Geloofsvrae: Selfliefde – Adrio König

Die wese van sonde

5. Selfliefde

Daar is ‘n ou kerklike tradisie wat teruggaan tot by Augustinus waarvolgens selfliefde sonde is. Augustinus het dit selfs as dié vorm van sonde gesien. Luther het gesê selfliefde beteken dat jy in jouself ingekeer is terwyl God jou juis op ander wil rig. Calvyn het gesê die wil van God is dat ons ons liefde vir onsself moet omdraai na ons naaste toe.

Tog is daar ‘n beskouing, wat veral in die apartheidsjare populêr was, waarvolgens daar ook ‘n gesonde vorm van selfliefde is. Dit sou dan opgesluit wees in Jesus se gebod: `Jy moet jou naaste liefhê soos jouself.’

Dit is egter waarskynlik ‘n misverstand. Wat gewoonlik bedoel word onder hierdie `gesonde selfliefde’ is eerder dinge soos selfrespek, verantwoordelikheid teenoor jou eie lewe, ‘n positiewe selfbeeld, of die ontwikkeling van die vermoëns wat ons ontvang het. Dat dit alles goeie dinge is, is buite diskussie. ‘n Mens kan trouens nie regtig van jou eie belange afsien en uitbeweeg om in liefde vir ander op te offer as jy nie ‘n gesonde selfbeeld het nie. Maar dit is nie selfliefde as ons liefde in die lig van die NT verstaan nie.

Om te verstaan dat selfliefde sonde is, moet ons weer oor liefde dink. Liefde is om uit te reik na ander, om vir ander op te offer, om selfs bereid te wees om jou lewe vir ander te gee. Dit beteken dat liefde ‘n verhoudingsbegrip is. Liefde het ‘n subjek én ‘n objek nodig – iemand moet iemand anders liefhê. Daarom kan ek nie myself liefhê nie, nie as ons by Jesus leer wat liefde is nie. Die een groot punt van Jesus se liefde is juis dat Hy nie na Homself gekyk en na sy eie belange omgesien het nie, maar na ons s’n.

Die Bybel is duidelik hieroor. Die sterkes word deur Paulus opgeroep: `Ons moenie aan onsself dink nie; elkeen van ons moet aan ons naaste dink en aan wat vir hom goed is en wat hom in die geloof kan opbou. Christus het immers ook nie aan Homself gedink nie’ (Rom 15:1-3). Netso is die goue reël, wat algemeen as ‘n alternatiewe formulering van die gebod tot naasteliefde aanvaar word, nie op twee voorwerpe gerig: op jouself én op die ander nie, maar net op die ander: `Behandel ander mense soos julleself behandel wil word’ (Luk 6:31).

Wat duidelik is, is dat jou eie behoefte die maatstaf word waarvolgens jy die ander moet behandel. Wat jy sou wou hê, moet jy aan ander doen. En dit is ‘n ou oortuiging in die kerk dat `soos jouself’ in die gebod tot naasteliefde juis die maatstaf is hoe jy die ander moet behandel. (Vgl ook 1 Kor 10:24,32; 13:5; Mark 8:35; en Fil 2:3-11 waar in die NAV `net’ in vers 4 weggelaat moet word en `ook’ met `juis’ vervang word.)

Ten slotte is dit tog duidelik dat Jesus die wet in twee gebooie opgesom het, en nie in drie: liefde tot God, liefde tot jou naaste, én liefde vir jouself nie.

Selfliefde is ‘n aaklige sonde omdat dit die mooiste en edelste wat ek vir ander moet doen, op myself rig. Luther: selfliefde is om in jouself ingekeer te leef, terwyl Jesus se hele llewe op ander gerig was, veral dié in nood. Selfliefde is selfsug.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Liefdeloosheid – Adrio König

Die wese van die sonde

4. Liefdeloosheid

As ons besluit om as eerste grondvorm of kernbegrip van sonde na liefdeloosheid te kyk, pas dit logies in by ons siening van God, en van die mens wat op ons siening van God gebou is. God is eintlik liefde, en die mens is geskape as die beeld van God wat beteken dat ons iets van die wese van God – dit is sy liefde – moet weerspieël. Dit klop daarmee dat Jesus die hele wil van God vir ons lewe kan saamvat in twee liefdesgebooie.

In hierdie lig is sonde wesenlik liefdeloosheid. Liefde is ‘n verhoudingsbegrip. Liefde bind individue en groepe aan mekaar sodat God en mens, en mense onderling, in liefdesverbondenheid moet leef. Liefdeloosheid verander ons verbondenheid in slegte gebondenheid aan God en aan mekaar sodat ons in slegte verhoudings leef.

