Die Seder (3) – Coen Slabber

Nou kom ons by twee belangrike simbole: die vier bekers wyn en die Sederbord.

Die vier bekers wyn

Tydens die Seder moet vier bekers wyn gedrink word. Elkeen word op ’n spesifieke tyd gedrink. Hoekom nou juis vier bekers? Dit verwys na die vier seëninge wat in Eksodus 6:6 – 7 beloof word:

1. Ek neem julle aan as my volk en Ek sal julle God wees.
2. Dan sal julle besef dat Ek, die Here, julle God is wat julle van die dwangarbeid van Egipte bevry.
3. Ek sal julle bring na die land wat Ek met ’n eed aan Abraham, Isak en Jakob belowe het.
4. Ek sal dit julle eiendom maak.

Die Seder-bord

Die Tradisionele Sederbord

Hierdie is ’n spesiale bord wat ses simboliese kossoorte bevat – elkeen het ’n spesiale betekenis in die vertelling van die Eksodus-verhaal. Die sewende simboliese item – drie matzah – word op sy eie bord geplaas. Hierdie ses items is:

1. Maror en Chazeret – twee soorte bitter kruie wat herinner aan die bitter en swaarkry van slawerny in Egipte. Vir maror word vars peperwortel gebruik. Chazeret is tipies bindslaai (romaine lettuce). Die wortels van hierdie slaai is bitter. Die deelnemers aan die Seder moet letterlik die bitterheid van slawerny proe.
2. Charoset – ’n soet bruin pasta van vrugte en neute. Die deelnemers moet letterlik die ondervinding van slawerny inneem.
3. Karpas – ‘n groente soos pietersielie of seldery. Hierdie groente word in die soutwater gedoop. Die groente is simbool van lente en hernuwing; die soutwater is ’n simbool van die trane van die Hebreeuse slawe.
4. Zeroa – gebraaide lamskenkel simbool van die Paasfeesoffer. Dit was ’n lam wat in die tempel in Jerusalem geoffer is. Dit word nou tuis voorberei.
5. Beitzah – ’n gebraaide eier wat deel was van die feesoffer in die tempel. Dit is ook ’n simbool van die heelheid en voortsetting van lewe.

[1 het twee items gehad.]

Fokus op die kinders

Die oorvertel van die Eksodus-gebeure aan jou kinders is die doelwit van die Seder. Daarom word moeite gedoen om die belangstelling en nuuskierigheid van die kinders te prikkel – en om hulle wakker te hou. Daarom is vrae en antwoorde deel van die ritueel. Kinders word aangemoedig om vrae te vra.

Die belangrikste vraag is: “Hoekom verskil hierdie nag van alle ander nagte?” Nou volg ’n geskiedkundige hersiening van die Eksodus-verhaal. Gedurende die Seder sal die leier die matzah bedek en die beker wyn oplig. Dit word gedoen om vrae te stimuleer. Dan is daar die sogenaamde afikoman wat weggesteek word. Die kinders moet dit soek.

Volgende keer kyk ons na die tradisionele maaltyd – die volgorde waarin dit gebeur

Skrywer: Dr Coen Slabber

Die Seder (2) – Coen Slabber

Die volk het toe hulle brooddeeg, sonder suurdeeg, in skottels gesit, dit in hulle klere toegedraai en dit op hulle skouers gedra … Met die deeg wat hulle uit Egipte saamgebring het, het hulle ongesuurde roosterkoeke gebak: dit was sonder suurdeeg omdat hulle uit Egipte gejaag is en nie kans gehad het om eers vir hulle padkos klaar te maak nie (Eksodus 12:34, 39).

Tydens die agt dae wat die Paasfees gevier word, eet die Jode net ongesuurde brood – die plat, ongesuurde brood wat die pas bevryde slawe geëet het (matzah of matzo of matzoh). Geen suurdeeg – enigiets wat rys as dit gebak word – mag geëet word nie. Die kombuisgereedskap wat normaalweg gebruik word, moet verplaas word met gereedskap wat gebêre word spesifiek vir gebruik tydens die Paasfees. Die huis moet deeglik skoongemaak word en alle suurdeeg moet verwyder word – selfs die krummels wat die kinders gemors het.

Matzah – Ongesuurde Brood

Hierdie verbod op suurdeeg is so streng dat sekere rituele ingestel is om te verseker dat alle suurdeeg verwyder word. Die aand voor die Paasfees is daar ’n seremoniële soektog vir suurdeeg – ’n simboliese laaste geleentheid om enige suurdeeg wat dalk nie raakgesien is nie, te verwyder. Gewoonlik word ’n kers gebruik. ’n Veer word gebruik om die oorblywende “suurdeeg” in ’n houtlepel te vee. Die oggend van Paasfees word al die suurdeeg wat verkry is, verbrand.

