Geloofsvrae: Die Skeppingsvoorstellings – Adrio König

Die Skeppingsvoorstellings 

Vir baie Christene is die hoofsaak van wat ons in die Bybel oor die skepping leer, dat God alles net deur die woord, uit niks geskep het. Dit gaan dus om twee voorstellings: God het alles uit niks geskape, en Hy het dit net deur die woord gedoen.

 

Alhoewel hierdie twee voorstellings belangrik is, is dit nie korrek dat dit die twee oorheersende voorstellings in die Bybel is nie. As ‘n mens ‘n bietjie moeite doen, kom jy gou agter dat die Bybelskrywers ‘n hele aantal skeppingsvoorstellings gebruik, en dat sommige van die ander baie meer voorkom as hierdie twee, o.a. daadskepping (om iets te maak), en skepping deur voortbrenging (waarvolgens God iets – soos die aarde – beveel om iets anders voort te bring).

 

In die volgende bladsye gaan ons in ‘n bietjie meer besonderhede na die skeppingsvoorstellings kyk.

1 Skepping deur die woord 

Skepping deur die woord kom in die Bybel voor, maar nie so algemeen as wat ons soms dink nie (Gen 1; Ps 33:6,9; Heb 11:3). Omdat so baie mense egter die Bybel so onnoukeurig lees, meen hulle dat Hy volgens Gen 1 alles net deur die woord geskep het. In werklikheid word dit egter net van twee van die agt skeppingsdade gesê: lig, en die skeiding van see en land (Gen 1:3,9). Die ander ses skeppingsdade word wel ingelui deur die formule: `Toe het God gesê…’ maar dit is nie meer ‘n blote bevel waardeur iets tot stand gebring word nie. Dit is eerder ‘n bevel aan iets om iets anders voort te bring. Soms bring hierdie iets dan iets anders voort (bv. die aarde bring plante voort – 1:11ev), maar soms gebeur dit skynbaar nie en doen God dit self (1:24ev). Wat ook nog hier bykom, is die feit dat ons in ‘n paar gevalle iets van ‘n herhaling het. God sê dat iets tot stand moet kom, maar dan maak Hy dit ook nog (6-7;14-18;20-21;24-25). As ons uiteindelik by die skepping van die mens kom, dan is dit selfs glad nie meer ‘n bevel nie, dan is dit ‘n besluit waarop God self reageer en die mense deur ‘n daad skep (v26-27).

Dit is dus onnoukeurig om te dink alles is net deur die woord geskep. Daar is ‘n ryk verskeidenheid van skeppingsvoorstellings in Genesis 1, en nog meer in die res van die Bybel.

2 Skepping uit niks 

Skepping uit niks is ‘n voorstelling wat nie in die Bybel voorkom nie. Die beroep op Paulus is nie oortuigend nie want dat God `dinge wat nie bestaan (het) nie, tot stand bring deur sy woord’ (Rom 4:17) sê nie dat Hy hulle uit niks tot stand gebring het nie. Hy kon hulle ook uit iets anders gemaak het, soos Hy inderdaad in baie gevalle gedoen het (plante uit die aarde Gen 1:11ev). So ook nie die beroep op Hebr 11:3 nie. `Die sigbare dinge het dus nie ontstaan uit iets wat ons sien nie’ kan beteken dit het ontstaan uit onsigbare dinge, dinge wat ons nie kan sien nie. Selfs die uitspraak uit 2 Makkabeërs 7:28ev, een van die Apokriewe boeke, is onseker, sodat die oudste duidelike verwysing na skepping uit niks eers in die Herder van Hermas voorkom – ‘n geskrif uit die einde van die eerste eeu nC.

Daar is egter meer op die spel as dat skepping uit niks nie in die Bybel voorkom nie. Eintlik kon dit nie in die Bybel voorgekom het nie, in elk geval nie in die Ou Testament nie. Die Jode het nie die begrip `niks’ in hierdie sin geken nie. `Niks’ is ‘n teoretiese begrip wat die totale afwesigheid van enige materie aandui. Ons sal nou-nou sien dat die Hebreeuse woord vir `niks’ heeltemal iets anders beteken het. Dit was eers in ‘n Griekse atmosfeer dat `niks’ die betekenis gekry het van die totale afwesigheid van enigiets. Eers toe kon die oortuiging van skepping uit niks ontstaan.

‘n Mens kan ook uit ander gegewens aflei dat die Jode nie regtig die vraag radikaal deurdink het of daar absoluut niks voor die skepping bestaan het nie. Dink maar aan die voorstelling van stryd by die skepping. Van die begin af beskerm die Here sy skepping teen vyandelike magte. Teoreties is dit onmoontlik as daar nog niks bestaan het toe Hy geskep het nie. Maar ons weet dat die Bybelskrywers nie in ‘n studeerkamer oor die skepping sit en dink en alle moontlikhede sorgvuldig oorweeg het nie. Hulle het in gespanne situasies van nood opgetree waarin hulle op dringende vrae antwoorde moes probeer gee, vrae soos: Kan God ons uit hierdie nood verlos?

3 Stryd by die skepping 

Ons het hier te doen met ‘n skeppingsvoorstelling wat vir eeue lank nie eintlik aanvaar is onder Christene nie. ‘n Mens kan dit ook maklik verstaan. Die voorstelling dat God uit niks geskep het, was so oorheersend dat daar nie ruimte was vir hierdie voorstelling nie. As daar niks was by die skepping nie, waarteen moes God dan stry en sy skepping bewaar? Waar dié voorstelling dan tog oorweeg is, is gewoonlik aanvaar dat Hy eers die engele geskep het en dat sommige engele baie gou ongehoorsaam geword het, sodat Hy die res vn sy skepping teen hulle moes beskerm.

Vandag is dit makliker om ruimte te maak vir die voorstelling van stryd by die skepping. Ons besef beter dat die verskillende voorstellings langs mekaar staan en tegelyk waar is, omdat die skrywers nie daardeur wou sê hoe God geskep het nie, maar eerder iets oor God en oor die geskape werklikheid wou sê. So weet ons byvoorbeeld dat skepping deur die woord nie beteken dat God letterlik alles net deur ‘n bevel geskep het nie, maar eerder dat God magtig is en nie hulp nodig gehad het om te skep nie.

