Postmodernisme se kind “postfoundationalism” keer terug na grondwaardes – Kobus Kok

Karen vra:

My vriendin sê dat haar geloof Christelik Postmodern is.  Wat verstaan ek onder hierdie beskrywing?

Antwoord:

Dr Kobus Kok antwoord:

Om die woord postmodern te verstaan moet mens dalk iets verstaan van wat modernisme is en ook in ag neem dat baie mense van mening is dat mens nie eens van post-modernisme kan praat nie, maar eerder van laat modernisme moet praat. Daar is dus nie ‘n definitiewe definisie vir wat postmodernisme is  nie. Ons kan net die breë trekke daarvan beskryf.

Die maklikste om dit mee te verduidelik is om aan die modernisme te dink as ʼn tydsgees waarin daar baie sekerheid, voorspelbaarheid en duidelike reëls was in terme van wat reg en verkeerd was. In ʼn sekere sin was die wêreld swart of wit en min grys gebiede het tussen in bestaan. In die modernisme het mense vasgehou aan sekerhede en geglo dat daar iets soos absolute, onveranderde waarhede bestaan wat vir altyd en in alle kontekste altyd so sal wees. Dink maar net aan Suid-Afrika in die vroeë 19de eeu.

Daar was ‘n geweldige vertroue in die mens en sy rasionele vermoë en dit wat die mens met sy briljantheid kan weet en bereik.

Maar toe breek die Tweede Wêreldoorlog uit en die wêreld vernietig mekaar met ongekende geweld. Met dieselfde briljante selfversekerheid wat ons die atoombom vervaardig het, het ons mense, diere en histories kosbare plekke klakkeloos in die niet laat verdwyn, vir wat? Na die wêreldoorlog was mense erg ontnugter en het daar ʼn sekere pessimisme ontwikkel. Sommige mense het hulself verset teen die absolute aard van kennis en die vermoë van die mens wat nie so optimisties is soos wat voorheen geglo is nie.

Verder het mense (veral Westerlinge) altyd vanuit hulle kulturele bril op ʼn meerderwaardige wyse na ander volke gekyk en vinnig agtergekom dat elke kultuur sy eie manier van kyk na die werklikheid het. Dit was ʼn direkte gevolg van die kontak tussen kulture en volkere na die Tweede Wêreldoorlog. Met die hernude ontdekking van andersoortigheid en respek vir ander kulture of perspektiewe en selfs gelowe het die gedagte van relatiwiteit ontstaan. Dit beteken dat mens besef dat dit wat ek glo dalk nie absoluut waar is nie, maar relatief tot my verstaanshorisonne is, met ander woorde dit is dalk hoe ek dinge sien, maar dit is dalk nie eers reg nie. Daarom sal daar in die gees van die sg. Postmodernisme geglo word aan relativisme teenoor die absolutisme van die modernisme. ʼn Postmoderne geloof sal dus ook glo aan sekere waarhede, maar nie noodwendig voel dit is absoluut waar nie, maar slegs relatief.

Jy sal vind dat mense baie maklik verwys na iets wat volgens hulle postmodern is, maar dikwels juis modernistiese maniere van dink verteenwoordig. Die slotsom is dat mense dikwels nie eens mooi verstaan wat postmodernisme behels nie.

Verder het geleerdes soos Wentzel van Huyssteen gesê dat binne die postmodernisme mens ook kan onderskei tussen “foundationalism”, “postfoundationalism” en “nonfoundationalism”. Volgens die “foundationalism” is daar bepaalde absolute, ononderhandelbare, universele waarhede; volgens die “nonfoundationalism” is alles relatief en bestaan daar geen absolute waarhede nie. Maar dan kry mens binne die postmodernisme ook iets soos “postfoundationalism” wat sê dat daar wel iets is soos waarheid, maar dat waarheid in ʼn bepaalde konteks realiseer. Dit is soos ʼn vorentoe aangee in rugby wat gewoon ʼn feit is, naamlik as die ontvanger van die bal voor die ou is wat dit gooi en dit dan vang, is die ontvanger van die bal onkant. Maar dan kan mens die volgende naweek op presies dieselfde veld kyk hoe ander ouens met ʼn sokkerbal speel, en skielik gee hulle die heeltyd vir mekaar die bal aan op ʼn wyse wat in rugby ʼn vorentoe aangee sou wees. Dus, waarheid is wel daar, maar dit verskil van konteks tot konteks.

Ons kan dus argumenteer dat postmodernisme se kind “postfoundationalism” weer terugkeer na grondwaardes wat binne bepaalde sosiale kontekste belangrik is.