Geen suurdeeg mag na 10:00 die oggend van Paasfees geëet word nie. Ons moet onthou die Joodse dag begin met sononder. Alle eersgebore Joodse mans vas die dag.

Nou kom ons by die Seder self. Die tafel word met die beste silwerware gedek. Familielede kom met gewone klere, maar die persoon wat die leiding gaan neem, kom in ’n wit kleed. By die kop van die tafel is die Sederbord met ’n verskeidenheid simboliese kossoorte wat tydens die Seder geëet sal word. Ook byderhand is ’n bord met drie matzah en skottels met soutwater.

Elke deelnemer kry ’n afskrif van die Haggada. Mans en vroue neem deel aan die fees. Belangrike gedeeltes uit die Haggada word in die oorspronklike Hebreeus en Aramees gelees. Gewoonlik word dit in die moedertaal herhaal, sodat almal dit kan verstaan. Die leier sal dikwels die voorlesing onderbreek om die betekenis en interpretasie vir die kinders te verduidelik.

Temas van die Seder

Die rituele en simboliese kosse beklemtoon twee temas: slawerny en vryheid. Sonsondergang was die Jode slawe van die farao. Om middernag volg die tiende plaag – die dood van al die eersgeborenes van Egipte – selfs die eerstelinge van die diere (Eksodus 12:29). Nog daardie selfde nag beveel die farao vir Moses en Aäron om pad te gee. Die deelnemers aan die Seder dink aan die eerste deel van die nag aan slawerny deur matzah (die arm man se brood – ongesuurde brood), bitter kruie (simbool van die bitterheid van slawerny) en Charoset (’n soet pasta wat die messelklei wat die Joodse slawe gebruik het, simboliseer) te eet.

Dit was die nag waarin die Here oor hulle gewaak het en hulle uit Egipte bevry het. Daarom behoort dié nag aan die Here en moet alle Israeliete en hulle nageslag dié nag wakker bly (Eksodus 12:42).

In die volgende artikel gaan ons kyk na twee belangrike simbole van die paasmaaltyd – die wyn en ongesuurde brood.

Skrywer: Dr Coen Slabber

Die Seder (1) – Coen Slabber

[Joodse rituele diens en seremoniële ete vir die eerste of eerste twee aande van die Paasfees. Dit is afgelei van die Hebreeuse seder wat orde of prosedure beteken – Oxford English Dictionary.]

Daar is artikels oor Etes en Kos in die Bybel op die webblad. Daarin word bespreek wat die mense destyds geëet het. Daar is egter twee baie spesiale maaltye wat in die Bybel vermeld word: die Paasmaaltyd en die Nagmaal. In hierdie reeks artikels gaan ons kyk na die Paasmaaltyd.

Jesus se laaste Paasmaaltyd

In Matteus 26:17 lees ons dat die dissipels na Jesus toe gekom het met ’n vraag: Waar wil U hê moet ons gaan regmaak vir U om die paasmaaltyd te eet. Daarna lees ons dat hulle die paasmaaltyd in ’n groot bovertrek voorberei het. Hierdie was ’n belangrike maaltyd, want tydens die maaltyd wys Jesus sy verraaier aan en stel die Nagmaal in. Oor die maaltyd self lees ons nie veel nie. Ons weet daar was brood en wyn en dat lofsange gesing is. Na hulle klaar was met die maaltyd gaan hulle na Getsémané waar Jesus gevange geneem is. Uit hierdie kort stukkie is dit duidelik dat die Paasmaaltyd ’n spesiale geleentheid was wat spesiale voorbereiding vereis het. Wat was die oorsprong van hierdie feesmaaltyd?

Die oorsprong van Paasfees.

Ons lees daarvan in Eksodus 12. Die Hebreeuse woord vir Paasfees is Pesach. In die Ou Afrikaanse Vertaling lees ons van pasga. Hierdie fees vier die historiese uittog van die Hebreeuse slawe uit Egiptiese slawerny. Dit is ook ’n lentefees – die hergeboorte van die grond na die lang, koue winter. Elke huisgesin moes ’n jaaroud rammetjie slag en die bloed aan die sykante en die bokant van die deurkosyn van elke huis smeer. Daardie aand bring God die tiende plaag aan – elke eersgeborene van Egipte sterf.

Die Seder is ’n teken dat die Joodse Paasfees begin het. Die datum is 14 Nisan volgens die Hebreeuse kalender. Ortodokse Jode buite Israel vier dit ook op die 15de. [Volgens ons kalender is dit laat in Maart of in April.] Tydens die fees word die verhaal van die vrylating van Israel uit die slawerny in Egipte gevier – die verhaal wat ons in Eksodus kry. Die opdrag vir die viering van hierdie feesdag kry ons in Eksodus 13:8: Op die feesdag moet elkeen vir sy kinders vertel: ‘Dit is wat die Here vir my gedoen het toe ek uit Egipte getrek het’ (Eksodus 13:8).

