Die Kedronspruit – Francois Malan

Rina vra:

Ek wil graag meer uitvind van die Kedronspruit. Dit blyk dat die bloed van die offerdiere in die spruit afgespoel het en die water donker verkleur het, vandaar die naam?

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

In Hebreeus beteken kidron ‘troebel’, afgelei van die werkwoord kadar ‘troebel word’ of ‘vuil wees’. Dit is die naam wat vir die vallei en spruit gegee is waar Jerusalem se vullis weggegooi is. Gaan lees in:

1 Konings 15:13 waar koning Asa sy ouma Maäka se afskuwelike Asjerabeeld laat verbrand het (2 Kronieke 15:16 sê: waar hy dit in die vuur gegooi het, die vuur wat op die ashoop gebrand het).

2 Konings 23:4,6,12 waar koning Josia al die puin van die afgodsaltare wat hy afgebreek het in die Kedronvallei weggegooi het.

2 Kronieke 29:16 waar koning Hiskia alle onreinhede uit die tempel in die Kedrondal laat weggooi het, en 30:14 waar die volk die altare afgebreek het en in die Kedrondal gegooi het.

Die spruit is waarskynlik so genoem vanweë die vuil afvalwater. Dit is ‘n spruit tussen die ou stad Jerusalem en die Olyfberg wat gewoonlik slegs in die winter water gehad het – Israel kry winterreën soos die Boland by ons. Die vallei was ook die begraafplaas van die armes, vgl.

2 Konings 23:6 waar hulle die as op die grafte van die gewone mense moes strooi.

Die Kedronvallei was die grens van die stad Jerusalem. Toe Dawid moes vlug vir Absalom het hy en sy volgelinge die stad verlaat, deur die Kedronspruit getrek en die woestyn in gevlug (2 Samuel 15:23). So het Jesus, die afstammeling van Dawid, die stad Jerusalem verlaat en in Getsemane teen die Olyfberg sy worstelstryd in gebed gaan stry, waar Judas met die soldate en tempelwagte Hom gevange geneem het (Johannes 18:1).

Sedert die 4e eeu n.C.  het die kerk die Kedronvallei gesien as die plek waar God oor die wêreld sal oordeel, deurdat hulle die Kedronvallei met die Josafatlaagte van Joël 3:2,12 geïdentifiseer het (hoewel daar in Hebreeus ‘n verskil is tussen ‘n vallei en ‘n breë laagte). Die naam Josafatlaagte is nêrens elders bekend nie as net in Joël wat die naam waarskynlik self gevorm het om die oordeelsplek aan te dui, want Josafat beteken ‘die Here oordeel’.

Kedronspruit loop in die Hinnomdal en word daarna Vuurdal (Wadi en Nar) genoem. Waar die Vuurdal in die Stadsdal loop word dit Tofet genoem, waar kinders in die vuurwarm arms van die afgodsbeeld Molek geoffer is (2 Konings 23:10; 2 Kron 28:3). In die wintertyd loop die spruite se water na die Dooie See toe. Volgens Jeremia 7:32; 19:6,11 sal Tofet Moorddal genoem word waar die lyke sal ophoop. In Jesaja 30:30 word verwys na die Here se gloeiende toorn van sy oordeel. Daarom het die Targoem, dit is die Aramese vertaling van die Ou Testament, die Hinnomdal (ge Hinnom) vertaal as ‘die hel’, wat Gehenna geword het in Matteus 5:22 (NAV vertaal Gehenna as ‘helse vuur’).

Ek betwyfel die afspoel van die offerdiere se bloed in die spruit. Die bloed van offerdiere is juis op die altare verbrand (vgl. Eks. 29:12; Lev 4:18; ens.). Die as van die altare en die mis van die diere kon wel op Jerusalem se ashoop weggegooi word.

Skrywer: Prof Francois Malan

Mense in die Bybel: Tomas – Coen Slabber

Ons lees maar min van Tomas in die Bybel. In die drie sinoptiese evangelies kry ons net sy naam in die lys van twaalf dissipels/apostels (Matteus 10:3; Markus 3:18; Lukas 6:15 – ook in Handelinge 1:13). Dit is slegs in die Johannes evangelie wat ons meer van hom lees.

