Deon vra:

Wat se tipe boom, is vir Jesus se kruis gebruik?
Seder?

Antwoord

Prof. Jan van der Watt antwoord:

Wat die hout van die kruis betref: a) die Bybel se niks daaroor nie. Die Romeine het ook nie al die kruise van dieselfde soort hout gemaak nie – hulle het gebruik wat plaaslik beskikbaar was. ‘n Mens kan dus nie seker wees watter soort hout vir Jesus se kruis gebruik is nie, maar kan raai dat dit een van die soorte hout was wat in die omgewing gegroei het of vir bouwerk of plaaslike gebruik van elders af ingevoer is. b) Die kerk het later jare daaroor begin bespiegel en sommige het met die gedagte gekom dat 3 soorte hout gebruik is, natuurlik in ooreenstemming met dit leer van die Drie-eenheid. Sommige het gese die drie soorte was seder, sipres en dennehout en ander het dennehout met olyfhout vervang en ‘n simboliese boodskap aan elke soort hout gegee, bv. die sederhout het op onverganklikheid gedui en die olyf op priesterlikheid. c) In die middeleeue was daar ook baie relikwies (stukkies klere, hout, been of enigiets anders wat aan heiliges behoort of met heiliges te doen het en deur gelwoiges as heilig beskou is) en natuurlik was daar baie mense wat beweer het dat hulle stukkies van Jesus se kruis het. Baie van die stukkies hout is eikehout, maar daar is ook sulke stukkies wat nie eike is nie, maar ‘n ander soort hout. Gevolglik, die een raai is so goed soos die ander. d) Daar is ook die interessante storie dat Koning Dawid ‘n boom uit Libanon naby Jerusalem geplant het, waarskynlik ‘n seder, wat vir die kruis van Jesus gebruik is – dis natuurlik net ‘n storie.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

28:1 ‘Na ons (Lukas vertel) uit die uiterste gevaar gered is, het ons uitgevind dat die eiland Malta genoem word.’  Van die Malta-groep van drie groterige eilande en ’n klomp klein eilandjies is Malta die grootste, 27 km x 14.5 km, geleë  80 km suid van die Italiaanse eiland Sisilië waarheen hulle na die winter sou vaar op pad na Rome (28:12,16), en 1 103 km noord van Libië waar die Sirtis geleë is waarvoor hulle gevrees het (27:17). Malta is meer as 800 km van Kauda af.

28:2 ‘Die inboorlinge van die eiland het ons buitengewone (letterlik: wat nie ondervind word nie – negatief om die besondere graad van ‘kindness’ aan te dui) vriendskap (filanthrōpía) laat ondervind’ – ‘inboorlinge’ Grieks barbaroi nie-Grieke, want hulle taal klink bara-bara, onverstaanbaar vir ’n Griek, en daarom ook beskou as van ’n laer beskaafde kultuur (vgl. die Afrikaanse woord: barbare; vgl. ook 1 Kor 14:11 oor wedersydse onverstaanbaarheid). Die vriendelikheid van die ‘barbare’ staan lynreg teenoor die onvriendelikheid van die natuur wat hulle vir 14 dae moes verduur. ’n Hartlike welkom-ontvangs op die barre kus! Die Here het vir die skipbreukelinge ’n vriendelike ontvangs gereël na sy woeste wind wat hulle geteister het. Die inboorlinge het hulle almal vriendelik verwelkom met ’n vuur wat hulle aangesteek het toe hulle die groot groep deur die water sien aankom van die gestrande skip af, in die reën en die koue van die winter wat aangebreek het. Vir die moeë deurdrenkte groep wat sidder van die koue was die warm vuur die grootste weldaad van hulle vriendelike ontvangs.

28:3 Paulus beweeg soos ’n vry man. Hy help om die vuur te stook, duidelik nie met ’n ketting geboei nie (vgl. 26:29), maar met ’n giftige slang wat aan sy hand hang. Die slang wat deur die hitte van die vuur uit sy winterslaap wakker geword het, het uit sy skuilplek gekom tussen die groot hoop droë takke wat Paulus op die vuur gegooi het en met sy tande aan Paulus se hand vasgebyt om homself uit die vuur te red.

