Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Vodeselsoorte en Etes(3) – Hennie Stander

Vrugte

Vrugte was ‘n. verdere belangrike bestanddeel van die Jode se dieet. Beide vars en gedroogde vye is gebruik (Jeremia 24:2; 1 Samuel 25:18). Ook druiwe en granate was bekende vrugsoorte (Numeri 13:23; Deuteronomium 8:8). Druiwe is gedroog en as rosyntjies gebruik en rosynekoeke is daarvan gemaak (1 Samuel 25:18; 2 Samuel . 6:19; 1 Kronieke 12:40). Neute en amandels is van die vroegste tye af gebruik (Genesis 43:11). Die vrugte van die appelboom is as lekker .beskou (Hooglied 2:3) en dit het ‘n aangename reuk gehad (Hooglied 7:8). Ook olywe is geëet maar olywe is dikwels uitgedruk en dan is dit vir die maak van olie aangewend. Hierdie olie is dan of vir die lampies (Eksodus 27:20), of vir bak en kookdoeleindes gebruik (vgl. Levitikus 2:5).

Heuning

In die Bybel is daar talle verwysings na die soetheid van heuning. Dawid sê byvoorbeeld dat die bepalings van die Here soeter is as heuning (Psalm 19:10-11). Die Israeliete het heuning as versoetmiddel gebruik aangesien hulle nie suiker gehad het soos wat ons dit vandag ken nie. Daar is etlike gevalle in die Bybel waar ons lees dat heuning geëet is: Simson het dit in die karkas van ‘n leeu gekry (Rigters 14:8-9); Jonatan het dit in ‘n bos gekry (1 Samuel 14:25-27); heuning is ook uit klipskeure gekry (Deuteronomium 32:13). Toe Jerobeam se seun siek was, het hy sy vrou met, onder andere, ‘n kruik heuning na die profeet toe gestuur (1 Konings 14:3). Johannes die Doper het van sprinkane en veldheuning geleef (Matteus 3:4).

Volgens die Ou Testamentiese wette was dit egter verbied om heuning te verbrand as ‘n offer vir die Here (Levitikus 2:11).

Sout

Baie groot voorrade sout was by die Dooie See beskikbaar. Aan die een kant is southope en -panne gebruik as simbool van verlatenheid en dorheid (Deuteronomium 29:23; Sefanja 2:9). Aan die ander kant was sout simbool van dit wat vrugbaar en waardevol was. Wanneer daar byvoorbeeld vriend­skap met iemand gesmee is, het dit gepaard gegaan met die skenk van sout (Die Arabiere doen dit vandag nog). Daarom is die verbond tussen God en mense dikwels ‘n soutverbond genoem omdat dit onverbreekbaar was (Numeri 18:19; 2 Kronieke 13:5-vgl ook ons uitdrukking in Afrikaans naamlik. ^“om ‘n sak sout met iemand op te eet”). Maar sout is verder gebruik om smaak aan kos te verskaf (Job 6:6). Dit is ook in graanoffers gegooi (Levitikus 2:13). Daar is voorts geglo dat sout medisinale waarde gehad het, en dus, is pasgebore babas daarmee ingevryf (Esegiël 16:4).

Hope voorrade sout was naby die Dooie See beskikbaar.

Handewas

Die hande is altyd voor ete gewas omdat daar met die hande self, en nie met messe, vurke en lepels nie, geëet is. In ‘n ryk huis was dit die taak van die dienskneg om diegene wat op die punt gestaan het om te eet, se hande te was. Ons lees byvoorbeeld dat Elisa die een was wat gewoonlik die water oor die hande van Elia gegooi het (2 Konings 3:11). In hierdie geval het die uitdrukking “om water oor iemand se hande te gooi” eintlik al idiomaties geword vir die betekenis van “iemand se assistent te wees”. In Genesis 18:4 stel Abraham aan sy gaste voor dat by water sal gaan haal, sodat hulle eers hulle voete kon was, rus en ‘n bietjie eet.

In die tyd van die Nuwe Testament is die hande nie meer om slegs higiëniese redes gewas nie, maar dit was veel meer seremonieel van aard. Die dissi­pels van Jesus is dan ook gekritiseer omdat hulle met ongewaste hande geëet het. Jesus het egter gereageer teen die ritualisering van hierdie praktyk (Markus 7:1-8). Hy het self ook die rol van ‘n dienskneg aangeneem deur die dissipels se voete te was voordat hulle die Laaste Avondmaal saamgeëet het (Johannes 13:4-5).

