Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Stede en Dorpe(5) – JP Louw
Sentrale burg
In sommige stede is ‘n sentrale burg of fort gebou wat as die woning van die leier of heerser gedien het, en ook as ‘n laaste vesting vir die inwoners as die poort of die muur die vyand nie kon keer nie. Soms is ‘n tempel ook in ‘n stad gebou wat dieselfde veiligheid kon bied. Die toring van Sigem (Migdol-Sigem in Rigters 9:46) was moontlik ook ‘n tipe vesting. Toe Jerusalem in 70 n. C. deur die Romeine verower is, het die Tempel as laaste toevlugsoord gedien. Soms is om die burg of tempel ook ‘n muur gebou wat ‘n tipe bo-stad en onder-stad gevorm het.
Die vesting van Jerusalem. Die laer deel van hierdie toring kom uit Herodes se tyd en was deel van sy paleis.
Watervoorsiening
Nie net in vredestyd nie, maar veral in oorlog was watervoorsiening ‘n baie kritieke item, veral in die droë dele van Palestina. Sommige stede het maklik toeganklike water gehad. Jerigo het ‘n fontein gehad, so ook Nasaret waar dit vandag nog vloei. Baie stede het egter groot probleme gehad om beveiligde water to voorsien. Soms is diep putte gegrawe. Dit is aanvanklik in Jerusalem gedoen. Ook Megiddo en Hasor het diep putte gehad. Hierdie putte is dan deur middel van ‘n ondergrondse tonnel met ‘n waterbron buite die stad verbind. Putte het die meeste van die algemene watervoorraad gelewer-veral vir huislike gebruik. Daar is vandag nog so ‘n put in die graftuin in Jerusalem wat in die tyd van Jesus in die noordelike deel van die stad was. Hierdie put voorsien nog steeds al die water vir die tuin selfs in droë tye. Die waterputte van Betlehem was bekend vir hulle koel water. Toe kalkpleister uitgevind is, kon baie putte hulle water nog langer gehou het.
Die ingang tot die watertoevoer by Hasor wat uit die tyd van koning Agab dateer
Dan was daar ook enkele damme. Die Gibeondam (2 Samuel 2:13) is in moderne tye opgegrawe. Eintlik was daar twee damme by Gibeon: een langwerpig, 18 by 12 meter; die ander rond met ‘n deursnee van 10 meter en 20 meter diep. In Samaria was daar ‘n dam (1 Konings 22:38) en ook in Jerusalem (2 Konings 18:17, Jesaja 22:11). Een van die bekendste en merkwaardigste waterwerke van destyds wat vandag nog bestaan is die driekwart kilometer lange tonnel wat Hiskia in die rots laat grawe het (2 Konings 20:20, 2 Kronieke 32:30, Nehemia 3:15) om van ‘n ondergrondse fontein (Gihonfontein) deur ‘n heuwelrif water tot binne in Jerusalem te bring. Die tonnel beet Siloam en die waterpoel waar dit diep onder die grond in die stad uitkom word die Siloamdam genoem (Johannes 9:7 Siloambad). In Jesaja 8:6 heet dit Siloag. Die woord hou verband met die betekenis “uitstuur” of “uitstort’. In 1880 is daar tydens opgrawings ‘n inskripsie in ou Hebreeuse skrif gevind waar die grawers wat van die twee eindpunte of gegrawe het mekaar ontmoet het-nog ‘n merkwaardige prestasie as ons in gedagte hou dat die tonnel kronkelend geloop het. By die Siloamdam is ook die fondamente gevind van ‘n toring waarna Lukas 13:4 verwys. Met so ‘n ondergrondse waterleiding kon die vyand Jerusalem nie van water ontneem nie.
Salomo se baddens by Betlehem gebruik as opgaardamme vir Jerusalem.
Die ontwikkeling van die stad Jerusalem
Jerusalem gee ons ‘n goeie idee van ‘n stad se ontwikkeling in Bybeltye. ‘n Kanaänitiese stam, die Jebusiete, het in die berge van Judea ‘n vesting gebou vir beskerming. Dit was ook op die noord-suid handelsroete geleë op die waterskeiding tussen die Jordaanvallei en riviere wat weswaarts na die Middellandse See vloei. Die eerste dele van hierdie vesting was op die heuwel Otel teen die suidelike rif van ‘n steil helling geleë by die Kedronvallei. Net ‘n sterk noordelike muur was nodig om dit to beveilig.
Die Ofelrif. Oorblyfsels van die Jebusiete stad en Dawid se Jerusalem is duidelik te sien.
Al was die vesting op ‘n handelsroete, was die gebrek aan voldoende nabygeleë water ‘n groot probleem wat aanvanklik die ontwikkeling teëgehou het. Die vesting is eers Jebus genoem (Rigters 19:10) waar Jebusiete en Israeliete saam gewoon het (Josua 15:63). Jerusalem het dus in Joodse oë ‘n twyfelagtige begin gehad soos Esegiël 16:3-5, en verder, aandui. Aanvanklik is die vesting ook Jarasalem genoem wat beteken het “gestig deur Salem”. Salem was ‘n Kanaänitiese god. Soms is die plek ook net Salem genoem (Psalm 76:3). In die tyd van Abraham is Salem deur ‘n koning (Hebreeus: “melek”) regeer wat beskou was as verteenwoordiger van die Allerhoogste God op aarde. In Genesis 14:18-20 word Melgisedek (“koning van geregtigheid”) as koning van Salem genoem. Toe die Israeliete omtrent 500 jaar later, na die Egiptiese uittog, Kanaän inval, het Adoni-Sedek oor Jerusalem regeer. Ook in sy naam blyk iets van die ou priester-koning behoue to wees (Josua 10:1).
Skrywer: Prof JP Louw