28:4 Toe die inboorlinge die gedierte sien klou aan sy hand het hulle vir mekaar gesê hy is verseker ’n moordenaar. Hierdie man is uit die see gered, maar Díkê, die Griekse naam vir die godin van strafgeregtigheid wat mense straf vir onreg, het hom nie laat lewe nie.

28:5 Die inboorlinge verwag dat Paulus enige oomblik sal dood neerslaan, maar al wat hulle sien is Paulus wat die gedierte in die vuur afskud en dat geen onheil hom tref nie. Volgens Lukas 10:19 het Jesus gesê: ‘Kyk, Ek het aan julle twaalf gesag gegee om op slange en skerpioene te trap, en ook oor al die mag van die vyand. Niks sal julle enige skade kan aandoen nie.’ Dit is wat hier gebeur het.

28:6  Die inwoners van die eiland ken blykbaar die uitwerking van slanggif en dat dit dodelik kan wees. Daarom verwag hulle óf ’n geleidelike werking van die gif wat eers laat opswel (die werkwoord pímpramai kan ook brand met koors, aandui, vgl 28:8) óf ’n vinnige werking met ’n skielike dood. Maar hoe langer hulle gewag het en gesien het niks ongewoons of sleg gebeur met hom nie, het hulle gedagtes begin verander tot ’n totale ommeswaai. Waar hulle seker was dat hy ’n vyand van god is, sien hulle Paulus self nou as ’n god. Iemand wat immuun is teen gif, is onsterflik in hulle bygelowige denke. Hulle gedagtes oor Paulus verander van ’n moordenaar tot ’n god. In Listra het die Likaoniërs ook gedink Barnabas en Paulus is gode, Zeus en Hermes, ná die genesing van die lam man (Hand 14:11-12).

28:7 Die tweede toneel wat op die eiland afgespeel het, geskied op ’n landgoed wat nie ver van die plek is waar Paulus die slang in die vuur afgeskud het nie. Die baai waar hulle gestrand het aan die Noord-Weste van die eiland word tans nog St Paulus Baai genoem. Die eienaar van die landgoed is ook die hoofman van die eiland (letterlik ‘die eerste’ Malteser). Sy naam was Publius ( die Latynse woord publicus verwys na die staat – vgl. die Afrikaanse woord publieke eiendom teenoor privaat eiendom). Publius het ‘ons’ vriendelik ontvang en vir drie dae vriendelik as sy gaste onthaal. Lukas verduidelik nie of die ‘ons’ al 276 skipbreukelinge insluit nie. 

28:8 Publius se pa het in die bed gelê met koors (puretois mediese meervoud term) en diarree. Soos Jesus Petrus se skoonmoeder genees het (Luk 4:38-39) gaan Paulus ook na die siek vader. Hy bid tot God om die man te genees, lê sy hande op die sieke dat God deur hom kan werk, en genees hom (vgl. Hand 5:12 oor die wonders wat deur die hande van die apostels plaasgevind het; en hoe God deur die hande van Paulus besonder kragtige dade in Efese verrig het, Hand 19:11). 

28:9 Nadat Jesus die skoonmoeder van Petrus in Kapernaum genees het, het almal hulle siekes wat aan allerhande kwale gely het, na Hom gebring. Hy het hulle een vir een die hande opgelê en hulle gesond gemaak (Luk 4:40). Net so het die nuus oor die genesing van Publius se pa gou deur die eiland versprei. Toe het die res van die eiland se mense wat siektes gehad het, na Paulus toe gekom en is genees. Paulus werk nie meer soos ’n gevangene nie, maar soos ’n magtige geneser wat rondom hom die seën van God uitbrei.

