Die Groot Geloofswoordeboek: Nuwe Hervorming

“Nuwe Hervorming” • Jesusseminaar

Daar is ‘n groep teoloë in ons land wat hulleself die “Nuwe Her­vormers” noem. Hulle wil daarmee aandui hoe belangrik hul­le werk is, so belangrik soos dié van die Kerkhervormers in die sestiende eeu. Dink maar net aan Luther en Calvyn. Watter ge­wel­dige werk het hulle nie gedoen om sekere aspekte van die evan­gelie weer na vore te bring nie. (*Hervorming)

Die “Nuwe Hervormers” het skerp kritiek op die Bybel. Dit maak die naam “Hervormers” bietjie onvanpas. Die ware Her­vor­mers het die Bybel weer op tafel gesit en die kerk opgeroep om net die Bybel as maatstaf van ons geloof en lewe te aanvaar.

Die kritiek van hierdie teoloë is hoofsaaklik gemik teen twee fa­sette van die Bybel: die verskille wat daar in die Bybel is, veral tus­sen die Evangelies, en die bonatuurlike dinge in die Bybel. (*Be­troubaarheid van die Bybel, *Apokaliptiek, *Opstanding, *Kruis)

Wat die verskille tussen die Evangelies betref, is hulle oortuig dat dit so groot en ingrypend is dat ‘n mens eenvoudig moet aan­vaar dat elke Evangelis sy eie storie opgemaak het. (*Sinoptiese probleem) Hulle praat dan ook van Jesus en die dissipels as “ver­haal­karakters”. ‘n Evangelis het ‘n verhaal geskryf, en hy het Je­sus en die dissipels laat sê en doen wat in sy verhaal pas, ongeag wat hulle ooit regtig gesê en gedoen het. Hulle bedoel die woord “ver­haalkarakter” waarskynlik nie heeltemal letterlik soos Wolf en Jak­kals en Rooikappie nie, want volgens hulle eweknieë in die VSA, die Jesusseminaar, is darem omtrent 20% van die woorde en dade wat aan Jesus toegeskryf word wel histories betroubaar.

Daar is volgens hulle ‘n ander dokument wat ook ‘n Evangelie genoem word, die *Evangelie van Tomas, wat hulle baie meer help as die Evangelies in die Bybel om Jesus te verstaan.

Uit die bespreking van hierdie dokument (Evangelie van To­mas) word dit egter duidelik dat die Tomasevangelie geen “le­we” het nie. Dis ‘n dooie, starre dokument met geen historiese kon­teks of gedagte-ontwikkeling nie, net 114 uitsprake sonder enige verband, waarvan baie ook nog totaal onverstaanbaar is.

Waarom dan die entoesiasme oor die Evangelie van Tomas in die kringe van die Jesusseminaar en die “Nuwe Hervormers”? Die “Nuwe Hervormers” is nie entoesiasties oor wat in hierdie Evangelie staan nie (trouens, hulle gee ook nie in hul publikasies baie aandag daaraan nie), maar juis oor wat nie hierin staan nie: geen maagdeli­ke geboorte, wonderwerke, duiweluitdrywing, kruis, opstanding, hemelvaart, wederkoms van Jesus nie. Niks “bonatuurliks” nie. En dit is presies wat die “Nuwe Hervormers” wil hê.

Hulle is oortuig dat ons nie vandag meer in sulke bonatuur­li­ke dinge kan glo nie. Dis natuurlik ‘n ou gedagte. Sestig jaar gelede het Rudolf Bultmann al gesê ‘n mens kan nie elektriese lig en pe­ni­sil­lien gebruik (dit was toe die nuwe dinge) en nog glo in mites soos Jesus se opstanding nie. Jy moet die betekenis daarin soek en dan die mite los. Die betekenis van Jesus se opstanding is dat Hy in ons harte wil “opstaan”, dat Hy ons wil inspireer om ‘n nuwe lewe te lei. Die betekenis van sy kruis is iets soos dat dit wys hoe on­reg­verdig die samelewing is en hoe boos mense is, en ook dat die kruis ons oproep om simpatie te hê met mense wat ly. Die betekenis van Jesus se maagdelike geboorte is dat Hy ‘n besondere persoon is, maar nie een van hierdie mites is letterlik waar nie.

In hierdie lig is dit vreemd dat hierdie mense hulleself die “Nu­we Hervormers” noem. Hulle doen presies die teenoorgestel­de as die Hervormers wat juis die Bybel weer tot sy reg wou laat kom, wat vir die Katolieke Kerk wou sê die Bybel is belangri­ker as die tradisies wat hulle so aanhang. Die een motto van die Hervormers was: Net die Bybel. Die motto van die “Nuwe Hervormers” is iets soos: Nie die Bybel nie.

