Verskille in die Bybel – Herman Grobler

Daar is ook verse wat op die oog af lyk of die tweede deel daarvan nie neergeskryf is nie, of dat dit dalk per ongeluk weggeval het. Vind mens dan ‘n paar verse verder ‘n stelling wat in sekere opsigte met hierdie “halwe stelling” ooreenstem, kan dit maklik gebeur dat iemand kon besluit om die “halwe stelling” aan te vul en so te “korregeer”. Is dit wat moontlik in die eerste vers van Galasiërs drie gebeur het?

Die sinsnede in donker kom nie in moderne vertalings voor nie:

1933/53 Ou Afrikaanse Vertaling: “O, onverstandige Galásiërs, wie het julle betower om die waarheid nie gehoorsaam te wees nie, julle voor wie se oë Jesus Christus afgeskilder is as onder julle gekruisig?”

1983 Nuwe Afrikaanse Vertaling: “Julle Galasiërs, is julle dan so sonder begrip? Wie het julle verstand benewel? Jesus Christus is so duidelik aan julle verkondig dat julle Hom as’t ware aan die kruis kon sien hang!”

Hierdie variasie is nie deur moderne vertalers van die Bybel geskep nie. Dit bestaan reeds eeue lank. Maar elke Bybelvertaler moet met erns probeer vasstel wat God oorspronklik deur Paulus laat neerskryf het. Kom ons ondersoek hierdie verskil tussen ouer en moderne vertalings en probeer verklaar hoe hierdie verskil kon ontstaan het. Dan het ons grond onder ons voete wanneer ons kies watter weergawe ons aanvaar.

Met nugtere denke gebruik ons die volgende drie objektiewe kriteria.

1. Eksterne getuienis:

Eerste kyk ons na die manuskripte self.

Die Latynse 1592-Vulgaat wat tot vandag toe die amptelike Rooms Katolieke Teks is, het ook hierdie weergawe. Een Siriese vertaling (616 n.C.) en sekere manuskripte van Hieronymus (†420 n.C.) het ook hierdie weergawe.

Voor die jaar 800 n.C. het ons dus net een Griekse manuskrip met hierdie sinsnede in, terwyl vier daar sonder is. Die weergawe sonder die sinsnede word ook sterk deur die antieke vertalings ondersteun.

2. Interne gegewens.

Die oorspronklike weergawe sou dus eerder die een sonder die sinsnede in hoofstuk drie wees.

3. Intrinsieke gegewens.

Die derde kriterium wat ons gebruik is om na die konteks te kyk.

Aan die begin van Galasiërs drie hanteer Paulus die vraag of die Galasiërs die Heilige Gees ontvang het deur die wet te gehoorsaam, of deur Jesus te glo wat so duidelik aan hulle verkondig is dat hulle Hom as’t ware aan die kruis kon sien hang. Hy vra die Galasiërs wie dan hulle verstand benewel of betower het. Hulle was seker van die waarheid maar nou is hulle in die war! Hierdie sinsnede pas pragtig binne hierdie konteks.

In hoofstuk vyf verse een tot ses stel Paulus ook die ou bedeling van die wet en besnydenis teenoor die nuwe bedeling van vryheid en juis nie besnydenis nie. Hy maan die Galasiërs baie sterk daarteen dat hulle nie vanuit “geloof en liefde” hulle weer onder die “juk van diensbaarheid” te laat bring nie. Dan volg vers sewe: “Julle het goed geloop: wie het julle verhinder om die waarheid gehoorsaam te wees?” Hier pas die oproep om die waarheid gehoorsaam te wees inderdaad omdat hier ook ‘n direkte teenstelling ter sprake is.

In albei hierdie dele pas hierdie stelling soos ‘n handskoen. Die intrinsieke gegewens help ons dus nie om ‘n keuse te maak nie.

Gevolgtrekking:

Die meeste ou Griekse manuskripte asook die meeste antieke vertalings het nie hierdie sinsnede in hoofstuk drie nie. Dis ook ondenkbaar dat enige kopieerder hierdie sinsnede doelbewus daar uit sou verwyder. Dis ook baie aanvaarbaar dat iemand doelbewus hierdie sinsnede vanuit hoofstuk vyf hier kon inplaas.

Volgens hierdie feite, wat is u mening? Watter weergawe sou ooreenstem met wat God oorspronklik laat neerskryf het?