28:10  As teken van hulle respek en dankbaarheid het hulle vir ‘ons’ met baie gawes ondersteun en toe ons met die skip sou vertrek (anágomai ’n skeepsterm) het hulle aan boord geplaas wat nodig was. So het die Here voorsien.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Jan vra:

Boodskapteks: Romeine 14:10 en 2 Korintiërs 5:10 sê dat ons voor die regterstoel van Christus sal verskyn, in laasgenoemde geval “om te ontvang wat ons deur die liggaam verrig het, goed of kwaad”. Openbaring 20:11-15 praat van die laaste oordeel. Daar sal bymekaar wees al die dode. En dan word gesê (v12): “En die boeke is geopen; en ’n ander boek, die boek van die lewe is geopen. En die dode is geoordeel na wat in die boeke geskryf is, volgens hulle werke.” (1933/53 Afrikaanse Vertaling.)

My vrae is nou: 1) Wat impliseer die boeke? 2) Is hierdie dooies mense wat ongered gesterf het? 3) Hoe sou die dooies voor Christus se koms hierby inskakel? 4) Vers 15 verwar my, want as iemand ongered gesterf het hoe kan sy naam dan in die boek van die lewe voorkom?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl ntwoord:

Dit wil lyk asof die vraagsteller antwoorde wil hê oor die aard van die “boeke” wat oopgemaak word by die eindoordeel, en wat die verhouding is tussen hierdie “boeke” (wat blyk die boeke van die werke te wees) en die “boek van die lewe”. Ek probeer antwoord op hierdie kwessies volgens die vrae wat ons vraagsteller aan die orde stel.

1. Wat impliseer die boeke? Die “boeke” (meervoud) in Openbaring 20:12 verwys na die boeke waarin mense se dade opgeteken is. Die meervoud word waarskynlik gebruik omdat in die Joodse apokaliptiese literatuur, wat hierdie beeldspraak onderlê, die meervoud dikwels gebruik is om na die optekening van mense se dade te verwys. Die laaste sin van v12 sê dit ook in soveel woorde: “Die dooies is toe geoordeel volgens wat daar in die boeke geskrywe staan oor alles wat hulle gedoen het.” Maar in v12 is daar ook sprake van ’n “ander boek”, die boek van die lewe (kyk ook v15). In v12-15 is dus sprake van twee soorte boekrolle – die boeke (van die werke) en die boek van die lewe. Verder word gesê dat die dooies, groot en klein, voor God se troon gestaan het om geoordeel te word. Uitleggers van Openbaring is dit nie eens oor hoe hierdie toneel van Openbaring 20:11-15 verstaan moet word nie. Het ons met ’n universele oordeel te doen – oor regverdiges én goddeloses (opsie 1), of met ’n oordeel net oor die goddeloses (opsie 2)? Aangesien die sieninge redelik verdeeld is hieroor, gaan ek albei opsies as geldig behandel, hoewel my persoonlike keuse by opsie 2 lê.