Omdat liefde aan mekaar bind, skep dit vertroue. Liefdeloosheid verbreek hierdie vertrouensverhouding. Om God nie meer te vertrou nie, beteken ongeloof. En as ons Hom nie meer vertrou nie, gehoorsaam ons Hom ook nie meer nie. So bring liefdeloosheid ontrou, ongeloof, en ongehoorsaamheid voort.

Ons het God lief omdat Hy ons eerste liefgehad het. Ons het Hom dus lief oor dit wat Hy is, en daarom is ons liefde ook dankbaarheid teenoor Hom. Immers selfs net die feit dat Hy ons gemaak het, is al ‘n vorm van sy genade (21.3). As ons Hom dus nie liefhet nie, is dit ook ondankbaarheid teenoor Hom. Só bring liefdeloosheid as ‘n grondvorm van sonde die een konkrete sonde na die ander voort.

Dit is daarom nie vreemd nie dat ‘n mens omtrent alle vorme van sonde met liefdeloosheid in verband kan bring, net soos ‘n mens byna alle deugde met liefde in verband kan bring. Die twee lyste in Gal 5:19ev en 22ev is goeie voorbeelde.

Die lys van die vrug van die Gees begin nie verniet met liefde nie. Trouens as Paulus in 1 Kor 13 die vrug van die Gees behandel as die atmosfeer waarin die gawes van die Gees moet funksioneer om tot opbouing van die gemeente te dien, begin hy nie net met die liefde nie, maar sonder dit uit as die belangrikste deel van die vrug, en lei al die ander uit die liefde af. In die lys in Galasiërs is dit sonder meer duidelik dat liefde ‘n mens blydskap en vrede gee; as ‘n mens liefhet, kan jy geduldig en vriendelik en goedhartig wees – trouens goedhartigheid is niks anders as ‘n vorm van liefde nie; ‘n mens sal getrou en nederig wees teenoor die persoon wat jy liefhet; en dit is juis as jy ‘n ander liefhet, dat jy jou terwille van die ander sal beheers.

Netso kan ‘n mens al die sondes in `die praktyke van die sondige natuur’ uit liefdeloosheid aflei. Die lys begin met ‘n aantal seksuele sondes (onsedelikheid, onreinheid, losbandigheid) wat net voorkom waar liefde ingeruil word vir hartstog; dan volg twee sondes teen God (afgodsdiens en towery) wat eenvoudig beteken dat ons God nie meer liefhet nie; die lang lys wat dan volg (van vyandskap tot afguns) ontspring almal uit ‘n gebrek aan naasteliefde, en iemand wat dronk is en aan uitspattighede deelneem, breek juis alle liefdesverbondenheid af.

Liefdeloosheid is in ‘n sekere sin onmoontlik. Ons is gemaak om lief te hê en daarom sal en moet ons liefhê. As ons nie liefhet wie en wat ons moet liefhê nie (God, ander mense, die natuur), sal ons eenvoudig onsself liefhê omdat ons gemaak is om lief te hê. Daarom is selfliefde die agterkant van liefdeloosheid. Ons kan dus nie die bespreking van liefdeloosheid afhandel sonder om selfliefde te bespreek nie.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Vorme van sonde – Adrio König

Die wese van sonde

3. Vorme van sonde

In die geskiedenis van die teologie is daar ‘n paar sondes wat altyd weer die aandag getrek het soos ongehoorsaamheid, hoogmoed, begeerte. Al drie is altyd by voorkeur uit Gen 3 afgelei, en dit dui al dadelik daarop dat daar tradisioneel eensydige aandag aan hierdie hoofstuk gegee is in die leer oor die sonde. Hierdie besondere rol van Gen 3 kan nie regtig geregverdig word in die lig van die min aandag wat dié hoofstuk in die res van die Bybel speel nie, en dit het dan ook tot baie eensydighede aanleiding gegee, nie die minste nie tot ‘n eensydige nadruk op sonde as sonde teen God ten koste van sonde teen mense en teen die natuur, ‘n eensydigheid wat nie sou ontstaan het nie as ons die literêre eenheid van Gen 2-4 gerespekteer het in plaas van die vreemde indeling van Gen 1-3 nie.

Naas sonde as ongehoorsaamheid, hoogmoed en begeerte, is klem gelê op sonde as die afwesigheid of berowing van die goeie. Dit klink nogal vreemd, maar dit is baie belangrik omdat dit beteken dat sonde nie iets positiefs is in die sin van iets wat deur God geskape is nie, maar dat die sonde iets wat God goed geskep het, van sy goedheid beroof. Die huwelik is goed, maar ons beroof dit van sy goedheid deur die sonde wat ons in ons huwelik doen.