 

Skrywer: Herman Grobler

 

Latere variasies in die Manuskripte. – Herman Grobler

In alle handgeskrewe kopieë kom daar variasies voor. Wanneer ons iets afskryf, maak ons toevallige foute. Toevallige variasies as gevolg van verkeerd sien, of verkeerd hoor in ‘n skriptorium, of iets wat herhaal of gewysig word vanuit die geheue van die kopieerder kom ook in die Nuwe Testamentiese manuskripte voor. Maar daar is ook doelbewuste veranderinge om as bevestiging te dien vir ‘n bepaalde kerklike gebruik of siening.

 

Soos wat baie van ons ook doen, het mense soms nota’s in die kantlyn van hul manuskripte geskryf. Wanneer ‘n kopieerder op ‘n latere stadium ‘n kopie van hierdie manuskrip maak, moes hy besluit of hierdie maar net ‘n toevallige nota is, of iets is wat per abuis uitgelaat was. Eerder as om iets verlore te laat gaan, is so ‘n nota dan op die gepaste plek in die teks geplaas. So ‘n invoeging noem ons ‘n glos.

 

Ons kyk na ‘n voorbeeld van ‘n glos.

Toe Desiderius Erasmus in 1516 die eerste Griekse teks van die Nuwe Testament laat druk het, het ‘n paar mense hom gekritiseer dat sy teks nie ooreenstem met die Latynse Vulgaat nie. Die woorde in donker gedruk ontbreek in 1 Johannes 5:7-8: “Want daar is drie wat getuig in die hemel: die Vader, die Woord en die Heilige Gees, en hierdie drie is een; en daar is drie wat getuig op die aarde: die Gees en die water en die bloed, en die drie is eenstemmig.” Erasmus kon nêrens ‘n Griekse manuskrip vind met die woorde in nie, maar het belowe om dit by te voeg sodra een gevind word. Vyf jaar later word ‘n splinternuwe manuskrip waarvan die ink seker nog nie droog was nie, aan hom oorhandig met hierdie woorde ingeskryf. Erasmus het woord gehou en sluit dit in sy derde uitgawe van 1622 in. Noudat ons feitlik alle manuskripte wat oor die wêreld versprei is, kan bestudeer, is gevind dat slegs een ander Griekse manuskrip, Nr.629 uit ongeveer 1350 n.C. wel hierdie uitbreiding oorspronklik in het. Maar dit is opmerklik dat dit ook nie voorkom in enige van die agt ou tale waarin die Nuwe Testament vertaal is nie. Dit kom net in Latynse manuskripte voor, die oudste ± 650 n.C. en dan verskeie eers ná 1100 n.C. Dit kom ook voor in ‘n laat uitgawe van die Vulgaat.

Die groot stryd om die verhouding tussen die Vader, die Seun en die Heilige Gees te verstaan en te beskrywe, openbaar ‘n verdere interessante feit. Athanasius, (†373 n.C.) ‘n ortodokse teoloog wat aan die voorpunt was van die stryd teen die Arianisme wat Jesus se Godheid ontken het, het nie hierdie uitbreiding geken nie. Hy sou sekerlik daarvan gebruik gemaak het! Selfs Basilius die Grote, (†379 n.C.) biskop van Sisarea in Kappadosië het dit ook nie geken nie. Hy was die teoloog wat die Drie-Eenheid geformuleer het as een Wese, maar Drie Persone!

Uit al hierdie gegewens is dit duidelik dat hierdie woorde beslis nie deel van die oorspronklike outografie was wat God deur Johannes laat opteken het nie. Een of ander iemand moes dit as ‘n kantaantekening in sy Latynse manuskrip ingeskryf het, en so beland dit in die Vulgaat, en vandaar via Erasmus ook in ons Ou Afrikaanse Bybel!

 

In hierdie reeks gaan ons kyk na die variasies en die gronde waarop ‘n keuse gemaak word. Ek nooi lesers uit om vrae en teksverse wat hulle hanteer wil hê, aan my deur te gee sodat ek die feite op die tafel kan plaas.

Ek persoonlik verkies om werklike feite te beoordeel, en nie uitgelewer te wees aan die propaganda vir die een of ander vertaling nie.

Kom ons vat hande en bestudeer die feite objektief sodat ons in eerlikheid kan sê dat ons die eer van God soek.

Wat keuse van vertalings betref, is dit die beste om soveel moontlik vertalings te gebruik. Elke vertaling kan ‘n bepaalde siening of interpretasie na vore bring. Maar as algemene reël kan aanvaar word dat wanneer bepaalde woorde in die moderne vertalings ontbreek, of die vertalings drasties afwyk, daar grondige redes daarvoor bestaan. Aan die ander kant help die ouer vertalings ons meer wanneer studie gedoen word om die gebruik van ‘n spesifieke woord in die Bybel te bestudeer, omdat die ouer vertalings woorde vertaal, al maak dit nie sin nie. 