Opsie 1: Universele oordeel

Die hoofklem val op die oordeel volgens mense se werke, hoewel die boek van die lewe ook ’n rol speel. Die gedagte dat mense volgens hulle werke geoordeel sal word, kom redelik wyd in die Ou én Nuwe Testament voor. Naas Romeine 14:10 en 2 Korintiërs 5:10 (waarna ons vraagsteller reeds verwys het), kan ook nog genoem word: Psalm 62:13; Jesaja 59:18; Jeremia 17:10; Matteus 25:37,40,45-46; Johannes 5:28-29; Romeine 2:6; Efesiërs 6:8; en 1 Petrus 1:17. Verder, van boeke waarin mense se dade opgeteken word, lees ons in die Ou Testament (bv Daniël 7:10) en in sekere Joodse apokaliptiese werke (bv 1 Henog 90:20). En van die boek van die lewe word melding gemaak in Ps 69:29; Daniël 12:1; en Maleagi 3:16 (lg noem dit “gedenkboek”). Hierdie inligting lei ons na die gedagte dat ’n mens by die eindoordeel geoordeel word volgens wat in beide boeke geskryf staan, dit wil sê, volgens wat jy gedoen het tydens jou lewe op aarde (die boek van die werke) én of jy opgeteken is in God se “bevolkingsregister”, in Openbaring die “boek van die lewe” genoem (vgl 3:5; 17:8; 20:12,15; 21:27). En dít is dan wat hom hier in Openbaring 20:11-15 afspeel. Dit word egter nie duidelik gestel wat die verhouding tussen hierdie twee boeke is nie; daar word alleen gesê dat die boek van die lewe jou vrywaar van die vuurpoel, maar dis nie duidelik of die werke ook ’n rol speel in hierdie vrywaring nie. Volgens die universele interpretasie word egter gewoonlik gesê dat die verband tussen geloof en werke implisiet hier teenwoordig is. Wat jy in jou lewe gedoen het (boek van die werke) is niks anders nie as ’n weerspieëling van jou verhouding met God, of jy werklik deur geloof aan Hom verbind was (boek van die lewe). Daarom word iemand wat nie in die boek van die lewe is nie, in die poel van vuur, die sg tweede dood gegooi. Laasgenoemde is beeldspraak vir die ewige straf, die plek wat God voorberei vir die duiwel en sy engele en almal wat aan die bose behoort. Beide geloof en werke is dus belangrik in die eindoordeel. Geloof in Jesus Christus verbind jou aan die lewende God; dit maak jou sy kind en deel van sy koninkryk. Die werke is die keersy van geloof, daarom moet ons altyd praat van geloofswerke, dit wil sê werke, dade, ’n lewenswyse wat voortspruit uit en bewys lewer van jou geloofsverbintenis met God. Die twee gaan hand aan hand, soos Jakobus 2:14-26 so treffend illustreer. Ja, ’n mens se goeie werke op sigself red jou nie, want selfs ons beste werke is met sonde besmet (Jesaja 64:6), maar tog is dit ’n aanduiding van die egtheid van ons geloof. Geloof kan nie sonder die werke nie, want dan is die geloof dood. Selfs die duiwels “glo”, sê Jakobus. Daarom dat Matteus 7:21 ook maan dat nie almal wat bloot sê: “Here, Here”, die koninkryk van God sal beërf nie, maar slegs hulle wat die wil van die Vader doen. So demonstreer hulle dat hulle werklik aan God behoort (in Hom glo). Volgens die universele interpretasie is geloof en werke dus implisiet teenwoordig in 20:11-15 se eindoordeel, en kan dit soos volg opgesom word: Ons word gered uit genade deur die geloof in Christus (dis die boek van die lewe), maar ons werke sal ook beoordeel word (die boek van die werke); dit sal aantoon of ons geloof eg was.

Opsie 2: Oordeel oor die goddeloses

Volgens hierdie opsie word Openbaring 19:11-20:15 as ’n eenheid gesien. Dit handel oor die finale afrekening met God se vyande: Die dier uit die see (die antichristelike wêreldmagte), die dier uit die aarde (die vals profeet), die draak (die duiwel) en die dooies. Onder laasgenoemde word dan verstaan die goddelose dooies. Hulle is die “ander dooies” waarvan in 20:5 sprake is. Die gelowige dooies het reeds lewend geword en regeer saam met Christus ’n duisend jaar lank (20:4); hulle het deel gehad aan die eerste opstanding (20:5). So verstaan word die “ander dooies” van 20:5 se lotgevalle dan nou verder beskryf in 20:11-15; dit is hulle wat nou opstaan om deur God geoordeel te word. Dit sluit aan by 17:8 waar genoem word dat die bewoners van die aarde wie se name nie van die skepping van die wêreld af in die boek van die lewe geskryf staan nie, op sleeptou geneem is deur die optrede van die dier. Dit is hulle wat nou finaal geoordeel word (20:11-15); hulle bose dade kom nou aan die lig. Dit is ook veelseggend dat daar net genoem word dat die dooies volgens hulle werke geoordeel word (v12-13). Daar staan nie eksplisiet dat dié wie se name in die boek van die lewe is, ook geoordeel word nie. Daar word bloot gesê dat as jou naam nie daarin is nie, word jy in die vuurpoel gegooi. Dit wil dus lyk asof hier net oor die oordeel van die goddelose dooies, volgens hulle bose werke, berig word; diegene in die boek van die lewe kom glad nie in die oordeel nie. Laasgenoemde sluit op sy beurt aan by Johannes 5:24 waar staan dat wie in Christus glo, nie veroordeel word nie, maar reeds uit die dood na die lewe oorgegaan het. Die punt is: die lotgevalle van die gelowiges (hulle wie se name in die boek van die lewe is), is nie hier op die tafel nie. Openbaring 20:11-15 adem dus ’n baie donker, negatiewe toon. Hier is glad nie sprake van werke wat positief beoordeel word nie; die gelowiges se goeie werke word nie teenoor dié van die goddeloses gestel, soos bv in die toneel wat deur Matteus 25:31-46 geskets word nie. Die werke waarvan hier in v12-13 sprake is, is gevolglik dié van die goddeloses. So verstaan is die teenstelling tussen die werke van die goddeloses en die boek van die lewe (20:12,15) ook duideliker. Dié wie se name nie in die boek van die lewe gevind word nie, is dan inderdaad hulle wat tydens hulle lewe téén God en sy Messias gekies het. En so reken God finaal af met al die vyandelike magte – die duiwel en sy trawante, insluitende die goddeloses. Vanaf Openbaring 21 word dan vertel wat met die gelowiges gebeur: hulle het deel aan die nuwe hemel en die nuwe aarde.