Voordat die maaltyd genuttig is, is God daarvoor gedank. Ons lees nie in die Ou Testament van tafelgebede nie, maar moontlik is dit net nie ge­noem the (maar lees 1 Samuel 9:13). Dit lyk egter wel of dit in die tyd van die Nuwe Testament reeds ‘n vaste gebruik was (Matteus 15:36; 26:26-27).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Voedselsoorte en Etes (2) – Hennie Stander

Groente

Verskillende groentesoorte het ook omtrent altyd deel uitgemaak van enige maaltyd. Boontjies en lensies was baie algemeen regdeur die Ou Testa­mentiese periode (“Vat koring, gars, boontjies, lensies, sorghum en spelt …”-Esegiel 4:9). Ja­kob het ook vir Esau lensiesop gegee (Genesis 25:33-34). Aan Dawid is onder andere boontjies gegee toe by van Absalom gevlug het (2 Samuel 17:28). In Egipte was komkommers, waatlemoene, prei, uie en knoffel baie bekend (Numeri 11:5).

Melk

Melk was ook ‘n basiese voedselsoort en dit is verkry van die beeste en kleinvee wat hulle aangehou het. Van hierdie melk is toegelaat om te gis en dit is dan as dikmelk gedrink (Genesis 18:8; Rigters 5:25).

Melk is egter nie net gebruik om te drink nie, maar daar is ook allerhande ander produkte daarvan gemaak. Dit is byvoorbeeld gekarring, ten einde botter daarvan te maak (vgl Spreuke 30:33). In 2 Samuel 17:29 word daar eksplisiet vertel van kaas wat van beesmelk gemaak is. Ongelukkig weet ons nie altyd presies hoe hierdie melkprodukte van die antieke tyd gelyk het en in watter mate dit met ons moderne produkte ooreenkom al dan nie.

‘n Bedoeienvrou maak ‘n suurmelkdrankie buitekant haar tent

Vleis en vis

Vleis het dikwels deel uitgemaak van ‘n Israeliet se dieet. Toe God ‘n verbond met Noag gesluit het, het Hy horn ook toegelaat om diere as voedsel te eet (Genesis 9:2-3). Salomo se daaglikse kosvoorrade was onder andere “tien vetgevoerde beeste, twintig veldbeeste en honderd stuks kleinvee, behalwe nog takbokke, gemsbokke, ribbokke en vetgemaakte pluimvee” (1 Konings 4:23). Abraham het kalfsvleis aan sy gaste voorgesit (Genesis 18:7). Kalf is as keurgehalte vleis beskou en ‘n vetgemaakte kalf is tydens besondere fees­geleenthede geslag, soos byvoorbeeld toe die verlore seun na sy huis teruggekeer het: (Lukas 15:23; vgl ook 1 Samuel 28:24; Matteus 22:4).

Die vleis van bokke was meer algemeen en goedkoper en in die verhaal vandie Verlore Seun het die oudste seun gekla dat sy vader nooit eers vir horn‘n bokkie gegee het the (Lukas 15:29). Gideon se gas het ook bokvleis geëet (Rigters 6:19). Die Jode mag ook sekere voëls geëet het (Deuteronomium 14:20), maar dit was altyd belangrik dat die bloed eers uit enige dier gedreineer moes word, alvorens dit toegelaat was om dit te eet.

Vis_, was baie gesog alhoewel die eet van sekere soorte vis verbode was (Levitikus 11:11-12). In die woestyn het die Israeliete die vis gemis wat hulle in Egipte kon eet (Numeri 11:5). Verskeie van Jesus se dissipels was of professionele vissermanne, of sodanig vertroud met hierdie beroep dat hulle op bote kon uitgaan om vis te vang. Dit lewer bewys van hoe baie daar visgevang is in die See van Galilea. Na Sy opstanding het Jesus vis vir oggendete voorberei vir sommige van sy dissipels (Johannes 21:9-13). By ‘n ander geleentheid het die dissipels weer vir Jesus vis gegee (Lukas 24:42). Ook aan die skare is vis gegee om te eet ( Matteus 15:34; Markus 6:38). Jesus gebruik die (vang van) vis dikwels as beeld in sy leringe (Matteus 13:47-48; Lukas 11:11). Dit lyk of ook eiers geëet is (vgl Lukas 11:12).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Voedselsoorte en Etes(1) – Hennie Stander

Ons het reeds in die vorige hoofstuk, wat oor huis­houdelike aktiwiteite gehandel het, aandag gegee aan die twee hoofmaaltye van elke dag. In hierdie afdeling gaan ons van nader kyk na die spesifieke kossoorte wat in die Bybelse tye genuttig is, asook gebruike wat daarmee in verband gestaan het.

