Is jy arm van Gees? – Dr Kobus Kok

In Matteus 5-7 vind ons die sogenaamde Bergrede van Jesus. Hier leer Jesus die skare, en deel hy met hulle belangrike konsepte en geestelike waarhede rondom die koninkryk. 

In die Afrikaanse Nuwe Vertaling van Matteus 5:3 lees ons die volgende: “Geseënd is dié wat weet hoe afhanklik hulle van God is, want aan hulle behoort die koninkryk van die hemel.”

In die Ou Vertaling lees ons dit so effens anders: “Salig is die wat arm van gees is, want aan hulle behoort die koninkryk van die hemele.”

Die vraag is dan, hoekom lyk hierdie twee vertalings so verskillend van mekaar? Die antwoord lê in die oorspronklike teks, naamlik die Griekse Nuwe Testamentiese teks, en in die teorie oor vertaling. In die vertaalwetenskap praat die geleerdes onder andere van ‘n letterlike vertaling en dinamiese vertaling van die Griekse teks. Met die letterlike vertaling, vertaal ons die Griekse woorde net soos dit daar staan in die Grieks. Die probleem met sulke vertalings is egter dat hierdie soort vertaling nie altyd mooi vir ons help om presies te kan verstaan wat daar gesê word nie, omdat die manier van praat en die beelde wat gebruik is in die antieke tyd en antieke kultuur nie noodwendig meer so gebruik word nie. Vat maar net ‘n hedendaagse voorbeeld: “Die man is hoog in die takke met sy Sanna in sy hand op die wa.” Indien mens dit letterlik in Engels sou vertaal, sou mens dit so vertaal: “The man is high in the trees with his Sanna in his hand on the wagon.” Enige iemand kan sien dit is sommer ‘n deurmekaar en misleidende vertaling. In Afrikaans het ons natuurlik ‘n spreekwoordelike manier van praat, waar “hoog in die takke” iemand beskryf wat dronk is. ‘n Sanna was ‘n geweer in die tyd van die Boere-oorlog in 1899-1902, en ‘n wa verwys waarskynlik na ‘n ossewa. Daarom sal ‘n dinamiese vertaling eintlik beter wees, omdat dit die oorspronklike bedoeling van die teks en die betekenis beter weergee: “Die man is dronk en sit met sy Sanna-geweer op die ossewa”. Die Engelse dinamiese vertaling sal dus ook meer sin maak: “The man is drunk and sits with his gun on the wagon.”

Net so werk ons met vertalings van die Bybel. In ‘n sekere sin sou ons kon sê dat die Afrikaanse Ou Vertaling nader aan ‘n letterlike vertaling van die Grieks is en ook in ‘n Afrikaans wat jare terug gepraat is en waarvan sommige woorde nie meer so bekend is nie. Daarom word “salig” eerder vertaal met “geseënd” en dit is in elk geval ‘n meer akkurate beskrywing van die woord “makarioi” in die Grieks. Verder sien ons dat die woord “arm van gees”, in die Nuwe vertaling met “hoe afhanklik hulle van God is”, vertaal word. Hierdie betekenis is weereens nader aan die woord “ptogoi” wat ons in die oorspronklike Grieks vind. Die konteks van die antieke tyd moet dalk eers beskryf word om die laasgenoemde sin beter te verstaan.

In die antieke wêreld van die Bybel het die samelewingstrukture effens anders daarna uitgesien as vandag, en het soos ‘n piramide gelyk. Daar was ten minste twee groot groeperings, naamlik die rykes en die armes. Die rykes, aan die bopunt van die piramide, het bestaan uit twee prominente strata naamlik die hoër ryk klasse (senatorial) en die laer ryk klasse (equestrian) wat ongeveer 1-3% van die totale samelewing uitgemaak het. Heel onder aan die piramide was die massa arm mense, waarvan sommige ook slawe was. In die middel tussen die twee groepe het ons die middelklas gehad wat minder as die armes was. Dit beteken dat die meeste mense in die antieke tyd arm was en ons weet vandag dat die rykes die armes oor die algemeen uitgebuit het en teenoor hulle gediskrimineer het. In Griekse literatuur verwys die term “ptogoi” na die groot groep arm mense, en veral na die bedelaars – die wat die afhanklikste was en eintlik aan die heel onderste punt van die broodlyn geleef het.