Stryd by die skepping beteken dat God by die skepping magte oorwin het wat sy skepping bedreig het. Waar dié magte vandaan gekom het, is nie regtig ter sake nie, want Israel het nie teoreties nagedink oor presies wat by die skepping gebeur het nie. Dat hulle nie gedink het aan `niks’ soos ons daaraan dink as die totale afwesigheid van enigiets nie, blyk o.a. uit die feit dat hulle onder `niks’ die afgode verstaan het (o.a. Deut 32:21; 2 Kon 17:15; Jer 8:19; 14:22; 16:19). `Nikswerd afgode’ is eintlik ‘n vertaling van `nikse’ en beteken dat die afgode niks is in vergelyking met God nie – dus glad nie Gode is nie.

Israel het die voorstelling van stryd by die skepping met die omringende volke gedeel by wie dit ‘n belangrike rol gespeel het. Onder hierdie volke was daar die gedagte dat daar ‘n groot stryd was tussen sekere Gode en dat die een groep dan die oorwinning behaal het en die aarde en die mense uit oorblysels van die oorwonne Gode gemaak het. Tydens die ballingskap in Babilon is Israel gekonfronteer met so ‘n voorstelling. ‘n Mens moet onthou dat hulle oorwin en weggevoer is, en dat hulle oorwinnaars hul oorwinning aan hul eie Gode toegeskryf het. In Babilon is dan elke jaar – ten aanskoue van die ballinge! – die fees vir Marduk gevier, die triomfantelike God wat vir Apsu verslaaan het en uit ‘n deel van haar lyf die aarde gemaak het. Marduk is nou aan hulle voorgehou as die magtige een wat ook die Here oorwin het sodat die Babiloniërs hulle in ballingskap kon wegvoer.

Dit is in hierdie lig merkwaardig dat die profete bereid was om hierdie voorstelling te gebruik. Dit is in soveel opsigte vreemd aan Israel se geloof in God. Hy was nooit in ‘n bloedige geveg met ander Gode betrokke nie. Hy het ook nie sulke `oerstof’ soos godeliggame gebruik om te skep nie. En tog sien die profete ‘n besondere geleentheid as hulle juis hierdie voorstelling wat so populêr in Babilon was, kan gebruik en in sy teendeel kan omdraai, nie as Marduk wat die ander Gode verslaan het – en per implikasie ook die Here nie – maar as die Here wat die ander verslaan. Dit het die troosboodskap dat God sy volk sal bevry, op ‘n merkwaardige wyse tuisgebring.

Maar hulle pas die voorstelling aan om by hulle geloof in God te pas. Hulle stel die ander Gode nie as Gode voor nie, maar as chaosmagte wat God se skepping bedreig het. God oorwin die chaosmagte deur hulle te vernietig. Hy maak nie eens verder van hulle liggame gebruik nie. Die boodskap is duidelik: As God hulle eenmaal oorwin het, kan Hy dit weer doen, en daarom kan Israel met vertroue die vervulling van sy belofte van bevryding afwag, ook in hierdie skynbaar hopelose situasie van die ballingskap.

Hierdie voorstelling kom dikwels in die Bybel voor (vgl o.a. Job 9:36-38; Ps 74; 89; 104; 148; Jes 51:9ev; Jer 5:22).

Omdat hierdie voorstelling selde ernstig oorweeg word, is dit belangrik om in meer besonderhede na minstens een voorbeeld te kyk, Ps 74.

Ps 74 kan in drie dele verdeel word: 1-11; 12-17; 18-23. Die eerste deel is ‘n aangrypende klag oor die feit dat God nie ingryp in die vreeslike nood van sy volk nie. (Die Psalm is waarskynlik in Babilon tydens die ballingskap geskryf.) Die tweede deel is ‘n loflied oor die groot oorwinnings wat Hy behaal het oor die chaosmonsters. Die derde deel is ‘n dringende oproep dat Hy terwille van sy eer, sy verbond en sy volk, moet ingryp en Israel verlos van sy wrede oorheersers.

Sommige verklaarders meen dat 12-17 nie regtig goed hier inpas nie. Die eerste en die derde dele pas pragtig bymekaar: eers die aangrypende klag dat God nie iets doen aan die nood van sy volk nie, en dan die dringende oproep dat Hy moet ingryp. Maar hoe pas die loflied van die tweede deel oor God se oorwinnings hier in? Is dit nie per ongeluk van elders af hier ingevoeg nie?

Nee, dit pas presies. Die loflied prys die Here omdat Hy die vreeslike seemonsters oorwin het. As Hy dít kon doen, kan Hy dit sekerlik ook met die huidige verdrukkers van Israel doen. Dit sit dus krag by die digter se oproep in die derde deel van die Psalm dat God moet ingryp.

As ons nou nader ingaan op die tweede deel, is dit duidelik dat dit om God se skeppingsdade gaan. Ook op ander plekke word die seemonsters in verband met die skepping genoem (Ps 89:10-13; Jes 51:9ev). Hier word verder verwys na die skepping van son en maan, na die vasstelling van die seisoene (eintlik grense) van die aarde, na die begin van somer en winter. Dit wys alles terug na die skepping.

Wat het God dan by die skepping gedoen? Hy het die koppe van die seemonsters vermorsel, ook dié van Leviatan, Hy het die son en die maan geskep, die groot `Gode’ van Babilon, Hy het die grense van die aarde vasgestel, wat beteken dat Hy die dreigende see (wat self as ‘n chaosmonster beskou is – Jes 51:10) `agter grense ingeperk het’ (Job 38:8-11; Jer 5:22).

Die voorstelling van stryd by die skepping word dus hier aangepas om iets te sê van die groot mag van God wat sy skepping teen bedreiging beskerm – iets soortgelyks as die skeidingsmotief in Gen 1.

