Was Jesus deel van die drie-eenheid toe hy mens was op aarde? – Kobus Kok
Jan Smith vra:
Was Jesus deel van die drie-eenheid toe hy mens was op aarde? Hoe presies is Jesus God?
Antwoord:
Prof. Kobus Kok antwoord:
Die Christelike geloof aanbid die Vader, Seun en Heilige Gees as drie-enige God. Hierdie drie entiteite is ‘n persoon in eie reg, maar is ook onlosmaaklik aan mekaar verbind. Sommige mense dink dat Jesus tydens sy aardse bestaan net uit “twee” in plaas van “drie” bestaan het, omdat hy eers na sy opstanding uit die dood deur God verhef is tot die goddelike posisie van die “Seun”. Hoe moet mens die goddelikheid van Jesus verstaan? Kan mens van die “afwesigheid” van Jesus in die drie-eenheid praat ten tye van sy aardse lewe? ‘n Ander belangrike vraag is hoe mens die Heilige Gees moet verstaan, want dit is dan eers uitgestort nadat Jesus se aardse bediening basies klaar was. Dit is sommige van die vrae waarmee een van ons lesers worstel.
Die drie-eenheidsleer het oor ‘n baie lang tyd ontwikkel en is eers etlike eeue na die historiese gebeure werklik eers “uitgewerk”. Die sin waartoe gekom word, word ook retrospektief terugwerkend in die geskiedenis “ingelees” deur verbande te trek tussen verskillende konsepte wat implisiet in die Bybelse tekste en die verstaan daarvan in die vroeë kerk reeds teenwoordig was.
Verder is daar in die Bybelse materiaal ook verskillende hoeke waaruit die verskillende skrywers die saak benader. Die leer oor die drie-eenheid is dus ‘n geabstraheerde vorm van singewing wat ‘n sintese verteenwoordig van die diverse stemme binne die Nuwe Testament.
Paulus het so effense anderse manier as Johannes om dieselfde saak te beskryf. In die bekende Kolossense 1:15-20 (vgl. ook Filippense 2:5-11), wat ‘n bekende vroeë Christelike himne was, verduidelik Paulus dat Jesus die beeld van die onsienlike God is, die eersgeborene van die ganse skepping. ‘n Beeld is immers ‘n prentjie van die oorspronklike. Die beeld verteenwoordig die oorspronklike. Net so verteenwoordig Jesus die beeld van God, maar is hy ook God. By Paulus vind ons egter ook soos by Johannes die gedagte van hiërargie – naamlik dat Jesus deur God verhoog is en deur God self ‘n ereplek toegeken is (vgl. Fil 2:5-11).
Dit is en bly ‘n moeilike vraag hoe mens die presiese aard van Jesus se goddelikheid moet verstaan. Ons is immers soos twee-dimensionele wesens wat ‘n drie-dimensionele begrip wil verstaan. In ‘n sekere mate is ons blote vrae verkeerd, omdat dit vanuit ‘n twee-dimensionele perspektief gevra word.
Die belangrike vraag is egter nie hoe presies Jesus God is nie, maar die punt dat hy God is.
Tog was die vraag rondom die hoe presies Jesus God is, vir die vroeë kerk baie belangrik. Die verskillende sentra (Alexandrië in Egipte en Antiogië in Sirië) van die vroeë kerk het ook nie heeltemal saamgestem oor die saak nie. Die Nuwe Testament op sigself vertoon ‘n verskeidenheid van stemme. Vir die eerste Christene, wat vanuit ‘n Joodse wêreldbeeld prioriteit verleen het aan die monoteïsme (dat daar net een God is), beeld Jesus uit op ‘n wyse dat die monoteïsme nie in gedrang kom nie. So word Jesus die beeld van God genoem of die Seun van God, en by sommiges soos Paulus word Jesus verklaar as God, maar dan via die aksie van God. Een so ‘n voorbeeld is Filippense 2:5-11. In Filippense 2:9-11 staan daar: “Daarom het God hom verhoog en hom die naam gegee wat bo alle name is… sodat elke knie sal buig en elke bely dat Jesus Here (kurios in Grieks) is – tot eer van God die Vader. Ons sien dus hier iets baie belangrik raak – naamlik dat God die handelende subjek is wat die aksie van die werkwoorde verrig. God is die een wat Jesus verhef tot op so ‘n vlak dat mense kan bely Hy is Here. Hierdie belydenis, volgens Fil 2:11, geskied tot die eer van God.
In die vroeë kerk het daar vinnig verskillende Christelike groepe regoor die wêreld ontstaan. Sommige groepe wat meer Joods georiënteerd was en bekend gestaan het as die Ebioniete, het die goddelikheid van Jesus nie aanvaar nie. Hulle het eerder klem gelê op Jesus se mensheid. Aan die ander kant was daar die Docetisme. Die word Docetisme is afgelei van die Griekse word dokêo , wat “dit lyk so/wil so voorkom” beteken. Hulle het weer geglo het dat Jesus God was en dat hy nie volkome mens was nie – dit het net gelyk of hy mens was.
