie die gerief van vuurhoutjies gehad het nie. Hierdie gebruik het selfs aanleiding gegee tot ‘n spreuk wat lui “hy slaap in die donker” met die betekenis van “hy het geen sent in die huis nie”. Dit is egter ‘n vraag of Spreuke 31:18 hierbo letterlik of figuurlik opgeneem moet word. Indien dit letterlik verstaan moet word, beteken dit dat ‘n deugsame vrou iemand is wat onder andere toesien dat haar lampie nie gedurende die nag doodgaan nie. Maar ons sou dit ook figuurlik kon interpreteer. Soos ons gesien het in die afdeling onder “beligting”, is die frase “lamp wat brand” dikwels as simbool van voorspoed geinterpreteer, terwyl “die blus van ‘n lamp” weer ondergang simboliseer het. ‘n Mens sou derhalwe hierdie vers ook figuurlik kon verklaar as “sy is baie voorspoedig” en dit is dan ‘n verduideliking op die eerste deel van dieselfde vers wat van haar handelsvermoe praat.

Skoene en eiendomsreg

Psalm 60:10; 108:10. Hier lees ons dat God sy skoen op Edom werp. Hierdie handeling van God kan baie maklik verkeerd interpreteer word veral aangesien die “gooi van skoene” in ons kultuur dikwels met woedebuie geassosieer word. Maar ons het vroeer in hierdie hoofstuk gesien dat die uittrek van ‘n skoen beskou is as teken van eienaarskap. Bogenoemde twee verse beteken dus bloot dat God verklaar dat Edom Sy besitting is.

Vurige kola op sy hoof

Romeine 12:20. Ons is vandag nie seker na presies wafter kulturele gebruik hierdie frase verwys nie (sien ook Spreuke 25:21-22), maar dit het in ieder geval ‘n idioom geword wat waarskynlik lets soos “iemand skaam maak” beteken.

Petrus bid op die dak

Handelinge 10:9. In ons kultuur lyk dit inderdaad na ‘n baie eksentrieke handeling om op die dak te klim om te gaan bid. Nou dat ons egter gesien het dat die dak van ‘n huis eintlik ‘n baie gerieflike plek was en dat dit verskeie gebruiksmoontlikhede gehad het, kan ons begryp waarom dit so algemeen was om dit ook vir verskillende godsdienstige handelinge te benut (vgl ook Nehemia 8:16-17).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(7) – Hennie Stander

Die voorportaal

Sommige rykes het ook voorportale (of voorhowe) tot hul huise gebou. Ons lees in Handelinge 12:13 en Matteus 26:71 van sulke voorhowe. In so ^‘’n gehad wat die deur oop en toe gemaak het. Ons lees in Handelinge 12:13-14 dat ‘n diensmeisie met die naam van Rhode gegaan het om die deur van die portaal vir Petrus oop te maak (sy was egter so bly om sy stem te hoor dat sy na binne gehardloop het sonder om die deur oop te maak).

Die deure is met sluitbalke gesluit (Nehemia 3:3). Dit kon ook met ‘n sleutelsleutelgat kon steek (Hooglied 5:4). Dit was gevolglik baie opsigtelik as iemand ‘n sleutel by hom gehad het en gevolglik kon die huiskneg wat die sleutel gedra het baie maklik raakgesien word. Dit was dus ‘n simbool van die gesag wat by beklee het (Lees gerus Jesaja 22:22 asook Matteus 16:19).

Meubels

Ondanks die feit dat die meubels so eenvoudig was, het die Israeliete veel meer gerief geniet as wat hulle voorvaders gehad het toe hulle in die woestyn rondgetrek het. Alhoewel Palestina deur Rome regeer is, het hulle egter nie die ryk versierde smake openbaar wat die Romeine gehad het nie.

‘n Romeinse bed

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(6) Hennie Stander

Water

Water is altyd saam met brood gesien as dit wat noodsaaklik is vir die menslike bestaan (1 Samuel 25:11; 1 Konings 18:4). Juis daarom het stede ook ontstaan in die nabyheid van waterbronne. So ‘n put of fontein was gemeenskaplike besit en die vrouens het die water daarvandaan na hul huise gedra. ‘n Mens wat sy eie put gehad het, was baie bevoorreg en ons lees dat koning Sanherib van Assirië aan die Israeliete beloof het dat, indien hulle hulself aan hom sou oorgee, elkeen sy eie put sou hê (2 Konings 18:31). ^‘n Goed toegeruste huis het ook sy eie sisterne (opgaarbakke) gehad waarin reënwater opgevang is.

Daar is argeologiese getuienis gevind dat verskeie stede waterkanale gehad het. By Megiddo, byvoorbeeld, is daar ‘n uitstekende watervoorsieningsisteem gevind wat waarskynlik uit die dae van Koning Agab dateer. By Jerusalem het argeoloë die Siloam-tonnel ontdek. Hierdie tonnel het water na die stad gebring van die bron Gihon af. 2 Samuel 5:8 verwys heel moontlik na hierdie tonnel. Voorts is daar ook etlike putte in die stede gegraaf.

‘n Bedoeienmeisie skep water uit ‘n put in die woestyn. Let op die waterbak (sistern) Iangsaan die put.

Daar was geen sanitasiesisteem in gewone huise nie, alhoewel daar later goeie dreineringsisteme ge­bou is, soos byvoorbeeld in Sesarea en by die Tempel in Jerusalem. Nogtans is daar streng gesondheids­wette in die Torah uitgespel (dit is byvoorbeeld in Deuteronomium 23:13 bepaal dat gedurende oorlogstyd menslike ontlasting in gate begraaf moes word).

Huise vir die rykes

Een van die verskille tussen ‘n huis van ‘n ryke en ‘n huis van ‘n arme het gelê in die teenwoordigheid van ‘n binnehof al dan nie. In sy eenvoudigste vorm was so ‘n binnehof bloot ‘n ommuurde vierkant wat aan die huis toegevoeg is. Maar so ‘n binnehof het ‘n groot verskil gemaak. Diere kon “buitekant” die huis gehou word; daar kon ook in hierdie vierkant gekook word; die trappe van die dak kon daarop uitloop en dus was toegang tot die dak meer beperk; waterbakke kon daar aangehou word, ens.

Die meer vermoëndes kon twee of meer addisionele vertrekke aanbou wat aan die binnehof aangegrens het. Sommige van hulle het ook ‘n ekstra kamer op die dak aangebou (2 Konings 4:10; sien ook Handelinge 1:13; 9:37,39; 20:8). Die rykes kon hul huise van gekapte klip maak (Amos 5:11) en ook baie marmer inbou (Ester 1:6). Afwerkings is met sederhout en ander houtsoorte gedoen (Jeremia 22:14; Haggai 1:4). Ivoorinlegsels in die mure het tot gevolg gehad dat daar selfs van “ivoorhuise” gepraat is (1 Konings 22:39; Amos 3:15). Welgesteldes het selfs verskillende huise gehad vir die somer en die winter sodat hulle meer gemak kon hê in die onderskeie seisoene (Amos 3:15).

Die binnekant van ‘n huis van ‘n ryk familie. Dit is duidelik beinvloed deur Romeinse smaak. Let op die sentrale area (of “atrium”) met ‘n groot bad onder ‘n groot opening in die dak.

Skrywer:  Prof Hennie Stander