Miskien is die selfbesef effens oordrewe. Dit is niks meer as ‘n baie laat oplewing van die radikaal kritiese Duitse soektogte na die *historiese Jesus nie. Nie een van die soektogte het nog veel op­gelewer nie, maar wel baie af­ge­breek. Dit maak hulle die teendeel van die groot Kerk­her­vorming. (*Hervorming)

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Historiese Jesus

Uit die Duitse teologie kry ons die teenstelling: die historie­se Jesus en die verkondigde Christus. Onder “die historiese Je­sus” is be­doel Jesus soos Hy regtig was en geleef het, terwyl on­der “die verkondigde Christus” bedoel is die boodskap wat die vroeë Chris­tene oor Hom verkondig het. Daar is ‘n taamlik al­ge­­mene oortui­ging dat die vroeë Christene interpretasies aan die betekenis van Jesus gegee het wat nog nie gegeld het tydens Jesus se lewe nie. Veral deur sy opstanding is Hy verheerlik en het die apostels Hom as hierdie Verheerlikte verkondig, terwyl Hy tydens sy lewe misken en verag is.

Dit is byvoorbeeld interessant om die begin van die Evange­lie van Johannes te vergelyk met die ander drie. Matteus en Lu­kas be­gin met die geboortegeskiedenis van Jesus, die vervolging en vlug, die gewone offers in die tempel wat alle Jode moes bring, maar Johannes begin met die wonderlike gedig wat die heer­likheid van die Woord (wat in Jesus ‘n Mens geword het) van voor die skep­ping af besing, en selfs die gelykheid van die Woord aan God be­klemtoon (1:18). Só is Hy nie beleef tydens sy aardse bediening nie. Inteendeel, die Fariseërs kan Hom aanval en beledig. Hulle noem Hom selfs ‘n vraat en ‘n wynsuiper, ‘n vriend van tollenaars en son­daars, wat in hulle oë ‘n skande was (Luk 7:34).

Die verskil tussen die historiese Jesus en die verkondigde Chris­tus kom ook duidelik uit in Paulus se Briewe. Paulus verwys om­trent nooit na die aardse lewe van Jesus, sy *won­derwerke, sy le­ring, sy *gelykenisse nie. Vir Paulus is Hy nie die aardse Jesus nie, maar die gekruisigde en opgestane Here, die Verheerlikte. Daarom verkondig Paulus dinge oor Hom wat nooit ter sprake is in die Evangelies nie, byvoorbeeld dat Hy die doel van die skepping is, dat alles geskape is in beweging na Hom toe (“vir Hom geskep” – Kol 1:16), dat Hy die hele skepping met God versoen het (*Versoening), en dat God die hele skepping onder Hom as Hoof sal verenig (Ef 1:10; Kol 1:16, 20).

Daar hoef nie noodwendig spanning tussen hierdie twee te wees nie. Paulus leer Jesus eers ná die opstanding as die Ver­heerlikte ken, en daarom is dit nie vreemd dat dit by uitstek is hoe hy Hom verkondig nie.

Trouens, dis ‘n getuienis vir die *betroubaarheid van die Evan­gelies dat hierdie “hoë” dinge wat Paulus al dekades lank ver­kondig het toe die Evangelies eers teen 65 nC op skrif gestel is, nie in die Evangelies ingeskryf is nie.

Daar is egter teoloë wat ‘n hele kwessie daarvan maak dat die apostels, en veral Paulus, aan Jesus dinge toeskryf wat hulle self uit­gedink het. Hulle verkondig dus iets soos ‘n aangedikte Jesus, en dit word dan “die verkondigde Christus” genoem. Die apostels sou aan sy kruis ‘n heilswaarde toegeken het wat onaanvaarbaar is, en sy opstanding sou net ‘n geestelike saak gewees het. Hy sou in der waarheid net in die harte van sy dissipels “opgestaan” het, ter­wyl die apostels die idee van die leë graf uitgedink het. (*”Nuwe Her­vor­ming”, *Betroubaarheid van die Bybel)

Die wyse waarop hierdie sake deur hierdie teoloë behandel word, getuig nie van baie eerbied vir Jesus nie; trouens, selfs nie vir historiese dokumente nie. So ‘n spanning tussen Jesus soos Hy eint­lik op aarde geleef het en hoe Hy later verkondig is, doen ‘n onreg aan die Nuwe Testament. Die saak is breedvoerig behandel onder die *betroubaarheid van die Bybel en die *”Nuwe Hervorming”.