Dit help ons ook verstaan waarom lofliedere so dikwels na die skeppingswerk van God verwys. Hy word geprys oor sy groot krag waardeur Hy alles tot stand gebring het. Dit hou die verwagting lewendig dat Hy ook nou in sy volk se nood sal ingryp. Ons het pragtige voorbeelde hiervan in die pelgrimsliedere in die Psalms (115:15; 121:2; 124:8; 134:3; 146:6).

4 Skepping deur skeiding 

In verband met stryd by die skepping dink ‘n mens byna onwillekeurig aan nog ‘n voorstelling wat nie so algemeen bekend is nie: skepping deur skeiding. In sy skeppingswerk skei God sekere dinge van mekaar. In Gen 1 skei Hy elke keer iets gevaarliks af van iets wat goed is. Hy skei die donker af van die lig (v4), die waters in die lug (dink aan die sondvloed!) van dié op die aarde (v6-7), die see van die land (v9-10), en die nag van die dag (v14ev). Dit is opvallend dat die skrywer nie noem dat Hy die donker, die water, die see, en die nag geskep het nie. Hy skei juis hierdie dinge af van dit wat Hy geskep het. Ons het hier dus skynbaar dieselfde gedagte as in stryd by die skepping, dat God van die begin af sy skepping teen bedreiging beskerm.

5 Die duister elemente in die skepping 

Daar is sekere dreigende, duister elemente in die skepping. Sowel in stryd by die skepping as in skepping deur skeiding het ons daarna verwys. Wat word hieronder verstaan?

Die duister elemente is almal elemente wat Israel baie negatief beleef het. En dit is nie so vreemd nie. Die meeste mense het ‘n bepaalde huiwering vir hierdie dinge: vir donkerte en die nag; en vir die mag van water, veral in die vorm van die see. Wie dit betwyfel, kan net volgende keer ‘n bietjie te diep in die see ingaan as daar groot golwe is.

Israel het hierdie elemente met die magte van die duisternis geassosieer. In die meeste skeppingsverhale in die Bybel word nie gesê dat hierdie duister elemente deur God geskep is nie (al is daar uitsonderings soos byvoorbeeld die see – Ps 95:5; 146:6). Die skrywers het nie teoreties nagedink oor waar hierdie negatiewe dinge vandaan kom nie.

Dit kan interessant wees om vir ‘n oomblik in die Bybel oor die see te lees. Dit word voorgestel as ‘n mag wat die mense wat op die droë grond leef, met sy golwe wil vernietig deur ons te oorspoel. Daarom het God die see `agter grense ingehok’ wat dit soos tralies inperk (Job 28:8-11 Ps 104:6-9; Jer 5:22). Hierdie siening gaan deur tot in die NT waar Jesus die see soos ‘n bose mag behandel. As die storm op see sy lewe en dié van die dissipels bedreig, `bestraf’ Hy die wind, dieselfde wat Hy met bose magte in mense se lewens doen (Mark 4:39). En as Johannes op Patmos ‘n gesig sien van die nuwe hemel en die nuwe aarde, is daar nie meer ‘n see nie (Op 21:1). Dit het geen plek op die nuwe aarde nie! So radikaal is die see deur Israel vereenselwig met die bose wat vernietig sal word.

‘n Mens kan dieselfde pad loop met die duisternis en die nag. Daar is nooit sprake van die skepping van die nag of die donker nie. As eerste skeppingsdaad skep God die lig en skei die duisternis daarvan af. Dwarsdeur die OT het duisternis ‘n negatiewe betekenis. In die NT word Jesus die lig van die wêreld genoem, en die duisternis word vereenselwig met dié wat teen Hom is. Ook sy volgelinge word lig genoem en kinders van die lig. En op die nuwe aarde is daar geen duisternis en nag meer nie. Natuurlik ook nie meer ‘n son of ‘n lamp nie, maar nie omdat daar iets met lig verkeerd is nie, maar omdat God en die Lam self die lig vir die nuwe aarde is (Op 22:5).

Daar is dus van die begin af negatiewe magte ter sprake, en die Bybelskrywers is nie so bekommerd soos ons oor waar hulle vandaan kom nie. Hulle is meer bekommerd daaroor dat hulle vernietig moet word sodat die nuwe aarde vry van hulle sal wees. En is dit nie ‘n paslike reaksie nie? Wat is die belangrikste: dat daar vóór die skepping van hemel en aarde niks negatiefs was nie, of dat daar ná die vernuwing van die aarde niks negatiefs sal wees nie?

Interessant dat ons in hierdie verband meestal meer bekommerd is oor die verlede as oor die toekoms. Israel was nie. Hulle het min aandag aan de vraag gegee of daar alreeds bose magte tydens die skepping was. As hulle iets daaroor gedink het, was dit waarskynlik dat hulle al bestaan het, maar hulle het hul nie teveel daaroor bekommer nie. Ons dink meestal egter anders. Ons wil ten alle koste die versekering hê dat daar niks voor die skepping van hemel en aarde bestaan het nie, maar intussen aanvaar ons sonder probleme dat daar tot in ewigheid boosheid en ellende in die hel sal wees.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Die geskape werklikheid – Adrio König

Die geskape werklikheid

1 Nie goddelik nie, maar ‘n eenheid 

Dat God alles geskep het, beteken dat die skepping ‘n begin het, dat dit nie ewig is nie, nie goddelik is nie, dat daar trouens niks goddeliks in die skepping is nie. Dit gee ons die vrymoedigheid om aan die geskape werklikheid te werk, om dit te beheers en te vorm, soos Hy ons trouens beveel het (Gen 1:26-28).

In ‘n sekere sin kan ons die Bybel se skeppingsverhale as die groot sekularisering (`ontgoddeliking’) van die skepping beskou. Dink net hoe lasterlik Gen 1:14ev moes klink vir die volke wat geglo het die son en die maan is gode, en hoe ondenkbaar maanreise vandag nog sou gewees het as ons geglo het die maan is ‘n God. As sekere dele van die geskape werklikheid goddelik was, sou ons beperk gewees het in wat ons kon doen. Maar nou glo ons dat alles geskape is, dat daar nie sekere stukke grond is wat die Gode s’n is sodat ons dit nie mag ploeg nie, of sekere diere wat goddelik is sodat ons hulle nie mag gebruik nie. Nou het ons die vrymoedigheid om die werklikheid te ondersoek en te vorm.