Tomas wat ook Didimus genoem is. Tomas is ‘n Aramese woord wat “tweeling” beteken; Didimus is die Griekse woord vir “tweeling.”

Jesus hoor dat Lasarus siek is. Na twee dae sê Jesus vir sy dissipels: Kom ons gaan terug na Judea toe (Johannes 11:7). Die dissipels probeer om Hom om te praat om dit nie te doen nie: Nou die dag wou die Jode U stenig, en gaan U weer daarheen? Jesus lig hulle in dat Lasarus dood is en dat Hy na Lasarus toe wou gaan. Tomas sê toe vir die ander dissipels: Kom ons gaan ook, sodat ons saam met Hom kan sterwe – allermins die woorde van ‘n lafaard of iemand wat bedenkinge oor Jesus het. Maar Tomas, net soos die ander dissipels, het Jesus verlaat toe Hy gevange geneem is.

Jesus en sy dissipels sit aan die tafel. Dit was net voor die paasfees. Jesus gesels met sy dissipels en sê vir hulle dat Hy weggaan. Dan is dit Tomas wat vra: Here, ons weet nie waarheen U gaan nie; hoe kan ons dan die weg daarheen ken? Dan antwoord Jesus hom: Ek is die weg en die waarheid en die lewe (Johannes 14:5 – 6).

Ons onthou egter vir Tomas veral omdat hy nie wou aanvaar dat Jesus opgestaan het, nadat die ander apostels hom daarvan vertel het nie: As ek nie die merke van die spykers in sy hande sien en my vinger in die merke van die spykers steek en my hand in sy sy steek nie, sal ek nooit glo nie – ongelowige Tomas (Johannes 20:25). Selfs sy tien vriende kon nie vir Tomas oortuig dat Jesus opgestaan het nie. Agt dae later verskyn Jesus weer aan sy dissipels – en Tomas is ook daar. Jesus nooi vir Tomas uit en vra hom om na sy hande te kyk, sy vinger in die spykermerke te steek en sy hand in sy sy. Of Tomas dit gedoen het, weet ons nie. Wat ons wel lees, is sy belydenis: My Here en my God. Daarna lees ons ook Jesus se teregwysing: Glo jy nou omdat jy My sien? Gelukkig is dié wat nie gesien het nie en tog glo (Johannes 20:26 – 29).

Skildery: Die ongelowigheid van Tomas deur Caravaggio 

Tomas was ook een van die dissipels wat teenwoordig was toe Jesus aan ‘n paar van hulle by die See van Tiberias verskyn het (Johannes 21:2). Dit is wat ons met sekerheid van Tomas weet.

Daar is egter heelwat apokriewe en pseudepigrafiese (= vals geskrifte of geskrifte geskryf onder ‘n skuilnaam, veral Joodse geskrifte, wat toegeskryf word aan die patriarge, profete of apostels in die Bybel) materiaal oor Tomas. Daar is ook sekere geskiedkundige data  wat daarop dui dat van hierdie materiaal wel stukkies waarheid bevat. Daar is veral twee dokumente van belang:

(1) Die Evangelie van Tomas. Hierdie is ‘n gnostiese geskrif van ongeveer 140 nC. [Gnostisisme = Filosofiese en godsdienstige stelsel  van die 1ste tot die 6de eeu, wat geleer het dat kennis eerder as geloof die sleutel tot die saligheid is – HAT.] Hierdie geskrif is in 1945 by Nag Hammadi in Egipte gevind. Dit bevat 114 gesegdes van Jesus wat deur Tomas behou is. Prof Adrio König het ‘n artikel oor hierdie evangelie op die webblad geskryf.

(2) Die Handelinge van Tomas (die Acta Thomae). Hierdie is ook van gnostiese oorsprong en baie besonderhede is erg oordrewe. So word onder meer beweer dat Tomas die tweelingbroer van Jesus was. Dit word beweer dat die apostels die destydse wêreld in bedieningsgebiede verdeel het. Tomas word so verantwoordelik vir Indië. Hy het die evangelie aan die Jode in Kerala verkondig. (As gevolg van die vervolging van Jode en Christene het sommige Jode selfs so ver as Indië uitgewyk.)

