Terug na die Ou Testament: Die Sabbat (9) – Adrio König

2.6 En Sondag?

Nêrens in die Nuwe Testament word ons beveel om die eerste dag van die week, Sondag, te vier nie. En nêrens in die Nuwe Testament word Sondag met die vierde gebod in verband gebring nie. Ons Sondagviering is iets anders. Die vierde gebod het nie net verskuif van Saterdag na Sondag nie. Dit het verruim van Saterdag na elke dag. Sondag het bygekom as iets nuuts.

Baie van ons voorouers het dit nie só verstaan nie. Hulle was oortuig dat die Sabbat van die Ou Testament oorgegaan het na die Sondag van die Nuwe Testament. Alles sou net dieselfde gebly het, al die bepalings oor die Sabbat wat ons in die Ou Testament kry, sou nog van krag gewees het, maar dit sou alles net oorgeskuif het na die eerste dag van die week, Sondag.

 

Vir eeue lank het baie Christene nog probeer om die Sabbatswette van die Ou Testament op Sondag te hou. Hulle het Saterdag kos gemaak wat Sondag geëet is, hulle het nie op Sondag gekoop nie, nie (onnodig) gery nie, geen sport beoefen of koerante gelees nie, nie geswem as hulle by die see vakansie hou nie, en nog duisend ander dinge nie gedoen nie.

 

Dit het hulle taamlik weerloos gelaat teen die Sewende Dag Adventiste wat gevra het waar hulle dié verandering in die Nuwe Testament gekry het. Volgens die Adventiste het hierdie Christene presies reg opgetree, maar hulle moes dit net op die regte dag doen, Saterdag, die Sabbat. Die sewende dag  is die Sabbat. 

 

Maar intussen het dit tog duidelik geword dat die Nuwe Testament nie ‘n verband lê tussen Sondag en die vierde gebod nie. Nêrens in die Nuwe Testament word die Sondag in terme van die Sabbat uitgedruk nie. 

 

Sondag het skynbaar spontaan en onbepland gegroei. Kyk na die eerste spore van iets besonders op die eerste dag van die week.

• Dat Jesus op die eerste dag van die week opgewek word.
• Dat Jesus dan die aand aan sy dissipels verskyn.
• Dat Hy dan juis agt dae daarna weer aan hulle verskyn (Joh 20:19, 26).
• En dat die Gees ook op hierdie dag uitgestort is.
• Vir die gemeente in Korinte skryf Paulus om elke Sondag iets vir die armes opsy te sit (1 Kor 16:2).
• Hy spreek die gelowiges in Troas op die eerste dag van die week toe (Hand 20:7-14).
• Later begin die Christene hierdie dag “die dag van die Here” noem wat die besondere betekenis beklemtoon wat hierdie dag gaandeweg vir hulle gekry het. Johannes is op “die dag van die Here” deur die Gees meegevoer om die wonderlike gesigte te sien (Openb 1:10).

 

Kom ons kyk in meer besonderhede na ‘n paar van hierdie sake.

 

Dit hoef nie op sigself so opvallend te wees nie dat Jesus die aand van sy opstanding aan sy dissipels verskyn nie, maar Johannes se besondere beklemtoning dat dit juis die eerste dag was, is opvallend. Johannes skryf: “Op die aand van daardie dag” wat sy opstandingsdag is, en dan voeg hy nog by: “die eerste dag van die week” (20:19).

 

Vir die gemeente in Korinte skryf Paulus om elke Sondag iets vir die armes opsy te sit (1Kor 16:2). Maar kyk presies hoe skryf hy dit. Hy sê nie hulle moet dit saamvat “kerktoe” nie. Hy sê hulle moet dit “tuis” opsy sit. Waarom? Die heidene het nie besondere betekenis aan die eerste dag gegee nie, die gelowige bediendes het nie spesifiek op die eerste dag van die week hulle loon gekry nie, trouens dis waarskynlik so dat hulle glad nie eens weekliks loon ontvang het nie. Waarom dan juis op hierdie dag tuis iets opsy sit? Ek weet van geen ander rede nie as dat hierdie dag toe alreeds vir hulle ‘n besondere godsdienstige betekenis moes gehad het. 

 

En dan die byeenkoms die Sondag in Troas. Paulus is so haastig om betyds vir die pinksterfees in Jerusalem te wees (20:16) dat Éfese se ouderlinge spesiaal kus toe moet kom om hom te ontmoet. Hy het nie tyd om in die binneland by Efese na hulle te reis nie. Maar intussen wag hy sewe dae in Troas om die gemeente die eerste dag van die week te ontmoet! (20:6-7) Waarom? Seker omdat hulle net op Sondae bymekaar gekom het.