Intussen het dit egter ook duidelik geword dat ons ons opdrag verkeerd verstaan het, veral in die Weste. As niks in die skepping goddelik is nie, is ons self ook nie! Dan mag ons nie die skepping beskadig en vernietig asof dit ons s’n is en ons dit net vir ons eie selfsugtige gerief kan uitbuit nie. Trouens ons moet altyd onthou dat die skeppingswerk van God baie duidelik in die Bybel as ‘n eenheid voorgestel word. In die skema van Gen 1 skep Hy selfs op dieselfde dag die diere en die mens. Al is dit dus so dat daar ook sterk klem gelê word op die verskil tussen mens en dier, en dat die mens die kroon van die skepping is en die enigste wese wat na die beeld van God geskep is, is dit ewe belangrik dat ons en die res van die skepping in dieselfde proses geskape is, en dus naby aan mekaar staan en een groot eenheid vorm.

Die natuurwetenskaplikes het ons geleer dat die aarde een groot ekosisteem is waarin alles onderling van mekaar afhanklik is, sodat ons nie straffeloos een deel kan vernietig en dink die res gaan intakt bly nie.

2 Soos God dit wil hê 

Die voorstelling dat God alles geskep het en verder dat Hy uit niks geskep het, beteken dat Hy nie in sy skeppingswerk gebonde was deur die beperkinge van ‘n oerstof nie. Die werklikheid lyk dus soos Hy dit wil hê. Ons lees selfs dat Hy gesê het dit is goed. Dit beteken minstens twee dinge.

Eerstens kan ons verwag dat iets van Hom in die skepping gereflekteer sal wees. Alhoewel dit net die mens is wat na sy beeld geskep is, sal die hele werklikheid ‘n struktuur hê wat net deur Hom bepaal is. Omdat Hy liefde is, kan ons dus verwag dat net liefde sal werk, dat in die verhoudinge op aarde, of dit tussen God en mens is, tussen mense onderling, of tussen mense en die res van die skepping, net liefde regtig sal pas. Al sal die vorm van liefde in die onderskeie verhoudings heelwat verskil, sal dit basies ‘n houding wees van die ander in ag neem en vir die ander omgee.

Verder beteken die feit dat God alles geskep het, dat ons met vertroue kan leef. Die werklikheid is geskik vir dit waarvoor dit bedoel is. Ons hoef nie in vrees te leef soos heelwat mense in die tradisionele godsdienste, dat enigiets enige oomblik verkeerd kan gaan nie. Daar is vastigheid, reelmaat in die werklikheid. Die son sal môre weer opkom, dit sal volgende jaar weer reën, nou bietjie meer, dan weer bietjie minder, maar ons kan in vertroue leef en werk. God het die aarde gemaak dat ons hier gelukkig kan leef, en ons kan in die verwagting leef dat dit moontlik is. Die meeste smart en ellende in ons lewe word dan ook deur onsself en mense om ons veroorsaak, nie deur die basiese struktuur van die skepping nie. In die meeste gevalle maak die natuur ons net seer omdat ons dit nie met respek behandel nie.

3 Die doel van die skepping 

Omdat God alles geskape het, kan ons aanvaar dat die skepping ‘n doel het.

In die geskiedenis van die kerk is verskillende sieninge ontwikkel. Daar is veral drie wat belangrik is: die eer van God, die verbond, en die skepping self.

Ongelukkig is hierdie sieninge meestal teenoor mekaar gestel: óf die een óf die ander. Die bekendste teenstelling is seker die siening dat Calvyn en Luther teenoor mekaar sou gestaan het omdat Calvyn die eer van God, maar Luther die heil van die mens as die doel van die skepping beskou het. Dit is natuurlik ‘n vreemde teenoorstelling. Sou die eer van God nie dalk juis verband hou met die heil van die mense nie?

Daar is ‘n vreemde beskouing onder sekere Gereformeerde groepe wat inderdaad hierdie twee sake van mekaar losmaak en oortuig is dat God net soseer geëer word deur dié wat verlore gaan as deur dié wat gered word. Trouens sommige is selfs oortuig dat God, ter bevordering van sy eie eer, in die ewigheid besluit het dat sommige mense verlore moet gaan, nie oor iets wat hulle gedoen het nie, maar net omdat Hy dit wil hê.

‘n Mens kom soms nie los van die vraag of dié soort beskouings oor God nie aanleiding gee tot ‘n baie harde Godsbeeld nie, so asof God ten alle koste net op sy eie eer en dus net op Homself ingestel is: ‘n selfsugtige heerser wat iewers daarbo sit en alles moet net vir Hom regstaan. Leer ons nie in die Bybel van die God wat juis sy eer daarin vind om vir ons ruimte te maak, om ons lief te hê en selfs tot die uiterste te gaan om ons te red nie?

In die behandeling wat nou volg, sal uitgegaan word van die oortuiging dat die drie bekende sieninge oor die doel van die skepping nie noodwendig teenoor mekaar staan nie, maar mekaar sinvol kan aanvul. Dit is in beginsel altyd aan te beveel dat ‘n mens sover moontlik verskille binne die geloofsgemeenskap eerder as verrykende verskille probeer hanteer, in plaas van as verskille wat teenoor mekaar staan.

Die eer van God is ‘n baie ou formulering van die doel van die skepping. God het alles geskep om daardeur verheerlik te word. Ons lees dan ook dat alles `vir Hom geskep is,’ dit wil sê op Hom gerig is, en daarom moet die eer aan Hom gegee word (Rom 11:36; 1 Kor 8:6). Dikwels word onderskei tussen die outomatiese eer wat die nie-menslike skepping aan Hom gee en die vrywillige eer wat ons as mense aan Hom moet gee – en dan nie gee nie!