Dat Tomas die evangelie in Indië verkondig het, word in beide die Ooste en die Weste aanvaar. Of hy wel so ver suid as Madras gereis het, kan nie bewys word nie. Volgens oorlewering is hy daar met spiese gemartel totdat hy gesterf het. Daar word beweer dat hy in Edessa begrawe is.  Aan die weskus van Indië is daar wel ‘n groepie Christene wat ‘n Siriese dialek in hulle liturgie gebruik. Of hierdie groepie se oorsprong na Tomas se bediening teruggevoer kan word, is onseker. As Tomas in Indië die evangelie verkondig het, was hy waarskynlik die enigste apostel wat die evangelie buite die Romeinse Ryk verkondig het.

Ons is geneig om Tomas in ‘n baie negatiewe lig te sien – die ongelowige Tomas. Tomas se twyfel het egter ‘n doel gehad – hy wou agter die waarheid kom. Daarom sy vraag aan Jesus: As ons nie weet waarheen U gaan nie, hoe kan ons die pad soontoe kry? Twyfel is nie altyd negatief nie, want dit laat ons weer dink oor wat ons glo. Dit mag egter nooit ‘n permanente gesindheid word nie. Jesus Christus verwerp nie eerlike twyfel nie.

Twyfel en ongeloof is twee heeltemal verskillende dinge. As ons twyfel, en alle gelowiges twyfel op een of ander stadium, moet ons doen wat Tomas gedoen het: ons moet ons twyfel na Jesus Christus neem en Hom toelaat om ons van die waarheid te oortuig.

Skrywer: Dr Coen Slabber

Sewe woorde aan die kruis – Francois Malan

Drie van die sewe woorde aan die kruis is in Lukas opgeteken en drie in Johannes; en een wat in Markus en Matteus voorkom. Ons gaan eers luister na die drie kruiswoorde wat Jesus met die mense rondom Hom en met ons gepraat het as aanwysings vir die lewe. Aan die einde van die drie uur duisternis hoor ons na die vier woorde van sy worsteling met God oor ons en ons sonde.

Met sy eerste woorde aan die kruis bid Jesus

vir die Romeinse soldate wat Hom vasspyker aan die kruis,

vir Pilatus en die Joodse Raad wat Hom tot die dood veroordeel,

vir die volk wat aanhoudend geskreeu het: weg met Hom, kruisig Hom.

Jesaja sê: Hy het die sondes van baie op Hom geneem en vir die oortreders gebid

Jesus bid: ‘Vader vergeef hulle, want hulle weet nie wat hulle doen nie! (Lk 23:34).      So stel Hy vir ons ‘n voorbeeld van die gebed wat Hy ons geleer het: Vader vergeef ons ons sondes, soos ons ook dié vergewe wat teen ons oortree (Mt 6:12; Lk 11:4).

So pleit Hy ook vandag nog vir ons by sý Vader in die hemel, en deur sy offer ook óns Vader (Rom 8:34).

Die tweede kruiswoord: Daar is u seun – daarmee maak Jesus Hom los van Maria as sy moeder en bind haar aan Hom as haar Here (Joh 19:26). Sy word een van sy dissipels, een van sy  volgelinge, wat na die Hemelvaart saam met die dissipels in die bovertrek volhard in gebed (Hand.1:14). Reeds voor sy geboorte sing sy: ek juig oor God my Verlosser (Lk 1:47)

Daar is jou moeder – voortaan sal sy geliefde dissipel vir haar sorg as sý moeder; sy volgelinge, ons,  moet mekaar liefhê en mekaar versorg. Volgelinge van Jesus is aan mekaar gebind deur sy liefde vir ons. Die aand voor sy kruisiging het Hy gesê: Ek gee julle ‘n nuwe gebod; julle moet mekaar liefhê. Soos Ek julle liefhet, moet julle mekaar ook liefhê. As julle mekaar liefhet, sal almal weet dat julle dissipels van My is

Die derde kruiswoord: Ek verseker jou: Vandag sal jy saam met My in die paradys wees.