Omdat die Bybel baie konkreet oor sonde handel en nooit teoreties daaroor nadink nie, word ‘n byna onoorsigtelike hoeveelheid sondes genoem. Daarom is daar in die loop van die geskiedenis baie indelings gemaak wat heeltemal sinvol is en help om ‘n oorsig oor die groot verskeidenheid te kry. Sulke indelings is onder andere: sondes teen God, teen mense, en teen die natuur; verder ook sondes van doen en van nalaat (nie-doen-nie); sondes van dade, woorde en gedagtes; bewuste en onbewuste sondes; sonde as verkeerde dade en sonde as ‘n bose mag; oortredings van die Tien Gebooie.

‘n Mens kan aan die een kant onderskei tussen ‘n paar grondvorme of kernbegrippe van die sonde, en aan die ander kant konkrete sondes. Liefdeloosheid, ongeloof, ongehoorsaamheid is sulke grondvorme wat nog nie regtig sê presies watter sonde dit is nie, maar dan is daar spesifieke sondes wat eintlik konkretiseringe van hierdie grondvorme is soos hoogmoed, selfsug, diefstal, moord.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Strukture – Adrio König

Die Wese van die sonde

2. Strukture

Maar sonde is ook meer as slegte verhoudings. Sonde néstel ook in strukture, en dit is juis in strukture waar die mag van die sonde duidelik na vore kom.

Ons leef trouens juis ons verhoudings in strukture. Anders gesê: strukture is die wyse waarop ons ons lewe en samelewing inrig en organiseer. Ons besluit nie elke oggend van voor af hoe ons ons geld gaan verdien, hoe ons ons kinders gaan laat leer, hoe ons by die werk gaan kom, of ons links of regs op die pad gaan ry, hoe ons ons godsdiens gaan beoefen nie. Ons lewe is gestruktureer. Sonder ‘n onderwysstelsel, ‘n verkeerstelsel, ‘n regstelsel, ‘n handelsisteem, ‘n kommunikasiesisteem, en noem maar op, sou lewe chaoties gewees het.

Die meeste strukture is skeppinge van mense. Strukture word gewoonlik oor ‘n lang tyd gevorm en sommige word agterna voortdurend geleidelik aangepas. Die meeste Christene glo daar is wel ‘n paar wat oorspronklik deur God ingestel is soos die huwelik en gesin. Strukture het egter nie ‘n waarde in hulself nie. Hulle staan in diens van die mens en daarom beoordeel ons hulle in die mate waarin hulle ruimte gee vir goeie verhoudings.

Omdat mense sondaars is, kan ons verwag dat ons die strukture negatief sal beïnvloed. Ons kan óf verkeerd optree in ‘n struktuur, óf sondige fasette in die struktuur inbou, óf ‘n struktuur ontwikkel wat self totaal sondig is. As twee mense aan mekaar ontrou is in hul huwelik, sondig hulle persoonlik terwyl die struktuur self goed is. Dit is relatief maklik om so ‘n situasie te hanteer. Daar hoef niks aan die struktuur te verander nie, hulle moet net hul persoonlike verhouding in orde kry en dan kan hul gelukkig voortleef in hul huwelik.

Maar in ‘n onderwysstelsel waarin sekere groepe beter hulpmiddele as ander het (byvoorbeeld die ou apartheidsonderwys), is ‘n sondige faset ingebou. Die struktuur as sodanig is nie sleg nie, net die diskriminasie teen ‘n sekere groep. Maar om so ‘n sondige faset in ‘n struktuur te verander, is baie moeiliker as om net anders binne ‘n struktuur op te tree. Hoe moeilik, weet die hele Suid-Afrika in die lig van die krisis in die onderwys sedert die instelling van demokrasie.

Daar is egter ook strukture wat wesenlik sondig is en net eenvoudig vervang moet word. Die hele kommunistiese sisteem, die slawehandel en apartheid is klassieke voorbeelde van strukture wat nie verbeter kon word nie. Maar op sy beurt is dit weer oneindig moeiliker om ‘n struktuur te vervang as om net ‘n bepaalde faset van ‘n struktuur te verander. Dit voel ons nou nog aan ons lyf met die oorgang van apartheid na ‘n demokrasie.

Sonde is dus nie net verkeerde dade (verkeerde optrede in ons verhoudings) nie, dit sétel ook in strukture waardeur dit duidelik word wat die mag van sonde is. Daarom is dit so moeilik om sondige fasette van ‘n struktuur of die struktuur self te verander. Die apostels was duidelik genoeg bewus van die mag van sonde. Hulle praat van die heerskappy van die sonde in ons lewe en dat ons slawe van die sonde is, sodat ons sonde nie net vergewe moet word nie, maar dat ons ook verlos en vrygemaak moet word van die sonde (Rom 6:12ev; Joh 8:36).

Skrywer: Prof Adrio König