Persoonlik vind ek hierdie verklaring van 20:11-15 meer bevredigend as opsie 1. Openbaring 20:11-15 vorm dan die afsluiting van al God se handelinge met sy vyande, wat begin in 19:11 en eindig met die oordeel oor die goddeloses in 20:11-15. En dis ook asof hierdie negatiewe afsluiting meteen die vraag oproep: Maar wat van die gelowiges, wat gebeur met hulle? En dit word dan beantwoord in wat volg, Openbaring 21-22: die nuwe hemel en die nuwe aarde, en die nuwe Jerusalem wat uit die hemel neerdaal op die aarde, simbool daarvan dat God nou permanent tussen sy mense kom woon.

2.  Is hierdie dooies mense wat ongered gesterf het? Dit hang af watter verklaring mens hierbo aanvaar. Volgens opsie 2 se verklaring is hierdie dooies inderdaad mense wat ongered gesterf het; dis die mense wat ek hierbo onder opsie 2 as die goddeloses beskryf het. Maar volgens opsie 1 se verklaring is hierdie dooies alle mense wat ooit op aarde geleef het, gelowiges én ongelowiges. Van hulle is dit dan slegs dié wat in die boek van die lewe opgeteken is (= wat deur die geloof in Christus kinders van God is) wat die ewige lewe ontvang; die ander – hulle wat nie in die boek van die lewe is nie – word in die vuurpoel gegooi (v15).

3.  Hoe sou die dooies voor Christus se koms hierby inskakel? Ongeag die verklaringsopsie wat hierbo aanvaar word, is die dooies van voor Christus se koms vir seker ingesluit by die opstanding van die dooies in Openbaring 20:12. Volgens opsie 1 is dit alle dooies wat ooit geleef het, en volgens opsie 2 is dit slegs hulle wie se lewenswyse daarvan getuig dat hulle nie aan die lewende God behoort het nie. Maar hierdie vraag van ons korrespondent roep natuurlik die verdere kwessie op oor hoe mense wat in die tyd van die Ou Testament (OT) geleef het, voor Christus se koms na die aarde, gered is (of verlore gegaan het). Hier moet ons antwoord dat die verhouding tussen geloof en werke in die OT bedeling nie wesenlik anders is as in die tyd ná Christus se koms nie. Ook in die Ou Testament is dit duidelik dat mense nie gered word op grond van hulle werke nie, maar op grond van die feit dat hulle die genadeverbond wat God in Abraham met hulle aangegaan het, aanvaar of verwerp (vgl Galasiërs 3:6-7). Indien dit aanvaar is en mense daaruit geleef en die bewys daarvan gelewer het (d w s die dade gedoen het wat daarby pas), is hulle (in terme van Openbaring se terminologie) ook opgeneem in die boek van die lewe. Ook in die OT staan die wet en die werke van die wet nooit los van die reddende genade van God nie. Die aanhef van die Tien Gebooie (Eksodus 20:2) begin nie verniet met die woorde nie: “Ek is die Here jou God wat jou uit Egipte, uit die plek van slawerny bevry het.” Dus, God red eers, dan kondig Hy sy gebooie aan. Dis eers evangelie, dan wetswerke. Die uitleef van die Tien Gebooie is dus die manier waarop die Israeliete die bewys gelewer het dat hulle die redding van God in die geloof aanvaar en ernstig neem; dis God se huisreëls vir sy kinders. Die mate waarin die OT gelowige die redding en genade van God ernstig geneem het en met geloof en geloofswerke daarop geantwoord het, is dus presies dieselfde as die gelowige wat in die tyd van die NT op God se redding in Jesus Christus antwoord met geloof en geloofswerke. Teologies gesproke is daar dus nie ’n strukturele verskil tussen hoe mense in die OT en die NT gered word nie. Beide word gered deur God se genade – in die OT deur te vertrou op God se verbondsgenade, in die NT deur God se genade in Jesus Christus te aanvaar.