’n Huisfees

[Omdat ons nie weet hoe Jesus en sy dissipels die Paasfees gevier het nie, beskryf ons hoe Jode vandag die Paasfees vier. Baie van die gebruike wat beskryf word, is sekerlik deur Jesus gebruik.]

Tradisioneel kom families en vriende in die aand bymekaar en lees die Haggada (’n ou Joodse teks). In die Haggada lees ons die verhaal van die uittog uit Egipte. Dit bevat ook spesiale seëninge en rituele en Paasfeesliedere. Seder-gebruike sluit in die drink van vier glase wyn, die eet van ongesuurde brood en ander simboliese kossoorte wat op die Sedertafel geplaas word.

Die Tradisionele Seder-tafel

Die sinagoge is die middelpunt van baie Joodse feeste. Die Seder word egter in die huise van families gevier. Die Seder is ’n integrale deel van die Jode se geloof en identiteit. As dit nie was vir die ingryping van God nie, sou die Jode steeds as slawe in Egipte gewerk het. Die Seder is dus ’n geleentheid vir lofprysing en danksegging, maar ook ’n geleentheid vir die oordrag van die Joodse geloof van die een geslag na die volgende. Die eksodus is dié gebeurtenis wat ’n groepie slawe in ’n nasie saamgesnoer het.

Baie belangrik tydens die viering van die Paasfees is die kos wat geëet moet word – en die kos wat nie geëet mag word nie. Hierna gaan ons in die volgende artikel kyk.

Skrywer: Dr Coen Slabber

Die Dooie See – Coen Slabber

Reeds in Genesis 14:3 lees ons van die Soutsee. Soos met die See van Galilea staan die Dooie See bekend onder verskillende name: Die See van Araba, die Oostelike See (Esegiël 47:18). In buite-Bybelse geskrifte word daar ook verwys na Die See van Sodom, Die See van Lot en die See van Asfalt. Die Dooie See ’n meer geleë tussen Jordanië en Israel.

Die oppervlak en kuslyn is 423 meter onder seevlak; dit is 377 meter diep. Die water bevat 33,7% sout – 8,6 maal meer as die see self. Geen diere kan hier oorleef nie en daarom die benaming die Dooie See. Klein hoeveelhede bakterieë en swamme word wel in die water gekry, maar geen vis of waterplante nie. Weens die hoë digtheid van die water is dit moeilik om in die See te swem – jy kan egter heel ontspanne dryf op die water. Die See, geleë in die skeurvallei van die Jordaanrivier, is 67 km lank en 18 km breed op sy breedste punt. Die hoof invloei is uit die Jordaanrivier. Daar is geen uitvloei nie. Hier is ‘’n satellietfoto van die See van Galilea en die Dooie See. (Verskyn in Wikipedia)

Volgens die Bybel was dit ‘’n plek waarheen Dawid gevlug het (1 Samuel 23:29 – 24:1). Dit was ook een van die wêreld se eerste gesondheidsoorde – vir Herodes die Grote. Die hele jaar skyn die son en is dit droog – minder as 100 mm reënval per jaar. Een van die belangrike produkte wat hier verkry word, is asfalt. Dit is veral deur die Egiptenare vir mummifisering gebruik.

Net noord van die Dooie See is Jerigo geleë. Waarskynlik aan die suid-oostelike kus van die Dooie See was Sodom en Gomorra geleë en die stede waarvan ons in Deuteronomium 29:23 lees – Adma en Sebojim. Soar is gespaar, want Lot het uit Sodom daarheen gevlug. Nog ’n belangrik dorp was Machaerus waar, volgens Josefus, Johannes die Doper aangehou en vermoor is. Masada was waarskynlik die bekendste van hierdie dorpe. Hier het ’n klein groepie Jode die mag van die Romeinse leërs van 70 – 73 uitgehou.

Esseners het hulle aan die weskus van die Dooie See gevestig. Of hulle en die Koemraan-gemeenskap dieselfde mense was, is onseker. In grotte naby waar hulle gewoon het, is die Dooie See-rolle gekry.

In Esegiël 47:8 – 9 lees ons ’n interessante profesie: Wanneer dit (die water in die Jordaanvallei) in die Dooie See inloop, sal die water van die Dooie See vars word. Waar die stroom ook kom, sal dit wemel van al die soorte diere en sal daar baie vis wees. Ons kry ’n soortgelyke profesie in Sagaria 14:8.

Wat baie interessant is, is dat die Nuwe Testament geen melding van die Dooie See maak nie.

Skrywer: Dr Coen Slabber