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Hervorming

Hervorming/Reformasie • Anglikaanse Kerk

Die woorde “Hervorming” (Kerkhervorming) en “Reformasie” is wis­selterme vir die groot beweging in die sestiende eeu toe daar sterk protes (Protestante) gekom het teen sekere praktyke en leerstellings in die Katolieke Kerk. Leidende figure was onder an­­de­re Martin Luther, Johannes Calvyn, Ulrich Zwingli en Mar­tin Bucer. Die datum wat gewoonlik as die begin van die Kerk­her­vorming aangegee word, is 31 Oktober 1517, die dag waarop Luther sy 95 stel­lings teen die Katolieke Kerk se leer en praktyk teen die kerkdeur van die katedraal in Wittenberg vasgespyker het.

Verskillende kerke en kerkgroepe is uit dié beweging gevorm:

•             Die Lutherse Kerk (hoofsaaklik in Duitsland).

•             Die Gereformeerde Kerke (in Holland, Switserland, Frankryk, wat hoofsaaklik Calvyn gevolg het).

•             Die Presbiteriaanse Kerk in Skotland (wat ook hoofsaaklik Calvyn nagevolg het).

•             Die Wederdopers of Anabaptiste wat oor die *kinderdoop van die ander Protestantse kerke weggebreek het en net die *groot­doop beoefen het. Uit hierdie groepe het later die ver­skil­lende Baptistekerke gegroei.

•             Die Anglikaanse Kerk het as deel van die Hervorming in Enge­land ontstaan. Daar is heelwat insigte van Calvyn opgeneem, maar die vorm van die erediens het formeler en nader aan die Ka­to­lieke Kerk s’n gebly. Die Book of Common Prayer is ken­merkend van die Anglikaanse Kerk. Die ontstaan van die kerk het met heelwat politieke woelings gepaardgegaan en dit het uiteindelik die staatskerk in Engeland geword, waaraan die koninklike familie nog behoort. Die koningin is die hoof van die kerk.

•             Die Metodistekerk het in Engeland uit die Anglikaanse Kerk gekom.

Die leer van die Kerkhervormers het in ‘n paar sterk slag­spreuke ontwikkel:

Net Christus (solus Christus)

Net uit genade (sola gratia)

Net deur geloof (sola fide)

Net die Woord (sola scriptura)

Al hierdie kernoortuigings het gestaan teenoor bepaalde Ka­tolieke leerstellings wat die Protestante/Hervormers as dwalings beskou het. Hulle beklemtoning van Christus, *genade en *geloof het gestaan teenoor die Katolieke Kerk se nadruk op die on­ont­beerlikheid van goeie werke. In die algemeen is aanvaar dat die Ka­tolieke geleer het dat jy met jou *goeie werke ‘n bydrae moet maak om gered te word. (*Goeie werke) Volgens die Protestante sou dit be­teken dat Christus se kruisdood nie genoeg was om ons te red nie. Daarom het die Protestante met krag daarteenoor gestel dat Chris­tus genoeg gedoen het om ons te verlos, dat ons daarom net uit sy goedheid/genade gered word en nie omdat ons iets bydra nie, en dat ons dus net moet glo om gered te word en nie ‘n bydrae hoef te maak deur goeie werke nie.

Daar is twee dinge wat nie misverstand moet wek nie. Die een is dat geloof dan vreeslik baie werd moet wees, selfs meer as goeie werke. Die teendeel is egter waar. *Geloof het geen eie waarde nie. Die Kerkhervormers het selfs van geloof as “leeg” gepraat. Om in Jesus te glo beteken om te erken dat ek niks kan doen om myself te red nie, dat ek dus leeg is, dat ek heeltemal op Hom aangewese is, dat alles net van Hom af moet kom. Geloof is die leë hand wat ek uitsteek om deur Christus gevul te word.

Die tweede misverstand is dat goeie werke dus nie belangrik is nie. Immers, ons word net uit genade en net deur geloof gered, en dus nie deur goeie werke nie. Dit is volkome waar, maar dit beteken net dat goeie werke nie ‘n bydrae tot ons redding lewer nie. Maar goeie werke is onontbeerlik as deel van ons dankbaarheid. En as ons nie ware dankbaarheid vir ons verlossing toon nie, is dit goed moontlik dat ons nie regtig gered is nie. Dieselfde Calvyn wat met nadruk gesê het dat ons nie deur ons goeie werke gered word nie, het ook gesê dat ons nie sonder goeie werke gered word nie. As ons lewe nie verander nie, is dit ‘n teken dat ons nog nie waarlik glo nie.

Vandag meen baie teoloë dat daar misverstande in die stryd tus­sen die Katolieke en die Protestante was. Nasate van die Protestan­te kan in elk geval nie meer so maklik van die *pous as die *antichris praat nie, iets wat sommige van die Her­vor­mers nogal gedoen het. Maar daar bly nog altyd sekere ernstige verskille oor, veral dié oor *Maria en oor die onfeil­baarheid van die *pous.

Skrywer: Prof Adrio König