Juis om hierdie rede kan ʼn postmoderne Christen ook glo dat alle waarheid nie altyd totaal relatief is nie, maar dat bepaalde waarhede vir hulle baie belangrik is. In postmoderne geloof kan mens dus nog steeds glo in sekere waarhede wat essensieel is vir jou geloof. As postmoderne, “postfoundational” gelowige kan jy dus met oortuiging en sekerheid vashou aan dit wat vir jou sin maak en wat vir jou belangrik is in jou geloof.

Outeur: Dr Kobus Kok

Die Verhouding Geloof en Verstand(2) – Bybelse Basis Van Ons “Redelike Geloof” – Hermie van Zyl

Die uitgangspunt waarmee ek werk, is dié van die eerste en groot gebod: “Jy moet die Here jou God liefhê met jou hele hart, jou hele siel, jou hele verstand, en al jou krag.” Nie net die hart nie, maar ook die verstand behoort aan God. Wanneer ons dus met geloofsoë na die wêreld kyk, is jou verstand/rede deel daarvan. 

Hierdie uitgangspunt van redelikheid en geloof wat hand en hand loop, is ingebed in Bybelse insigte, en soos volg te beredeneer:

Die Wysheidsliteratuur in die Ou Testament (Psalms, Spreuke, Prediker) is versamelde oud-Oosterse wysheid. Dit handel oor die praktiese lewenskuns, oor alledaagse getoetsde ervaring. En die merkwaardige is dat dit in dieselfde Bybel voorkom as sogenaamde bo-natuurlike kennis, soos die 10 gebooie (deur God gegee by Sinai), en die reddings- of wonderdade van God. Dit dui die redelikheid van Bybelse geloof aan. Daar is geen teenstrydigheid tussen algemene kennis en Godskennis nie.

Paulus (Nuwe Testament) maak ook gebruik van die algemene wysheid van sy tyd. Die sogenaamde deugde- en ondeuglyste wat by die moraalfilosowe van die Griekse wêreld voorgekom het, word in Galasiërs 5:19-21,22-23 deur Paulus aangewend as Godskennis: die praktyke van die sondige natuur (onsedelikheid, onreinheid, eens) teenoor die vrug van die Gees (liefde, vreugde, geduld, eens). Wat Paulus hier aanmerk as slegte praktyke en vrug van die Gees, het reeds wye erkenning geniet by die destydse nie-Christelike denkers. Hierdie opvattings het dus ‘n redelike basis. Dit is meer as slegs esoteriese openbaringskennis net vir gelowiges bedoel.

Die Hebreërboek giet die Ou-Testamentiese offerkultus, wat besig was om van die toneel te verdwyn, in nuwe denkkategorieë wat vir denkende Griekse gelowiges verstaanbaar sou wees. Byvoorbeeld, dit stel Jesus voor as ‘n hemelse hoëpriester wat die allerheiligste van die hemelse tempel ingegaan het.

Bostaande belig die organiese karakter van hoe God sy spesiale kennis geopenbaar en in Bybel laat opteken het. Die insigte kom van God, maar is deur gewone menslike denkprosesse oorgelewer. Dit het soms lank gevat vir Goddelike insigte om deur te breek. Neem byvoorbeeld die geloof aan die opstanding van die dooies. Mens vind omtrent niks hiervan in die Ou Testament nie. Deur Israel se ervaring van die lewende God ontstaan egter die gedagte dat mens nie verdwyn na jou dood nie, maar in ewige gemeenskap met God lewe. Binne Israel heers daar egter nog lank ‘n stryd hieroor. In Nuwe-Testamentiese tye was die Sadduseërs en die Fariseërs nog haaks hieroor. Dis eers met Jesus se opstanding dat die volle werklikheid hieroor vir gelowiges deurbreek. Daarna word dit deur betroubare getuies oorgelewer (1 Korintiërs 15:3-8) en word dit deel van ons Christelike geloof. Dus, ‘n kernwaarheid van die Christendom dra die karakter van betroubaarheid (verifikasie deur ooggetuies), toetsing en langdurige bespreking.

Daar is ook kontrole in geloofswaarhede deurdat dit altyd deur die geloofsgemeenskap getoets word. Geloofsinhoud is dus nie maar bloot insidentele en persoonlike opinies nie. Byvoorbeeld, volgens 1 Korintiërs 14:29 moes profete mekaar se uitsprake oor en weer beoordeel of dit werklik van God kom. En in Lukas 1:1-4 lees ons van uitgebreide navorsing wat gedoen is.