Omdat God die God van liefde is, sal Hy egter nie sy eer teenoor ons geluk laat staan nie. Trouens sy heerlikheid word die sterkste geopenbaar in sy selflose offer om ons te red. Daar is niks waarvoor ons Hom meer behoort te eer as juis daarvoor nie. Daarom kan ons aanvaar dat sy eer en ons heil direk met mekaar verband hou, net soos in die Ou Testament sy eer op die spel was in die heil van Israel. Daarom is ook die teendeel waar: omdat Hy Israel aanhoudend moes straf oor hulle ongehoorsaamheid, het die volke rondom Israel Hom begin spot (Eseg 36:16ev).

Dit is ‘n ou vraag of God verryk word deur die eer wat ons aan Hom gee. Mense huiwer by hierdie gedagte omdat hulle dink dat God dan nie alreeds `alles’ het nie en iets van buite Homself aan Hom toegevoeg kan word. Hy sou dan nie in Homself volmaak wees nie.

Dit is nie so seker dat dit regtig nodig is om hiervoor te huiwer nie. Dit verteenwoordig ‘n baie statiese siening van God wat meer aan sekere insette uit die Griekse filosofie herinner as aan die Bybel. As God deur die skepping verryk word, is dit tog Hyself wat Hom verryk. Dit is Hy wat alles geskep het, wat alles wat in die skepping is, daar ingesit het.

Trouens is dit nie taamlik vanselfsprekend dat Hy só verryk word nie? Dink vir ‘n oomblik aan al die nuwe verhoudings waarin Hy staan: Hy was nog nooit tevore Skepper nie, ook nie Onderhouer van die skepping nie, of die God van Abraham en van Israel nie, of ‘n mens, of die Verlosser nie. Voor die skepping was Hy nog nooit op aarde of in die tempel nie, en so kan ‘n mens aangaan. Dit is regtig ‘n vreeslike statiese siening oor God dat Hy nooit iets nuuts kan ervaar of verryk kan word nie. Daarom mag ons dit sien as doel van die skepping: dat God op hierdie manier sy eie lewe en eer wou verryk.

Wanneer ons nou na die tweede doel kyk, die verbond, is dit sondermeer duidelik dat dit nie teenoor die eer van God hoef te staan nie, maar dieselfde doel is, net met ‘n ander beklemtoning. God skep die wêreld as ‘n plek waar Hy in gemeenskap met mense kan leef sodat hulle in sy liefdesgemeenskap kan deel. Hy skep dus die wêreld met die oog op mense. Mense is meer as dinge en diere. Mense is na sy beeld geskep wat beteken dat daar ‘n besondere vorm van gemeenskap tussen Hom en hulle kan wees. Hierdie gemeenskap word die verbond genome.

Gen 2 leen hom pragtig om as ‘n verbondsverhaal gelees te word. God voorsien en sorg in elke opsig vir Adam. Die tuin met die groot rivier is ‘n idilliese prentjie in die redelik droë en kalkerige Palestina. God sorg tot vir ‘n maat om Adam se lewe te vul. En Hy dra ook sekere verantwoordelikhede aan hom op. Dit alles kan pragtig saamgevat word in die eerste deel van die verbondsformule: `Ek sal vir julle ‘n God wees.’

En Adam het dan die voorreg om dit alles te geniet, God daarvoor te eer en te dank, en gehoorsaam aan Hom te leef. Dit kan saamgevat word in die tweede deel: `en julle sal vir My ‘n volk wees.’

Die verbond tussen God en die mense is van die begin af ‘n genadeverbond, al is dit ook duidelik dat die genade deur die sonde ‘n ander dimensie sal bykry. As ons aan die mens as skepsel dink, kan ons van God se goedheid praat: Hy maak iemand om in sy vreugde en geluk te kan deel. As ons aan die mens as sondaar dink, is sy goedheid egter goedheid wat verwerp is. Dit word dubbele genade. Genade was eers versorging, maar deur ons sonde word dit versoening en vergifnis. Maar van die begin af was God se verhouding met ons genade. Daar was geen tyd wat die mens in ‘n ander verhouding teenoor God gestaan het as iemand aan wie goedheid, guns, genade bewys word nie. Daar was geen stadium waartydens ons ons posisie voor God moes verwerf of verdien het nie.

‘n Mens behoort dus nie van allerlei ander verbonde vóór die genadeverbond te praat nie, soos ‘n werkverbond of ‘n natuurverbond nie. God se verhouding met ons is van begin tot einde genade, goedheid, guns – al het dit in die loop van die geskiedenis verskillende vorme aangeneem. God skep ons om sy vreugde met ons te deel.

Derdens word die skepping self dikwels beskou as die doel van die skepping. Dit beteken dat die mens self die doel van sy of haar bestaan is. God het ons geskep om te lewe, om die lewe te geniet, om die wêreld om ons te geniet. Ons is dikwels so negatief oor die aarde en die dinge om ons. Ons kan ook so negatief oor mense en menswees dink. As ons ‘n fout maak of ‘n swakheid wil verskoon, sê ons so graag: `Ek is maar net ‘n mens.’

Maar het God dan so ‘n swak, minderwaardige wese gemaak toe Hy mense geskep het? Is ons nie as sy beeld geskep nie? Is ons nie die kroon van sy skepping nie? Het God ons nie net ‘n bietjie minder as hemelse wesens gemaak en ons met aansien en eer gekroon nie? (Ps 8:6)? Vergeet ons nie dat `aansien en eer’ eintlik gewoonlik aan God toegeskryf word nie?

Dis ‘n voorreg om ‘n mens te wees. God het die aarde, die son en maan, die berge en bome vir ons gemaak. Geniet dit om mens te wees. God het ons só gemaak dat net liefde regtig in ons verhoudings kan werk. Gee dan om vir die mense om jou, dit gaan hulle én jouself gelukkiger maak.

Ons het nie behoefte aan ‘n godsdiens wat ons vervreem van ons menswees en die aarde nie. God het ons op aarde gemaak, en op aarde sal Hy ons uiteindelik verheerlik, die aarde nuutgemaak en skoongemaak van al die gevolge van ons sonde.

