Amos(3) – Francois Malan

3 Teen Tirus, noord-wes van Israel (Amos 1:9-10)

1:9 Die profesie oor die Fenisiese ommuurde stad Tirus op ’n eiland in die Middellandse See, die leier van hulle florerende handel en skeepvaart, begin met dieselfde inleiding as die vorige twee profesieë. Tirus se oortredings voor die Here was dat hulle vol getalle Israeliete aan Edom oorgelewer het. Moontlik het hulle die vervoer verskaf om die volle getal Israeliete wat deur die Filistyne gevang is, as bannelinge na Edom te vervoer. Die rede waarom hulle sonde so groot is, is ‘omdat hulle nie die verbond met hulle broers onthou het nie.’ Die LXX lees hier: ‘Edom het die gevangenes van Salomo na Idumea as ballinge vervoer.’ Idumea is die Griekse naam vir Edom. 2020: ‘Omdat hulle ’n hele gemeenskap as bannelinge aan Edom oorgelewer het en nie die verbond van broers in ag geneem het nie. ‘ Om die verbond te onthou is nie slegs om daaraan te dink nie, maar om dit aktief te onderhou (vgl. bv. Jesus se instelling van die nagmaal, 1 Kor 11:24-25). Vir die verbond tussen Israel en die Fenisiërs, vergelyk Dawid en koning Hiram van Tirus se vriendskap (2 Sam 5:11; 1 Kon 5:1), Salomo se verdrag met Hiram (1 Kon 5:12) en dat Hiram selfs vir Salomo ‘my broer’ genoem het (1 Kon 9:13), en Agab wat met koning Etbaäl van die Sidoniërs se dogter Isebel getrou het (1 Kon 16:31). Agab en Isebel het die diens van die vrugbaarheids- en reëngode van die Fenisiërs, Baäl (‘heer, eienaar, man’) en die vroulike Astarte=Asjerapale (die naakte godin van vrugbaarheid, seks, liefde en oorlog) uitgebrei (1 Kon 18:18-19), wat reeds deur Salomo en sy vrouens in Israel ingevoer is (1 Kon 11:1,5). Dit was ’n voortsetting van die diens aan die gode van die Kanaäniete waaroor die HERE hulle juis voor Israel uit verdryf het.

1:10 Die straf oor Tirus is dieselfde as die straf oor die Filistyne. Hulle het waarskynlik saamgewerk om van Israel se inwoners na Edom in ballingskap te vervoer en met Gasa te deel in die wins. Die naam Tirus is afgelei van die Hebreeuse woord vir rots, want Tirus is op ’n rotseiland aan die kus van Fenisië gebou en is as oninneembaar beskou. Die muur wat aan die oostekant van die stad op die strand gebou is, was 45 meter hoog. Die Here sê vir Amos: ‘Ek sal ’n vuur binne (be) die gomah, die beskerming (die verdedigingsmuur op die strand en op die rotse van Tirus) stuur wat al sy paleishuise sal verteer.’ (LXX vervang paleise armenotêjah met fondamente jesodotêjah). 2020: Ek sal vuur stuur teen die stadsmuur van Tirus. Dit sal sy vestings verteer. Omdat hulle hele gemeenskappe as bannelinge oorgelewer het, sal al hulle vestings met vuur verteer word. Esegiël hoofstukke 26-28 het ’n lang oordeel van die Here oor Tirus, wat deur Nebukadnesar voltrek sou word (Eseg 2 In 332 v.C. het Alexander die Grote ’n pad in die see gemaak wat die eiland met die land verbind het. Die afstand is een kilometer van die land tot die eiland. Hy het op die 800 meter lange sandbank onder die see ’n wal laat gooi en verder uitgebrei tot by die eiland. Sy soldate het daarop die eilandstad binnegegaan en heeltemal oorrompel – die vuur wat Amos voospel het. Sedertdien bestaan die 60 meter wye pad tot vandag. En dit alles omdat hulle as broers hulle verbond met Israel vergeet het en gehelp het om Israeliete as slawe te verkoop.