Inderdaad die Bybel is Gods woord in mensetaal. Oor tyd heen is hierdie kennis oorgelewer, deur die geloofsgemeenskap getoets, en het dit deel van die Bybelse tradisie geword. Geloof en redelikheid gaan hand aan hand. En dit maak van die Christendom ‘n redelike godsdiens. Dit is nie onlogies en onredelik om in God te glo nie.

Samevatting: Daar is ‘n merkwaardige ooreenkoms tussen Bybelse getuienis en wetenskap. Dit is nie so dat net die wetenskap met getoetsde gegewens werk en die Bybel met ‘n ander soort kennis – kennis wat net van God kom en dus nie getoets kan word nie. Dis ‘n halwe waarheid. In die Bybel kry ons weliswaar openbaringskennis . Maar die wyse waarop hierdie kennis opgeteken is, is ook die neerslag van eeue se getoetsde tradisies. Dis nie bloot insidentele, persoonlike opinies nie. Oor geslagte heen het dit deel geword van mense se werklikheidsbelewing. Daarom daag dit ons uit om dit ook op redelike gronde te aanvaar as ‘n getroue weergawe van wat ons van God kan ken. Net soos wat daar algemene erkenning is vir wetenskaplike insigte wat oor tyd heen deel geword het van ons algemene kennis, behoort daar ook groter erkenning te wees vir die tyd-getoetste Bybelse insigte.

Natuurlik, as ons sê Bybelse geloofswaarhede is redelik, is dit nie die soort logika wat ons in ‘n wiskundesom aantref nie. Mens moet dit nog steeds glo, daardeur oortuig word, dit jou eie maak. Maar as jy dit glo, begin jy verstaan dat dit redelik is om so te glo en te leef. 

Outeur: Prof Hermie van Zyl

Die Verhouding Geloof en Verstand(1) – Basiese Opsies – Hermie van Zyl

Die verhouding geloof en verstand/wetenskap is ‘n eeuelange debat. Die debat kan uit verskillende hoeke benader word, maar een van die kernvrae is: Is dit redelik (logies) om in die God van die Christendom te glo? 

Agter so ‘n vraag sit die aanname dat God nie bewysbaar is nie, want Hy is mos nie waarneembaar met ons menslike sintuie nie. Daarmee word gesê: Slegs dit wat ons met ons sintuie kan waarneem, is waar, eg en bestaan. Dus, wanneer ons in God glo, glo ons teen alle verstand en redelikheid in; dis ‘n sprong in die duister; ons glo maar, want so is ons van kleinsaf geleer, maar ons kan eintlik nie met sekerheid sê of ons reg is nie. By gebrek aan iets anders/beters, hou ons maar vas aan dit wat ons het. Dis darem beter as om in niks te glo nie.

As dit oor die verhouding tussen geloof en rede/verstand/wetenskap gaan, is daar basies drie opsies:

1. Geloof en rede/verstand staan téénoor mekaar. Geloof en verstand leef nie in dieselfde huis nie, maar in aparte huise/domeine. Dis ook waar die gedagte vandaan kom dat die wetenskap die enigste domein is wat met egte, ware kennis werk, want dis getoetsde, geverifieerde kennis. Jy kan ‘n eksperiment uitvoer en bewys wat jy weet. Maar godsdiens is nie egte kennis nie, dis bloot ongetoetsde, persoonlike opinies. Jy kan dit glo as jy wil, maar moenie verwag almal moet dit erken nie. Ek gun jou om te glo wat jy glo (dis mos demokraties!), maar dit het geen dwingende krag dat dit die waarheid is nie. Dit is ook nie noodwendig ‘n getroue weergawe van die werklikheid nie.

2. ‘n Ander siening van die verhouding (‘n sagter opsie as die vorige): Geloof en rede staan nie teenoor mekaar nie, maar vul mekaar aan. Geloof begin daar waar kennis ophou of te kort skiet. Met ander woorde, geloof se plek word wel erken, maar dis ‘n soort vuller van die leemtes of gapings in ons kennismondering. Die implikasie hiervan is: soos wat kennis uitbrei, word geloof uitgeskuif na die rand van ons bestaan; ons het dit nie meer nodig nie. Daar word dan van God gepraat as The God of the gaps – God opereer net daar waar ons nie self antwoorde op probleme het nie. Ons het God dus nodig vir al die onbeantwoorde vrae van die lewe, maar ook nie meer vir lank nie. Hierdie siening lê ook aan die wortel van ‘n gesekulariseerde Europa: voorheen was God nodig, maar nou het hulle God nie meer nodig nie, want hulle voorsien self in hulle behoeftes.