Ons kan so vreeslik jaag deur die lewe. Ons is so op prestasie ingestel. Ons en ons kinders moet altyd wen. Die arme kind wat gemiddeld is, tel nêrens nie. Leef ons regtig, of word ons geleef? Kan ons nog ophou, stilsit, dink, speel, ontspan? Ek hoor soms ‘n vrou sê haar man is net in die pad as hy nie oortyd werk nie en saans by die huis is, want hy weet nie wat om te doen nie, al wat hy kan doen, is werk.

Daar is ook ‘n ander kant van hierdie saak. Daar is ongelooflik baie mense wat in ellende leef, wat nie genoeg het om te eet en aan te trek nie, wat ly van die môre tot die aand, wat geen voorsiening vir nood het nie. Is dit dan nie godslasterlik om so aan te gaan oor: geniet die lewe nie?

Ons moet ten alle koste nie die lyding van mense onderskat of probeer verdoesel nie. Maar ons moet ook nie die lyding so maklik op God se rekening skryf nie. Ons is nou besig om te dink oor die doel wat Hy met die skepping het, nie oor wat ons intussen van sy skepping gemaak het nie. Hy het bedoel dat ons lewensvreugde en genot sal hê, en ons mag aanhou om daaroor te praat omdat Hy beloof het om sy skeppingsdoel te verwesenlik. Ons mag dus noual dink oor dit wat ons uiteindelik op die nuwe aarde saam met Hom sal geniet.

Om al drie hierdie sieninge van die doel van die skepping saam te vat, sou ‘n mens kon sê dat God alles geskep het om die mense in sy lewensvreugde te laat deel sodat ons Hom daarvoor kan dank en eer.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Die Skepper – Adrio König

Die Skepper

1 Hoe? Of eerder Wie? 

In die Bybel het ons nie ‘n skeppingsgeloof nie maar ‘n Skeppergeloof, nie geloof in die skepping nie maar in die Skepper. In die tye van die Bybel is dit as vanselfsprekend aanvaar dat die wêreld geskape is en nie ewig is of toevallig ontstaan het nie. ‘n Mens glo nie iets wat vanselfsprekend is nie.

Die saak waaroor dit in die Bybelse skeppingsverhale gaan, is eerder: wie het alles geskep? Elke godsdiens het sy eie God(-e) gehad wat as die Skepper(-s) beskou is. Veral tydens die ballingskap in Babilon is Israel blootgestel aan die oortuiging van hulle oorwinnaars dat hulle God Marduk die eintlike Skepper van alles is. ‘n Mens sou dus kon verwag dat heelwat van die basiese boodskap oor Israel se God as die Skepper, na hierdie situasie terugherlei kan word. Dit is trouens die een groot nadruk wat ons in die Bybelse skeppingsverhale kry: Israel se God is die Skepper.

Hoe Hy geskep het, word nie beklemtoon nie. Daar is heelwat voorstellings oor hoe Hy geskep het. Die bekendste is skepping deur daad, woord, skeiding, voortbrenging, stryd en oorwinning. Hieruit kan ons aflei dat Israel omtrent al die voorstellings gebruik het wat ons ook by die volke rondom hulle kry, sonder om tussen dié voorstellings te kies. As hulle ‘n bepaalde voorstelling gebruik het, het hulle nie letterlik bedoel dat die voorwerp letterlik só geskep is nie. Om maar een interessante voorbeeld te noem: in Genesis 1 lees ons telkens dat God beveel het dat iets tot stand moet kom, en dan in die volgende vers dat God dit gemaak het (1:6 en 7, 14 en 16, 20 en 21, 24 en 25, 26 en 27). Dit beteken skynbaar dat die vraag hoe alles gemaak is – net deur ‘n bevel van God of deur ‘n daad van God – onbelangrik is, en die eintlike saak die boodskap is dat dit Israel se God is wat dit alles gemaak het.

Ons kan dieselfde afleiding maak uit die feit dat Israel dieselfde voorstellings gebruik het as die volke rondom hulle, en dat dit dieselfde voorstellings is wat ook elders in die wêreld voorkom, byvoorbeeld ook in Afrika se tradisionele godsdiens. Dit is nie duidelik wie dit van wie oorgeneem het nie, en dit is ook nie belangrik as die vraag nie is hoe alles geskep is nie.

Wat beteken die skeppingsvoorstellings dan? As hulle nie letterlik bedoel dat God só en presies net só geskep het nie, wat sê hulle dan vir ons?

Hulle sê vir ons hoe die Bybelskrywers oor God en oor die skepping gedink het. Die voorstelling dat God net deur die woord geskep het, beteken nie dat Hy letterlik alles net deur die woord geskep het nie, dit beteken dat God magtig is, dat Hy sonder enige hulp van buite kan skep. Dat God uit niks geskep het, beteken dieselfde. Dit is tog duidelik dat dit nie kan beteken dat God letterlik alles uit niks geskep het nie. Gen 1 is vol daarvan dat God iets beveel om iets anders voort te bring (11ev, 24ev), en Gen 2 verhaal van die mens wat uit grond gevorm is.

As ons lees dat God skep deur sekere dinge van ander af te skei (Gen 1:4,6,9,14), beteken dit dat Hy van die begin af sy skepping teen bedreiginge bewaar. ‘n Mens kan verwag dat dit in ‘n konteks geskryf is waarin Israel bedreig is en die profeet hulle van God se beskerming wou verseker. As ons lees dat God iets beveel om iets anders voort te bring, kan ons daarin hoor dat Hy mag het oor sy skepping en dat sy skepping aan Hom gehoorsaam is.

Net so kan ons ook oor die skepping sekere dinge uit die skeppingsvoorstellings aflei.

2 Skeppingsvoorstellings wat nie pas nie 

Wat wel belangrik is, is die feit dat Israel nie alle beskikbare voorstellings onveranderd gebruik het nie. Sommige het hulle eenvoudig nie gebruik nie, en ander het hulle aangepas by hulle oortuigings oor God. Die geboortevoorstelling het hulle glad nie gebruik nie, en die strydvoorstelling het hulle aangepas.