4 Teen Edom, suid-oos van Israel

1:11 Dieselfde inleiding teen die drie vorige stede se oortredings word ook teen Edom gebruik. Die Here sal sy straf oor Edom se menigvuldige oortredings (drie en vier) nie verander nie. ‘Edom het sy broer met die swaard agtervolg en sy barmhartigheid afgegooi, in sy toorn verskeur hy voortdurend, en sy woede het deurentyd aangehou.’ 2020: omdat hy sy broer met die swaard agtervolg het. Hy het sy meegevoel onderdruk, in sy toorn het hy sonder ophou verskeur; hy het onverpoosd met sy woede volgehou. (Vir ‘sy barmhartigheid afgegooi’ lees LXX ‘die moeder op die grond vernietig’ – die Hebreeuse woord rchm met twee ‘a’-vokale is: racham=barmhartigheid; maar met twee ‘ê’-vokale rêchêm=baarmoeder – Hebreeus was eers sonder vokale geskryf. Vokale is eers in 600-1 000 n.C. deur die Masorete in die Ou Testament bygevoeg) Jakob en Esau was tweelingbroers uit wie twee volke gebore is en van mekaar geskei is. Esau was ’n ervare jagter, Jakob het rustig tuis gebly (Gen 25:23-27; vgl. Hosea 13:4). Jacob was die vader van die Israeliete en Esau van Edom (Gen 32:28; 36:1). Deuteronomium 23:7 sê dié twee volke is broers. Volgens die geskiedenisse wat in die Ou Testament opgeteken is, was Edom verskeie kere onderhorig aan Israel soos die Here in Gen 25:23 vir Rebekka gesê het ‘die oudste sal die jongste dien.’ Dat Edom nie daarmee tevrede was nie, blyk uit verskillende tekste, vgl. Gen 20:14,18-21 hulle weiering om Israel deur hulle gebied te laat trek uit Egipte na Kanaän; 2 Sam 18:14 waar Dawid hulle aan hom onderhorig gemaak het; 1 Kon 11:14-15 Hadad, die Edomiet, wat teen Salomo in opstand gekom het; 2 Kon 8:20-22 Edom wat teen die gesag van Juda gerebelleer het in die tyd van Josafat, skoonseun van Agab. In die tyd van koning Agas het die Edomiete Juda verslaan en as gevangenes weggevoer (2 Kron 28:17). Amasia koning van Juda het 10 000 Edomiete verslaan en Sela verwoes (2 Kon 14:7). Esegiël wat ná Amos geleef het, vertel dat Edom van ouds af ’n vyand van die Israeliete was en dat hy hulle aan die swaard uitgelewer het tydens hulle ballingskap (Eseg 35:5), dat hulle teen Israel opgetree het met hulle haat, in woede en afguns (Eseg 35:11). Honderd jaar na Amos, toe Juda deur Babel in ballingskap gedwing was, kondig Obadja die Here se straf oor Edom aan (vgl. ook Klaagliedere 4:21-22). Edom het o.a. moorde gepleeg op sy broervolk Jakob, en met geweld hom aangeval (Obadja vers 10), op kruispaaie het hulle vlugtende Judeërs doodgemaak en oorlewendes oorgelewer (Ob 14). 1:12 Edom se gebied het gestrek van die suidpunt van die Dooie See tot by Eilat aan die Rooi See. Teman is die naam van ’n distrik en die grootste stad in die suide van Edom aan die koninklike hoofweg tussen die hawe Eilat en Damaskus. Teman is vernoem na die kleinseun van Esau (Gen 36:15). Een van Job se drie vriende, Elifas, het uit Teman gekom (Job 2:11). Edom se hoofstad Bosra was hulle vesting in die noorde van die land, gebou op ’n uitloper van die Seïrberge (vgl. Jer 49:16). Die twee name Teman en Bosra verteenwoordig die hele gebied van Edom. Die straf van die Here op Edom lui: ‘Ek stuur ’n vuur in Teman en dit sal die paleishuise in Bosra verteer. (LXX het weer ‘fondamente’ vir paleishuise) 2020: Ek sal vuur slinger teen Teman, dit sal die vestings in Bosra verteer. Die beeld van die Here se toorn is ’n vuur wat in die suide in Teman begin en die hele land verbrand tot in die mooi huise in Bosra op die berg in die noorde van die land. So reageer die Here op Edom wat Israel met die swaard agtervolg, wat sy barmhartigheid versmoor het en sy voortdurende toorn wat sy broer verskeur het met ’n woede wat nie ophou nie (vgl. Jer 49:7-22). Die HERE is die altyd teenwoordige Heerser en Regter oor elke mens en nasie.

Skrywer: Prof Francois Malan