Die teks van Matteus praat dan in die Grieks van die “ptogoi to pneumati” (die armes van gees). Hierdie mense is dus diegene wat weet hoe afhanklik hulle van God is. Matteus sê dat sulke mense, wat weet hoe “ptogoi” (arm) hulle is, of hoe afhanklik hulle van God is, diegene sal wees wat sal beleef hoe God voorsien, hulle sal waarlik gelukkig en geseënd wees. Matteus sê dus dat om arm van gees te wees, ‘n goeie ding is, want mense wat arm van gees is, is hulle wat weet hoe afhanklik hulle van God is, en aan hulle behoort die koninkryk van die hemele. Mag jy ook “arm van gees” wees. Dit is vir Matteus dus eintlik ‘n kompliment en nie ‘n belediging nie! 

Outeur: Dr Kobus Kok

Bybelvertalings

Vraag:

Daar is so baie verskillende weergawes/vertalings van die Bybel. Watter weergawe/vertaling is die regte een? Ek het gehoor ‘n mens moet versigtig wees watter een jy lees? Mag hierdie webtuiste GROOT EER vir die Here wees, dat Christene, en alle mense meer en meer van die Here sal leer. Vriendelike groete.

Prof Jan van der Watt antwoord:

Vertaling beteken om dit wat in een taal staan in ‘n ander taal om te skakel. Daar is natuurlik verskillende maniere waarop ‘n mens dit kan doen. Dit kan as ‘n lang lyn voorgestel word met twee uiterstes: Aan die een kant is daar die ‘letterlike vertaling’ en aan die ander einde die ‘vrye vertaling’.

• Letterlike vertaling beteken dat ʼn mens eenvoudig die woorde uit die een (oorspronklike) taal met woorde uit die ander taal vervang. Die 1933 (ou) Afrikaanse vertaling is hoofsaaklik so gedoen.
• Met vrye vertaling word daar heeltemal op die boodskap gekonsentreer. Soms word dit ook ʼn parafrase genoem. Daar word gevra wat die oorspronklike skrywer aan sy mense wou sê. As die vertaler dit vasgestel het, word daar gevra hoe ʼn mens dieselfde boodskap in goeie Afrikaans aan vandag se mense kan oordra – natuurlik met vandag se taal en uitdrukkings. As daar uitdrukkings in die oorspronklike taal gebruik word wat nie vir die moderne lesers bekend is nie, kan selfs ʼn verduidelikende woord of wat bygesit word. Dit gaan immers daaroor dat die hedendaagse leser dieselfde boodskap as die oorspronklike lesers moet hoor. Die Boodskap en Die Nuwe Testament vir Kinders  is byvoorbeeld sulke vertalings.
• Daar is ook vertalings wat dinamies-ekwivalent genoem word. Die 1983 Afrikaanse vertaling probeer so vertaal. Dit beteken dat hulle probeer om waar moontlik letterlik te vertaal, maar as dit nie goeie sin maak of die betekenis goed weergee nie, dan word die vertaling aangepas en meer “dinamies” gemaak. Dit is dus ʼn manier van vertaal wat tussen die 1933/53 vertaling en die Boodskap lê. Die Nuwe Lewende Vertaling lê ook in die tegniek redelik naby aan die dinamies-ekwivalente manier van vertaal, hoewel daar soms vryer vertaal word.

Nou die vraag: watter vertaling moet ʼn mens lees? In Afrikaans kan ʼn mens al die vertalings langs mekaar lees – elkeen help hou om iets meer te verstaan. As jy belangstel in hoe die Grieks oorspronklik gelyk het, moet jy die letterlike vertaling (1933) lees. As jy meer belangstel in wat die boodskap van die Bybel is, moet jy die Boodskap lees 

Outeur: Prof Jan van der Watt