Van die koning van hemel en aarde vra die misdadiger slegs ‘n gedagte, dat Jesus, die Verlosser, aan hom moet dink –  en hy kry ‘n paradys. Hy vra ‘n druppel, en word oorstort met ‘n oseaan van genade. Vir die mense wat na Hom toe kom, sluit Hy die paradys oop, uit sy liefde en volmag as koning van die koninkryk van God. Die misdadiger aan die kruis is soos die verlore seun wat uit die vér land teruggekeer het, die heerlike kus van vergifnis ontvang het, en gaan sit het aan die feesmaal van sy Vader (Lk 15:20).

So het Jesus ook vir ons die pad na die ewige paradys by God oopgemaak, en ons deel gemaak van sy sondaarsliefde, sodat ons ook ons vyande sal liefhê en vir hulle die pad na die paradys aan te wys deur die liefde van God waarin Hy ons laat deel.

Vierde kruiswoord: Toe God die Egiptenaars gestraf het oor hulle sonde en hardkoppigheid, het Hy dit vir drie dae pikdonker gemaak in die hele Egipte. En daarna het Hy elke eersgeborene in Egipte laat sterf (Eks 10:21-12:30). Daardie nag is die Joodse Paasfees ingestel.

Op die paasfees voltrek God sy oordeel oor die sonde van die wêreld aan sy enigste Seun.

Daar aan die kruis daal Jesus ter helle neer, in die vuur van God se toorn oor die sonde van die hele wêreld, ook oor my sonde, en Hy roep uit:

My God, my God, waarom het U My verlaat? (Mt 27:46; Mk 15:34; Ps 22:2)

Die hel is die toestand van Godverlatenheid, dat God jou prysgee. Vir drie uur het Jesus die beker van God se toorn oor ons sonde gedra. Johannes die Doper het gesê: Daar is die Lam van God wat die sonde van die wêreld wegneem! (Joh 1:29). In die duisternis van God se oordeel oor ons sonde word die Seun van God deur God verlaat. Dit is sy diepste lyding.

Vyfde kruiswoord: ‘Ek is dors.’Joh 19:28 (Ps 69:22)

Toe die rykman in die doderyk in pyn verkeer vra hy dat Lasarus net die punt van sy vinger in water steek om sy tong te kom afkoel in die verskriklike vuur (Lk 16:24). So is Jesus dors na sy stryd in Getsemane, sy verhore voor die Joodse Raad en Pilatus, sy mishandeling deur die soldate, en sy drie-uur lange worsteling in die duisternis om ons verlossing te bewerk. Deur sy lyding vervul Jesus die profesie van Ps 22:16 my tong kleef aan my verhemelte; Hy wat die water van die lewe oorvloedig aan ons gee (Joh 4:10; 7:38), versmag in sy sterwe van die dors.

Sesde kruiswoord: Dit is volbring! (Jh 19:30) – ‘n juigkreet van die dienskneg van die Here.

Hy het die lyding deurstaan, die straf op ons sonde gedra, die werk voltooi wat die Vader hom gegee het om op aarde te volbring (Joh 17:4). God het deur Christus die wêreld met Homself versoen, en reken die mense hulle oortredinge nie toe nie (2 Kor 5:19). Sy versoeningswerk is volbring. Want so lief het God die wêreld gehad dat Hy sy eniggebore Seun gegee het, sodat elkeen wat in Hom glo, nie verlore sal gaan nie, maar die ewige lewe sal hê.