Ek is bevrees dat baie mense, selfs Christene, met een of beide van bostaande twee sieninge van die verhouding tussen geloof en rede leef. Hulle leef dualisties, dit wil sê,  met verskeurde harte, in twee verskillende wêrelde wat niks met mekaar te doen het nie, en probeer nooit die twee wêrelde met mekaar versoen nie. Dis waar die ding van Sondag- en Maandag-Christene vandaan kom: Sondag dien jy God in die kerk, maar Maandag en die res van die week dien jy Mammon (die geldgod). Dan is jy ‘n harde besigheidsman/vrou waar Christelike beginsels geen rol speel nie.

3. Daarom, derde opsie: Geloof en rede staan nie teenoor mekaar nie; geloof is ook nie ‘n aanvulling van die leemtes in ons kennis nie; maar geloof is die basis van alle kennis, dis die vertrekpunt van ons kennis, dis ‘n manier van kyk na die wêreld. Reeds Anselmus, aartsbiskop van Canterbury in die 12e eeu, het gesê: credo ut intelligam: “ek glo sodat ek kan verstaan.” Ons sê mos: ek soek bewyse, ek wil eers verstaan, dan sal ek glo. Anselmus sê: Dis eers wanneer mens glo in God dat die wêreld vir jou verstand begin sin maak.

Daarom maak ek ‘n saak daarvoor uit dat geloof nie maar net ‘n persoonlike gevoel of opinie is nie, maar dat dit, en daarmee saam die Christelike godsdiens, ‘n redelike basis het. Dis redelik om te glo soos wat Christene glo, dit maak sin om die lewe te benader met geloof in God. Die Bybelse basis vir hierdie standpunt word in die tweede aflewering beredeneer. 

Outeur: Prof Hermie van Zyl

Wat is geloof?

Die Bybel sê dat as jy in God en Jesus glo jy ʼn kind van God is.

Dit is die manier waarop ons redding kry, met ander woorde, waarop God deel van ons lewens word. MAAR, en dit is die groot vraag, wat is geloof? As iemand vir my sê ek moet petrol in my kar gooi as ek wil ry, maar ek weet nie wat petrol is nie, gaan dit ʼn gemors afgee. As iemand vir jou sê jy kan God leer ken deur te glo, moet jy darem seker weet wat geloof is.

Dit is nie so moeilik nie. Geloof is eintlik net ʼn ander woord vir “geestelik sien” of “geestelik hoor”. As jy in ʼn pikdonker kamer sit, het jy nie ʼn idee wat om jou aangaan nie. Sit die lig aan en skielik maak alles sin. As jy geestelik blind is vir God sal jy Hom nooit raaksien nie. Maar as jou “geestelike oë” oopgaan, sal jy Hom sien. Ja, jy sal wéét Hy is daar. Jy sal nie oor Hom of sy bestaan wonder nie, maar jy sal weet. Dit is geloof. (Daarom sê Jakobus dat duiwels ook glo. Hulle weet God is daar. Jakobus 2:19).

Maar daar is iets anders om te onthou. Ander persone beïnvloed jou en jou optrede direk. Dink net hoe gesels jy en jou maats tot die meisie daar aankom op wie jy mal verlief is. As jy nou van ʼn persoonsverwisseling wil praat, is dit dan. As jy nie begin hakkel nie, tref die stilstuipe jou of jy begin so babbel dat niemand weet wat jy sê nie. Maar jy is nie meer die ou van ʼn paar minute tevore nie. Jou maats se grinnikke gaan jy na die tyd een vir een van hulle monde afvee… maar nou moet jy eers die meisie beïndruk. Waar kom die verandering vandaan? Wel, die teenwoordigheid van die meisie verander die situasie en nou reageer ek teenoor haar. Omdat sy daar is, tree jy op ʼn spesifieke manier op. Sieklik verander jou woorde en wat jy doen, want jy doen dit om haar te probeer beïndruk. Dit moet vir haar lekker wees by jou, ja, jy wil hê sy moet van jou ook hou.

Net so werk dit met geloof in God. Geloof laat jou God in jou lewe raaksien. As jy Hom eers raaksien, verander dinge, veral jy. Dan kan jy of die manier waarop jy optree nie meer dieselfde bly nie. Dan moet jy praat en doen om die Here in jou lewe te beïndruk. Jy moet Hom gelukkig maak. As jy Hom raaksien, kan dit nie anders nie. Jy kan nie sê God is by my en jy leef asof daar nie ʼn God is nie. Daarvan gaan God niks hou nie, dit is seker.

Geloof is dus om te weet die Here is in jou lewe en om so op te leef.

Boek: Geloof in Aksie-Bybel
Skrywers: Prof Jan van der Watt, Dr Stephan Joubert, Dr Johan Smith
Uitgewers: Christelike Uitgewers Maatskappy