 

Dit alles beteken dat Sondag nie ‘n vervanging van die Sabbat is nie. Dis ‘n ander dag, ‘n nuwe dag, die dag van Jesus se opwekking, die dag toe die betekenis van sy kruisdood deur God bevestig is. Dis ‘n dag wat werd  is om te vier, met gejuig.

 

Skrywer:  Prof Adrio König

 

Terug na die Ou Testament: Die Sabbat (8) – Adrio König

2.5 En die Sabbat as deel van die tien gebooie?  (Heb 4:9) 

Die Sabbat kan mos nie sommer net verdwyn nie. Dis tog deel van die tien gebooie. En Jesus het ‘n baie sterk uitspraak oor die wet wat geldig bly (Matt 5:17-19). Dit geld dan tog elke gebod, ook die vierde gebod.

Maar doen Jesus niks aan die wet nie? Waarom speel die wet so ‘n belangrike rol in die Bergrede? Omdat Jesus die wet radikaliseer, dit ‘n radikaler en dieper betekenis gee, dieper as dit wat die godsdiensleiers besef het. Eintlik gee Hy die wet sy oorspronklike betekenis nadat hulle die wet geformaliseer het.

• Die gebod dat jy nie mag moord pleeg nie, word verdiep: Jy kan selfs net met jou woorde iemand vermoor (Matt 5:21-22). 
• Die gebod teen egbreuk word ook verdiep: Jy kan selfs net met jou oë en in jou hart onrein wees en egbreuk pleeg (Matt 5:27-30).

Dit beteken die letterlike betekenis van die wet word tot ‘n geestelike vlak verdiep.

 

Paulus gaan konsekwent hiermee voort. Die gebod lui dat jy nie mag steel nie. Paulus verdiep dit tot die vlak dat jy hard moet werk om genoeg te hê om armes te help, anders steel jy nog steeds (Ef 4:28).

 

Ons het gesien dat die Sabbat in die Nuwe Testament skynbaar eintlik uit die lewe van die Christene verdwyn ná die opwekking van Jesus.

 

Het die vierde gebod dan verdwyn?      

 

Nee, hier moet tog seker iets meer wees. Jesus het nie sommige gebooie kom afskaf nie. Hy het juis verklaar dat Hy hulle hulle “volle betekenis” gaan gee (Matt 5:17). Ons het reeds hierna gekyk, en gesien Hy het eintlik die gebooie geradikaliseer, en hulle hulle eintlike, dieper, geestelike betekenis gegee.

 

En die Sabbatsgebod? Het die Sabbat dan nie eenvoudig verdwyn uit die lewe van die vroeë Christene nie? Die woord “Sabbat” kom in al Paulus se Briewe net een keer voor, en dan nog in ‘n negatiewe betekenis (Kol 2:16). Terwyl die ander gebooie, in hulle geradikaliseerde vorm, oor en oor op die lewe van die gelowiges toegepas word, kom die vierde gebod in sy oorspronklike vorm nooit na vore nie. Dit is mos net nie moontlik dat die apostel die heidene wat pas tot bekering gekom het, aan al die ander gebooie moes herinner het, maar dat hulle so absoluut getrou die Sabbat gehou het dat hy nooit eens daarna hoef te verwys het nie.

 

Ons kry mooi voorbeelde hoe die gebooie een-een op die lewe van die gelowiges toegepas word  (oa Ef 4:25-5:4; Kol 3:5-17).

 

Agtereenvolgens is daar in Efesiërs 4 vermanings gebaseer op die volgende gebooie:

 

Die 9e: 4:25

Die 8e: 4:28

Die 3e: 4:29 

Die 6e: 4:31

Die 7e: 5:3,5

Die 1e: 5:3,5

 

Maar nêrens word die vierde gebod in sy oorspronklike vorm aan ‘n gemeente voorgehou nie. En indien die Sabbat nog deur die gemeentes gehou was, sou juis hierdie gebod geweldig belangrik gewees het omdat die gelowiges wat slawe was, natuurlik ernstige probleme sou gekry het om dit te onderhou.

 

Hebreërs 4:9  Maar dan kry ons iets oor die Sabbat in Hebreërs, en dan juis ook in sy geradikaliseerde vorm. Die skrywer maak eintlik ‘n nuwe woord: “Sabbatsrus”. “Daar wag dus nog steeds ‘n sabbatsrus vir die volk van God, want elkeen wat in die rus van God ingegaan het, rus van sy werk, net soos God van syne. Laat ons ons dan beywer om in daardie rus in te gaan …” (Heb 4:9).

 

Dit is duidelik ‘n verwysing na die vierde gebod. Maar in ‘n nuwe vorm. Dit gaan nog steeds oor die Sabbat en oor rus. Maar dis nou God se rus, en om soos God te rus.