Sewende kruiswoord: Met die gebed wat Maria Hom as kind geleer het, waarmee Hy elke aand gaan slaap het, is Jesus se laaste woorde in ‘n groot stem: Vader, in u hande gee Ek my gees oor (Lk 23:46; Ps 31:6). Hy lê self sy lewe af in die hande van sy Vader – Hy kan Hom nou weer ‘Vader’ noem. Sy Vader sal Hom op die derde dag opwek uit die dood, sodat Hy die angel uit die dood kan wegneem, ook vir ons. Daarom kan Stefanus, terwyl hulle hom stenig, uitroep: Here Jesus, ontvang my gees! (Lk 7:59). Niks kan ons van die liefde van God skei nie, die liefde wat daar is in Christus Jesus ons Here (Rom 8:39).

Skrywer: Prof Francois Malan

‘n Sabbatsreis – Coen Slabber

[Ons het reeds in vorige artikels na die Sabbat in die Ou en Nuwe Testamente gekyk.]

Volgens HAT is ‘n sabbatsreis “’n kort reisie.” Maar waar kom die woord vandaan?

In Eksodus 16:22 – 30 lees ons van reëlings vir die Sabbat. Die volk het op die sesde dag ‘n dubbele porsie manna ontvang, want op die Sabbat sal daar geen manna wees nie. Die mense wat wel uitgegaan het om manna te soek, het niks gekry nie. Die Here sê toe vir Moses: Ek het vir julle die Sabbat gegee en daarom gee Ek vir julle op die sesde dag genoeg kos vir twee dae. Elkeen moet bly waar hy is en niemand mag op die sewende dag sy woonplek verlaat nie. Uitgebreide reise op die Sabbat word as werk beskou en dus verbied. Hulle het wel reise op die Sabbat toegelaat, maar dit beperk tot 2 000 el (ongeveer 900 meter).

Waar kom hierdie afstand vandaan? In Josua 3 lees ons van Israel wat deur die droë bedding van die Jordaan-rivier trek. Die priesters wat die ark dra, het voor geloop: Maar laat daar ‘n afstand van omtrent twee duisend el tussen julle en hom wees (vers 4 – OAV). Die NAV praat van ‘n behoorlike afstand … omtrent nege honderd meter. ‘n El is gemeet van die voorvinger tot by die elmboog en was ongeveer 68,58 cm lank. Ons lees ook dat  rondom die stede van die Leviete ‘n strook van ten minste 450 meter wyd buite die stadsmuur afgemeet moet word. Dit is die weiveld wat aan die Leviete behoort (Numeri 35:4 – 5). Die Leviete kon dus na die grens van hulle weiveld en terug geloop het op die Sabbat. Nege honderd meter was die verste afstand wat ‘n Jood op die Sabbat mag reis om te aanbid of om sy diere te voer.

In Handelinge 1:12 lees ons spesifiek van ‘n sabbatsreis: Daarna het hulle na Jerusalem toe teruggegaan van die berg af. Dit is die Olyfberg, vlak by die stad, ‘n sabbatsreis ver. Josefus sê dat dit ‘n afstand van tussen 900 en 1 200 meter ver is.

Die rabbi’s het later hierdie afstand verdubbel. Jy moes egter kos vir twee maaltye saam met jou neem. Die een maaltyd eet jy halfpad en die ander een begrawe jy. Hierdie plek word dan jou tydelike woonplek. Later is ook bepaal dat jy die hele dorp as jou woonplek kon beskou. Die afstand word dan van die grens van die dorp gemeet. Jy kon ook die tabernakel of tempel besoek as jy in die kamp of stad was – maak nie saak wat die afstand was nie.

In Jesus se profetiese rede in Matteus 24 lees ons van die groot verdrukking. Mense moet vlug. Bid dat julle nie in die winter of op ‘n sabbatdag hoef te vlug nie (vers 20). Dit is waarskynlik ‘n aanduiding van hoe Joods die eerste lesers van hierdie evangelie geleef het. Hulle het steeds die Sabbat onderhou – hulle kon slegs ‘n kort afstand vlug. Maar dit mag ook wees dat hulle juis as gevolg van hulle vlug dit duidelik sou maak dat hulle volgelinge van Jesus is. Hulle sou dus min hulp van die Jode kon verwag.

‘n Sabbatsreis verwys dus na ‘n ou Joodse tradisie wat werk op die Sabbat verbied het.

Skrywer: Dr Coen Slabber