Die geboortevoorstelling wat algemeen was onder heelwat van Israel se bure, het hulle glad nie gebruik nie. In werklikheid is Genesis 1 in die vorm van ‘n geslagsregister geskryf sodat ‘n mens kon verwag dat die geboortevoorstelling gebruik sou word. Vergelyk o.a. die vaste struktuur, die reëlmatige herhaling van dieselfde uitdrukkings, en die Hebreeuse woord vir `geskiedenis’ in 2:4 wat in werklikheid `geslagsregister’ beteken. Die hoofstuk vermy egter die gedagte totaal dat die skepping uit God gebore is, en leer uitdruklik dat God dit gemaak het.

Waarom? Waarskynlik omdat Israel oortuig was dat die skepping nie goddelik is nie, en daarom nie uit God voortgekom het nie. Die skeppping is iets anders as God. Daar was ‘n sterk oortuiging by Israel dat net God goddelik is, dat alle ander dinge skepsels is en duidelik van Hom onderskei moet word. Daarom het hulle nooit die oortuigings van die omringende volke gedeel dat die koning goddelik is of dat sekere diere goddelik is nie. Dit het die weg geopen om die natuur tot voordeel van die mens te gebruik, iets wat by ander volke ‘n groot probleem was.

Verder is daar die strydvoorstelling wat die OT radikaal aanpas om by God te pas. Die strydvoorstelling was algemeen in Israel se omgewing. Omdat die volke rondom Israel ‘n veelgodendom aanvaar het, kon hulle die skepping maklik voorstel as ‘n stryd tussen twee of meer Gode wat dan deur een gewen word. Hy maak dan ‘n deel van die skepping uit die oorblyfsels van die verslane God. Dit sou natuurlik weer beteken dat die skepping goddelik is, al is dit dan net uit oorblyfsels van ‘n verslane God gemaak.

Daarom word die strydvoorstelling radikaal aangepas. In plaas van twee of meer Gode wat teen mekaar veg, veg Israel se God – wat die enigste ware God is – teen die chaosmonsters (Behemot, Leviatan, Rahab, Jam die seemonster), en verslaan hulle sodat hulle nie sy skepping kan bedreig nie. Ons kry hierdie voorstelling in ‘n hele paar tradisies in die OT, soos in die Psalms (74, 89, 104, 148), Job (9,26,38), Jesaja (51:9ev), Jeremia (5:22). Ook hierdie voorstelling is ‘n antwoord op die vraag: Wie het geskep?

Op die belangrikste skeppingsvoorstellings word later breedvoeriger ingegaan.

20.3 Wat sê die skepping oor God?  

Die twee bekendste voorstellings onder gelowiges is dat alles uit niks en net deur die woord geskep is. Dit is nie algemene voorstellings in die Bybel nie, maar omdat hulle al vir eeue lank deur Jode en Christene gebruik word om hul geloof in God as Skepper uit te druk, kan ons tog baie daaruit leer.

Al kom die voorstelling dat God uit niks geskep het, nie direk in die Bybel voor nie, kan ‘n mens dit tog aflei uit sekere gegewens in die Bybel. Daar word dikwels beklemtoon dat God alles geskep het (o.a. Hand 14:15; 17:24; 1 Kor 11:12; Ef 3:9). ‘n Mens kan daaruit aflei dat daar niks was waaruit Hy geskep het nie. Die voorstelling in Gen 2:5,6 (`daar was nog nie’) het dieselfde implikasie.

Dat God uit niks geskep het, is ‘n belangrike getuienis oor sy mag (16 en 54). God het nie hulp nodig as Hy skep nie. Hy is nie afhanklik van voorhande materiaal of oerstof nie. Hy skep vrymagtig.

Dit beteken verder dat God volkome vry is as Hy skep. Hy is nie beperk deur die moontlikhede wat daar in die stof is waaruit Hy skep nie. En as Hy uit niks skep, kan Hy natuurlik ook ander dinge uit niks doen. Hy is nooit afhanklik van beskikbare materiaal nie. Hy regverdig ook uit niks (Hy is nie afhanklik daarvan dat ons ‘n bietjie geregtigheid in ons het nie), en Hy wek op uit niks (dus alhoewel ons regtig dood is).

Skepping uit niks beteken ook dat Hy skep presies soos Hy wil, dat die skepping presies sal wees soos Hy dit wil hê. En nog verder beteken dit dat wat Hy skep regtig nuut is. Dit is nie iets wat reeds bestaan het wat net verander of nuutgemaak is nie. Dit skep ook die verwagting dat Hy in sy verdere dade werklik nuwe dinge sal doen en nie maar net altyd dieselfde ou dinge sal herhaal nie. Dit rig sy kinders se oë sterk op die toekoms. Daar wag meer as wat ons kan dink.

Dat God uit niks skep, beteken in ‘n ander sin natuurlik dat Hy inderdaad uit iets skep: uit sy eie hart. Sy besluit oor wat en hoe Hy wil skep, kom net uit Homself.

Dit beteken minstens twee dinge. Eerstens dat God uit liefde skep. Dít is wat daar in sy hart is. Hy het nie nodig gehad om te skep nie. Hy skep omdat Hy liefde is en sy liefde wil deel. In hierdie sin is skepping klaar genade. Ons het dit nie verdien nie, ons kon dit nie verwag nie, Hy het ons nie nodig gehad nie, en tog skep Hy ons, en skep daarmee die geleentheid dat ons uiteindelik aan sy goddelike lewe kan deel hê (2Pet 1:4 – 11.8).

Dat die skepping net uit Homself voortkom, beteken verder dat dit presies sal lyk soos Hy dit wil hê, en omdat Hy liefde is, kan dit ons nie verbaas dat die skepping ‘n liefdesstruktuur het en dat net liefde in die skepping kan werk nie.

Dat God net deur die woord skep, lei tot baie dieselfde konklusies as sy skepping uit niks. Dit is nogeens ‘n sterk getuienis van sy mag. Hy is nie afhanklik van enigiets anders as Hy skep nie. `Hy het gepraat en dit was so, Hy het beveel en dit was daar’ (Ps 33:9).