 

Skrywer: Herman Grobler

Die invoeg van ‘n sinsnede vanuit die geheue. – Herman Grobler

Wanneer ons iets kopieer wat in ‘n sekere mate ooreenstem met iets wat ons kort vantevore mee te doen gehad het, kan ons maklik uit die geheue iets byvoeg wat nie daar was nie. Dit gebeur ook wanneer iets baie bekend aan ons is. Dit is die verklaring vir sekere variasies wat ons in die Bybel aantref.

 

Kom ons kyk na so ‘n geval in Markus 10:21. Daar is “neem jou kruis op” ingevoeg.

Wou Jesus ‘n probleem in die ryk jongman aanspreek, of vir hom die eise vir volgelingskap uitspel? Het Jesus aan hom een vereiste gestel, of twee? Moes hy net van sy vertroue op sy aardse besittings en rykdom afsien, of het Jesus ook die eis gestel om die kruis op te neem?

1983 Nuwe Afrikaanse Vertaling: “… en Jy sal ‘n skat in die hemel hê. Kom dan terug en volg My.”

Ons het drie kriteria wat ons kan help om objektief die variasies te evalueer sodat ons kan vasstel of die moderne vertalings iets uitlaat wat God laat neerskryf het.

Eksterne kriteria.

Die eerste kriterium waarna ons kyk, is die bewyse wat deur die manuskripte self na vore kom. Ons vergelyk manuskripte uit dieselfde ontstaanstydperk met mekaar. Dit is te verstane dat ouer manuskripte, wat nader aan die oorspronklike outografieë gekopieer is, vry sal wees van variasies wat met verloop van tyd ontstaan het, en so van kopie na kopie oorgedra is.

Eers ná die jaar 700 n.C. kom hierdie byvoeging meer algemeen in manuskripte voor. Van die elf verdere manuskripte tussen 501 en 900 n.C. tot ons beskikking, is vyf sonder hierdie sinsnede. Buiten vir kodeks Washington, lyk dit of die variasie met hierdie sinsnede in, eers baie laat ontstaan het. Die manuskripbewyse gee ‘n duidelike aanduiding dat hierdie betrokke variasie nie deel van die oorspronklike outografie was nie.

Interne kriteria.

Die tweede kriterium wat ons aanwend is om te probeer bepaal hoe so ‘n variasie kon ontstaan het, is deur te kyk na die tipiese werkswyse van kopieerders self. Een moontlikheid is dat hierdie sinsnede van elders af hier ingedra kon gewees het. Vroeër in Markus 8:34 lees ons: “En toe Hy die skare saam met sy dissipels na Hom geroep het, sê Hy vir hulle: Wie agter My aan wil kom, moet homself verloën en sy kruis opneem en My volg.” Dit kan maklik gebeur dat ‘n kopieerder kon onthou wat hy vantevore neergeskryf het, en uit sy geheue hierdie woorde kon byvoeg.

Intrinsieke kriteria.

Hier kyk ons na sake wat uit die teks en konteks self na vore kom.

Jesus sê dat die jongman een ding kortkom – waarom sou Hy dan ‘n tweede byvoeg?

Jesus het duidelik aan hierdie jongman openbaar waar sy persoonlike swakpunt lê, naamlik sy vertroue op sy aardse besittings en rykdom. Dít is wat hy moes opoffer. Om die kruis op te neem, draai die klem weg van die eintlike probleem wat Jesus in hierdie man aanspreek. Dit pas nie in hierdie konteks nie.

In Markus agt vanwaar hierdie sinsnede oorgeneem is, is dit van kardinale belang. Nadat Petrus bely het dat Jesus die gesalfde is, maak Jesus dit duidelik dat sy volgelinge, net soos Jesus self, ook vervolg sal word. Dáár pas die oproep om elke dag die kruis op te neem!

Al drie die kriteria, die eksterne, interne én die intrinsieke kriteria dui baie sterk daarop dat hierdie woorde nie aanvanklik deel van die oorspronklike outografie was nie.

Die effek van hierdie byvoeging.

Jesus wou die vertroue op besittings en rykdom in hierdie jongman se lewe aanspreek, nie voorwaardes gee om Hom te volg nie. Hierdie byvoeging kan mens die punt laat mis en Jesus se appèl sy krag laat verloor.

‘n Byvoeging vanuit ‘n ander deel en ander konteks van die Bybel kan die eintlike oproep of appèl verswak of selfs verberg.

 

Skrywer: Herman Grobler