 

Wat beteken die vierde gebod nou?

• Tot by Jesus se opstanding was dit: Rus een dag in die week, op die Sabbatdag.
• Nou is dit: Gaan in God se rus in, rus elke dag van die week.

 

Van watter werk moet ons rus? In die Ou Testament was dit van ons gewone werk. Maar nou is dit van ons sonde, van ons ongehoorsaamheid (4:11).

 

In God se rus is daar nie sonde nie.

 

Wat beteken die Sabbatsgebod dan in sy geradikaliseerde vorm? Volle oorgawe aan die Here elke dag van jou lewe.

 

Hou dus asseblief aan om die vierde gebod te hou, maar net soos die ander gebooie, nou in sy nuwe vorm, in sy radikale vorm: Rus elke dag van jou sonde, dien die Here met jou hele lewe. Dít is die “sabbatsrus” wat na Jesus se opwekking oorbly vir God se kinders.

 

Ons sluit hierdie gedeelte oor die Sabbat af met: En Sondag?

 

Skrywer:  Prof Adrio König

 

Terug na die Ou Testament: Die Sabbat (6) – Adrio König

 

2.3.4 Het die vroeë Christene die Sabbat gehou?

Ná die uitstorting van die Gees het die dissipels en die Joodse Christene nog lank ‘n besondere verbondenheid aan die Ou Testamentiese vorm van godsdiens gehad. Ons lees spesifiek van hulle tempelbesoek, die feeste en die besnydenis (Hand 3:1ev; 20:16; 21:20-26). Trouens die vroeë Christene was eintlik nog Jode wat net, anders as hulle mede-Jode,  geglo het die Messias het gekom, is gekruisig en opgewek, en hulle wou net hulle mede-Jode daarvan oortuig.

Dis eers gaandeweg dat daar ‘n afstand tussen hierdie twee groepe begin kom het. En skynbaar was die Sabbat deel van hierdie afstand.

 

So op die oog af lyk dit asof Paulus die Sabbat nog streng gehou het. Immers volgens Handelinge is hy keer op keer op die Sabbat in ‘n sinagoge (Hand 13:14, 42; 17:2; 18:4). Maar wat doen hy daar? Is dit ‘n byeenkoms van Christene? Of ontmoet hy Jode om hulle te probeer oortuig dat Jesus die Messias is? “Hou hulle kerk,” of redeneer hulle? (Hand 17:2, en al die ander gevalle). Paulus gaan op die Sabbat na die sinagoge omdat dit die enigste dag is waarop Hy die Jode daar bymekaar sal kry om die evangelie van Jesus aan hulle te bring en hulle met argumente te probeer oortuig dat Jesus die Messias is (Hand 17:3). Uit 13:42-44 is dit duidelik dat dit net op Sabbatdae kon gebeur. Dit was egter nie byeenkomste van Christene nie.

 

Ná die opwekking van Jesus word daar nooit verwys na ‘n byeenkoms van Christene op ‘n Sabbat nie. Trouens behalwe vir die een negatiewe verwysing na die Sabbat (Kol 2:16), kom die woord Sabbat nooit in die Briewe of in Openbaring voor nie.

 

Hierdie een negatiewe verwysing in die Briewe lui: Moenie “dat iemand vir julle voorskrywe … dat julle die jaarlikse feeste of die nuwemaanfees of die sabbatdag moet vier nie. Dit is alles maar net ‘n skaduwee van wat sou kom; die werklikheid is Christus” (Kol 2:16-20). Paulus noem die Sabbat ‘n “skaduwee van wat sou kom”. Dis ook hoe Hebreërs oor die wet van Moses praat (waarvan die Sabbat ‘n deel is). Dit was “slegs ‘n skadubeeld van die weldade wat sou kom,” en hierdie “weldade” het toe natuurlik deur Jesus gekom (Heb 10:1-4). En Paulus vervolg dan in Kolossense dat Christene dood is vir hierdie wettiese godsdienstige reëls (Kol 2:20). Ons kan mos nie terugdraai na die skaduwee as die Een wie se skaduwee dit is, Self gekom het nie. 

 

Dit is dus verstaanbaar waarom die Sabbat skynbaar eenvoudig verdwyn uit die lewe van die vroeë Christene. Trouens indien die Christene uit die heidene wel nog die Sabbat moes hou, sou dit ‘n geweldige probleem geword het. Baie van hulle was slawe wat vir heidense eienaars gewerk het. Hierdie eienaars sou hulle nooit toegelaat het om een dag in die week nie te werk nie. In die meeste gevalle sou hulle lewe op die spel gewees het. Dit beteken dat die apostels in die Briewe baie aandag hieraan sou moes gee. Maar ons kry nie eens ‘n spoor daarvan in die Briewe nie.