Van die beginjare van die patristiese tydperk (vanaf die tweede eeu) was daar dus alreeds intense debatte oor die presiese aard van Jesus se goddelikheid. Hierdie debatte het hulself uitgespeel in die twee prominente sentra in die vroeë kerk, naamlik in die Alexandrynse skool in Alexandrië en in die Antiogeense skool in Antiogië. Die Alexandrynse skool het die klem laat val op die goddelikheid van Jesus en tekste soos Johannes 1:14 het ‘n belangrike rol in hulle denke oor die inkarnasie (menswording van Jesus) gespeel. Die Antiogeense skool het weer die klem laat val op die menslikheid van Jesus en veral ook op Jesus se lewe as morele voorbeeld vir gelowiges.
Justinus die Martelaar (100-165 n.C.) was een van die bekendste vroeë kerklike apologete. Apologete het die Christelike geloof verdedig teen die aanvalle vanaf die kant van die heidene. Justinus, wat diep kennis van die Griekse filosofie het, ontwikkel die leer van die logos spermatikos (die saad [sperma] draende woord [logos]). Hy neem dus bekende terme en konsepte uit die heidense filosofie oor om die aard van die Christendom mee te beskryf – dit is ʼn tendens wat in die Oosterse kerk sterk was. Die gedagte van die logos (woord) kom van Stoïsisme en Middel Platonisme. Hulle het geglo dat die logos die primêre bron van alle menslike kennis is. Justinus het geglo dat die Logos bekend is en toeganklik is vir beide Christene en heidene maar dat die Christene, op grond van die feit dat Jesus self die Logos is (vgl. Joh 1:1-18), spesiale en volle toegang het tot die waarheid. Volgens Justinus kan mens wel iets van die waarheid raaksien by heidense filosowe soos Heraclitus en Socrates, maar hulle het maar net stukkies van die waarheid beet. Net so belangrik was die gedagte van die logos spermatikos, wat uit Middel Platonisme kom. Volgens hierdie leer het die Goddelike Logos saad gesaai regoor die wêreld en regoor die geskiedenis. In ander gelowe kry mens stukkies van die waarheid, maar in die Christendom kry mens die vervulling daarvan. Die Christendom bou dus voort op dit wat alreeds aanwesig was in ander gelowe (soos Judaïsme), maar die ware volheid daarvan kom eers tot vervulling in die Christendom. In sy tweede apologie skryf Justinus:
Volgens Justinus het ons nou volle toegang tot die Logos – die bron van wysheid, omdat Jesus die Logos was. In die jare wat volg sou die vraag steeds wees hoe is Jesus deel van die Godheid?
Een van die mees intense debatte in die vroeë kerk staan bekend as die Ariaanse kontroversie (Arian controversy). Arius (250-336 n.C.) het geargumenteer dat Jesus nie gelyk in status aan God kan wees nie. Arius het gemeen dat Jesus self deur God geskep is, soos mens byvoorbeeld in Kolossense 1:15-20 lees, alhoewel hy die eersgeborene van die skepping was. Hierteenoor het ander kerkvaders soos Athanasius hewig in reaksie gekom en geargumenteer dat indien mens nie Jesus se goddelike natuur na waarde skat nie, die soteriologie (redding van die mens) skade lei. Volgens Athanasius was Arius se Christologie (leer oor Christus) eintlik soteriologies gesproke bankrot. ʼn Ariaanse Jesus kan nie die gevalle mensdom red nie. Uiteindelik het die vroeë kerk die leer van Arius verketter.
Enkele jare daarna het die Appollinarian debat ontstaan. Dit het saamgehang met die leer van Apollinarius van Laodisea (310-390 n.C.). Laasgenoemde het ook hewig in opstand gekom teen die leer van Arius en geargumenteer dat Jesus nie beskou kan word as dat hy ten volle mens was nie. In sy argumente het hy gebruik gemaak van die reeds bestaande argumente en terme in die Griekse filosofie. Hy het gepostuleer dat die menslike gees van Jesus vervang was met die goddelike logos (woord). Gevolglik kan daar nie gesê word dat Jesus waarlik ʼn mens soos ons was nie. In latere jare het ander kerkleiers weer gevoel dat die leer van Appollinarius onvoldoende was en te veel teoretiese probleme tot gevolg gehad het. Een so ʼn persoon wat van Appollinarius verskil het, was die bekende Gregory van Nazianzus wat geoordeel het dat hierdie leer daarop neerkom dat Jesus nie ten volle die menslike natuur kon verlos as hy self nie heeltemal mens was nie.
Daar is dus geen eenvoudige antwoord op die vraag nie. Die presiese aard, die hoe van Jesus se goddelikheid is ʼn misterie. Daarom is die belydenis dat Jesus God is, ʼn geloofsverklaring wat fokus op die feit dat Jesus God is.
Bronverwysing:
Indien u meer oor hierdie belangrike kwessie wil leer kan u die volgende bron raadpleeg:
McGrath, A., 2000, Christian Theology: An introduction, Blackwell Publishers, Oxford, pp. 319-357.
Skrywer: Prof Kobus Kok