Netsoos God nie net uit niks skep nie, maar ook ander dinge uit niks doen, skep Hy ook nie net deur die woord nie, maar doen ook ander dinge deur die woord. So lei Hy vir Israel deur die woord. `Die woord van die Here’ is een van die sentrale uitdrukkings in die Bybel. Dit speel ‘n beslissende rol in die heilsgeskiedenis. God gee gestalte aan die geskiedenis deur woorde, beloftes, bevele. Daar is ‘n opvallende ooreenkoms tussen dit wat God sê en dit wat uiteindelik gebeur (vergelyk Gen 8:16-17 met 18ev; 17:16-21 met 21:1-4; 17:20 met 25:12-16). Die hele wet (die Tora) word `die woorde van God’ genoem, en die profete kom met `die woord van die Here’ na die volk, met die woorde: `So sê die Here.’ Die profete getuig ook van die krag wat die woorde van die Here het (Jes 55:11; Jer 23:29).

Dit is in hierdie lig nie vreemd dat Johannes die begrip `die Woord’ vir Jesus gebruik nie. Immers Hy word die beslissende faktor in die geskiedenis wat God met die wêreld maak.

Opnuut staan ons hier voor die besondere wyse waarop aspekte van die Bybel uniek is. Uit die aparte behandeling van die voorstelling `skepping deur die woord’ sal dit duidelik word dat soos in die geval van die ander skeppingsvoorstellings, ook hierdie een nie uniek is in die Bybel nie, maar ook onder ander volke voorgekom het. Maar wat wel uniek is in die Bybel is dat dit in ‘n baie ruimer konteks gebruik word as die wyse waarop God by die geskiedenis van Israel en van die wêreld betrokke is. Deur sy woorde bring Hy beslissende wendinge in die geskiedenis van die wêreld, en deur sy Woord bring Hy die verlossong en uiteindelik die nuwe aarde.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio Könog

Geloofsvrae: Die mensvormigheid van God – Adrio König

Die mensvormigheid van God 

Daar is alreeds iets gesê oor die mensvormige manier waarop daar in die Bybel oor God gepraat word (onder die onsienlikheid en onkenbaarheid van God).

In die Bybel is dit algemeen om in menslike terme oor God te praat. Daar word mensvormige terme gebruik om na sy gestalte te verwys (sy gesig, oë, neus, mond, hande, voete, ens), na sy gevoelens (Hy het lief, Hy haat, Hy het berou, Hy hou van iets, Hy is bly en lag, ens), en na sy dade (Hy sien, hoor, praat, fluit, rus, daal neer, ruik, loop, ens).

Hoe is dit dan moontlik dat daar in die geskiedenis van die kerk vir eeue lank baie negatief geoordeel is oor hierdie kenmerkende Bybelse spreekwyse oor God? Die antwoord lê hoofsaaklik daarin dat mensvormige voorstellings van die gode in die Griekse mitologie onwaardig was. Die gode het al die sondes van die mense gedoen: hulle het baklei, mekaar doodgemaak, owerspel gepleeg, die mense bedrieg, en nog baie ander sondes. Natuurlik moes die vroeë Christene negatief hierop reageer. Maar ongelukkig het hulle toe die baba saam met die badwater uitgegooi, en sommer alle mensvormige spreekwyse oor God verwerp.

Hulle het toe gesê dat die Bybel maar net op dié mensvormige manier oor God praat omdat ons nie sou kon verstaan as die Bybel gesê het hoe God regtig is nie. Maar intussen was hulle oortuig dat hulle wel presies kon sê hoe God is deur abstrakte filosofiese begrippe te gebruik! God sou dan eerder die ewige syn (bestaan), selfgenoegsaam, onbeweeglik wees as dat Hy die Een is wat omgee, wat liefde is, wat sy besluit om ons te oordeel verander as ons ons bekeer.

Moet ons nie eenvoudig aanvaar dat daar goeie redes is waarom die Bybelskrywers juis so mensvormig, lewendig en beweeglik oor God skryf nie?

Daar is minstens twee redes. Eerstens is ons na sy beeld geskep wat beteken dat ons Hom op aarde moet verteenwoordig sodat iets van Hom in ons lewenswyse sigbaar moet word. En tweedens is Hy juis in ‘n mens (Jesus) ten volle geopenbaar. Ons kan die Bybelskrywers dus voluit ernstig neem as hulle by voorkeur in terme van mense en menseverhoudings oor God praat. Hy is so want Hy is in Jesus so geopenbaar.

Wat ons egter moet onthou, is dat nie alle mensvormige dinge ook van God geld nie. Sekere dinge wat oor en oor in die Bybel van mense gesê word, word juis nie van God gesê word nie. En dit is juis die fout in die Grieke se mites oor hul gode. Terwyl hulle oortuig was dat hulle gode ook in alle vorme van menslike sonde betrokke is, word geen van ons sondes ooit in die Bybel aan Hom toegeskryf nie. En daar word ook nie na enige seksuele betrokkenheid van God verwys nie. Die Bybel praat dus op ‘n heel besondere wyse mensvormig oor God – juis anders as die Griekse mitologie.

‘n Mens sou kon vra waar die Bybel dié voorstelling van ‘n mens vandaan kry in terme waarvan daar oor God gepraat word: ‘n mens sonder enige sonde? En die antwoord is seker dat dit is hoe God bedoel het dat ons moet wees. Die Bybel se mensvormige spreekwyse oor God is dus nie in terme van hoe ons nou in ons sonde is nie, maar hoe ons behoort te wees – en hoe Jeus inderdaad was!. Dit is eintlik ‘n kritiek op hoe ons is, en ‘n aanmoediging om te word wat God ons bedoel het om te wees.

Soms word die saak omgekeer en word gepraat van die Godvormigheid van die mens. En alhoewel dit vreemd mag klink, is daar goeie gronde om dit te doen. As ons na sy beeld geskep is, sal iets van Hom tog in ons sigbaar moet word. Ons sal dus in Hom kan sien hoe ons behoort te lyk. Dit is presies wat ons in die mensbeskouing gaan doen, om uit die Godsleer af te lei wat en hoe die mens behoort te wees.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König