 

Selfs ook nie in Handelinge 15 nie. Dáár gaan dit oor die vraag of die heidene wat tot bekering kom, nog die wet moet hou (15:5). Dan is die konkrete voorbeeld uit die wet die besnydenis (Hand 15:1). En die Sabbat kom nie eens ter sprake nie terwyl dit ‘n veel dringender probleem sou gewees het.

 

Dit lyk dus of die Sabbat uit die lewe van die heiden-Christene verdwyn het, al kan ‘n mens aanneem dat baie van die Joodse Christene aanvanklik nog daarmee voortgegaan het, net soos met die besnydenis (Hand 21:20-21).  Ons weet trouens uit ander bronne dat sekere gemeentes nog vir ‘n paar eeue lank sowel die Sabbat as die Sondag onderhou het. Die feit dat hulle albei, Sabbat én Sondag, onderhou het, kan beteken dat hulle deeglik daarvan bewus was dat dit twee verskillende dae was, en nie dieselfde soort dag nie (2.7).

 

Volgende keer kyk ons na Kolossense 2:16.ie Sabbat (6) – Adrio König

 

Skrywer:  Prof Adrio König

 

Terug na die Ou Testament: Die Sabbat (5) – Adrio König

2.3.3 Matteus 20:24

Maar wat dan van die beroemde uitspraak van Jesus in die profetiese rede dat sy volgelinge moet bid dat hulle nie in die winter of op die Sabbat sal moet vlug nie? (Matt 24:20). Beteken dit Hy het verwag sy volgelinge sal die Sabbat hou?

Wat het Jesus met hierdie uitspraak bedoel? Dit is deel van sy profetiese rede. Dit gaan oor die toekoms en die vervolgings wat sy volgelinge sal beleef. In die voorafgaande verse sê Jesus dat dit baie swaar sal gaan tydens die vlug. Dit sal ‘n tyd vol ontberings wees, en hulle sal baie haastig moet vlug (24:16-17 – ook Mark 13:15-16 en Luk 21:21).  Hy vervolg dat dié wat bykomende laste dra, buitengewoon swaar sal kry (vers 19). En dan sê Hy: “Bid dat julle nie in die winter of op die sabbatdag hoef te vlug nie.”

 

Waarom nie in die winter nie? Dit sal die vlug nog swaarder maak, want in die winter is daar in Palestina reën, koue, stormagtige weer en deurweekte paaie.

 

In dieselfde asem sê Jesus dat hulle moet bid dat hulle vlug nie op die Sabbat moet plaasvind nie. Waarom? Seker om dieselfde rede: dit sal hulle vlug bemoeilik.

 

Hoe? Daar is minstens twee antwoorde moontlik. Die een is dat Jesus bedoel hulle sal uit eerbied vir die Sabbat nie op dié dag mag vlug nie.  Hulle sou in gehoorsaamheid aan die vierde gebod moes rus, en dan sou die vyand hulle natuurlik oorrompel.   

 

Die ander een is dat Jesus bedoel dat die Jode dit vir hulle op die Sabbat nog moeiliker sal maak. Hulle sou byvoorbeeld nie voedsel kon koop nie, en voor allerlei ander beperkings staan. Fanatieke Jode sou dit as hulle plig beskou om hulle vlug te kortwiek.

 

Watter een van hierdie twee betekenisse is die waarskynlikste? Sit daar nie ‘n vreemde beeld van Jesus agter die eerste een nie? Al is hulle lewe in gevaar, sou hulle nogtans die gebod moes gehoorsaam en stilsit. Is dit die Jesus van die Evangelies, die Jesus wat sy dissipels verdedig as hulle op die Sabbat koringare pluk oor hulle honger is, en siekes op die Sabbat genees? Is Hy nie die Een wat gesê het die mens is nie vir die Sabbat gemaak nie, maar die Sabbat vir die mens? (Mark 2:27)

 

Dit is dus sinvoller om die tweede rede te aanvaar: Dat die Sabbat dieselfde probleme as die winter sal oplewer: Dit sal omstandighede meebring wat hulle vlug sal bemoeilik. Dit beteken dat ons nie uit hierdie woorde van Jesus kan aflei dat Hy oortuig was sy volgelinge sou na sy opwekking nog die Sabbat hou nie.

 

Jesaja 66:22-23 sal in hoofstuk 3 behandel word.

 

Maar intussen is dit in elk geval duidelik dat Jesus self die Sabbat gehou het netsoos Hy getrou was aan die ander aspekte van die Ou Testamentiese kultus: die tempel, die feeste, die priesterdiens, die offers.

 

Maar het die vroeë Christene die Sabbat gehou?

 

Skrywer:  Prof Adrio König