Brood

Die meeste mense se dieet was baie eenvoudig en brood was die belangrikste element daarvan. Brood was so ‘n essensiële deel van voedsel dat dit later sinoniem geword het met “voedsel” en met die leweself. Die bede “Gee ons elke dag ons daaglikse brood” (Lukas 11:3) was dus by implikasie ‘n gebed vir die daaglikse voorsiening van die hele lewensonderhoud. Brood^. was so ‘n belangrike lewensmiddel dat Jesus ook na Homself verwys het as “die brood van die lewe” (Johannes 6:35). Met hierdie figuurlike aanwending van die term “brood” bedoel Jesus dat Hy die Persoon is wat lewe gee (net soos wat brood lewe gee).

Die brood is altyd gebreek en nooit met ‘n mes gesny nie. Dit het aanleiding gegee tot die ontstaan van die uitdrukking “om brood te breek” in die betekenis van “‘n maaltyd te nuttig’. Ons lees by­voorbeeld in Handelinge 20:7 dat “hulle op die eerste dag van die week bymekaargekom het om brood te breek” (d. w. s. om ‘n maaltyd te nuttig). Die etewaarna hier verwys word, was ‘n gemeenskaplike maaltyd wat van groot betekenis was vir die eerste Christene aangesien hulle daarmee uitdrukking gegee het aan hulle liefde en besorgdheid vir mekaar. Dit is daarom ook ‘n liefdesmaalgenoem. Tydens hierdie maaltyd het die Christene hulle brood (en ander kosse) met minder bevoorregtes gedeel.

Benewens die feit dat koring gebruik is vir die maak van brood, is koring ook net so op ‘n metaalplaat oor die vuur gebraai (vgl 1 Samuel 17:17; 25:18). Verder is dit ook rou geëet (vgl Levitikus 23:14). ‘n Bekende voorbeeld hiervan was toe die dissipels van die Here deur die gesaaides geloop het en van die are begin pluk het om to eet. Die Fariseërs het egter geglo dat ‘n mens dit nie op ‘n Sabbatdag mag doen nie.

Skrywer: Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Huishoudelike Aktiwiteite(4) Buitengewone Bybelgedeeltes – Hennie Stander

Die vrou by die put (Johannes 4:6).

Hierdie Samaritaanse vrou het op die warmste tyd van die dag kom water haal. Ons het reeds gesien dat dit meer gebruiklik was om vroeg in die môre of in die aand water te gaan haal. Dit mag moontlik wees dat hierdie vrou juis op hierdie tyd kom water skep het ten einde kontak met ander vroue te vermy. Haar lewenstyl kon veroorsaak het dat nie almal graag met haar sou wou assosieer nie. Maar dit kon ook om heel toevallige redes gewees het.

‘n Vrou se werk (Markus 14:13.)

 Aangesien dit gewoonlik ‘n vrou se werk was om water te dra, sou dit beslis opvallend wees as ‘n man dit gedoen het. Jesus benut derhalwe hierdie situasie ten einde Petrus en Johannes in staat te stel om die vertrek te vind waar die Laaste Avondmaal gehou moes word (sien Lukas 22:8-12).

Twee hoofetes (Lukas 14:12)

 Letterlik het Jesus hier gesê: “As jy ‘n oggendete of ‘n aandete gee, moet dan nie jou vriende . . . nooi nie”. Hy het hier na die twee hoofmaaltye van die dag verwys.

Meulsteen (Matteus 18:6)

Jesus het gesê dat indien iemand een van die kleintjies wat in God glo, sou laat struikel, dit vir hom beter sou wees indien ‘n meulsteen om sy nek gehang word en by wegsink in die diepte van die see. Jesus verwys hier klaarblyklik na een van die baie groot ronde klippe (boonste of onderste klip) van die  die roterende soort meul. Dit sou enigiemand oombliklik laat sink en dit is sprekend van die oordrewe soort beelde wat die Jode lief was om te gebruik ten einde hul punt sterk te stel.

Skrywer: Prof Hennie Stander