4.  Vers 15 verwar my, want as iemand ongered gesterf het hoe kan sy naam dan in die boek van die lewe voorkom? Volgens die beredenering hierbo is die persone wat in die vuurpoel gegooi word juis hulle wie se name nie in die boek van die lewe voorkom nie. Dit is hulle wat, volgens beide opsies hierbo, deur hulle eie bose werke getoon het dat hulle nie aan God behoort nie, dus nie opgeskryf staan in die boek van die lewe nie. ’n Mens kan hierdie groep mense dus op twee maniere beskryf: Omdat hulle name nie in die boek van die lewe opgeteken staan nie, het hulle volhard met hulle bose werke. Andersom: Omdat hulle volhard het met hulle bose werke het dit daartoe gelei dat hulle nie opgeneem is in God se koninkryk nie, nie opgeteken is in die boek van die lewe nie.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl

Hierdie spiraal moet gebreek word, anders sluk dit ’n mens net dieper en dieper in. Om die spiraal te breek moet ’n mens gemotiveerd wees om dit te wil doen. Dit help nie om te maak soos die ou wat die sielkundige gaan sien nie. Hy kla dat hy elke aand droom hy speel krieket, maar hy is elke keer vir ’n nul uit. Hy sê hy kan sy swak spel nie meer vat nie.

Die dokter sê toe vir hom dat hy positief moet begin dink voor hy gaan slaap. Hy moet aan ander dinge dink wat vir hom lekker is.

“Wat,” sê die ou vir die dokter, “en my kolfbeurt mis?” Hy wou nie regtig iets aan sy probleem doen nie. So vorder ’n mens nie. Maar jy kan vorder as jy wil. Jy moet bewustelik jou negatiwiteit ontkom deur werk daarvan te maak. Daar is verskillende maniere om dit te doen. Hier is so ’n paar:

• Toets jouself. Skryf alles neer wat jy vir jouself vertel verkeerd kan loop. Kyk hoeveel van jou doemprofesieë word regtig waar. Jy sal verbaas wees hoe ’n swak profeet jy regtig is. As jy die hele tyd verwag dat iets iewers verkeerd gaan loop, moet jy nie verbaas wees as dit tog eendag gebeur nie. Dinge loop soms verkeerd. Maar dit hang alles af van hoe jy met jouself gesels oor hierdie ding wat verkeerd geloop het.

Hier moet ons ’n bietjie stilstaan by die manier hoe gebeure ons selfgesprek beïnvloed. Dit werk amper soos ’n storie. As jy na ’n vakansie by die huis kom en jy vertel vir jou buurvrou hoe die vakansie was, vertel jy haar nie elke stukkie detail wat gebeur het nie. Jy begin nie met ’n minuut-vir-minuut- weer­gawe van hoe julle gepak het, die motor aangeskakel het en weggery het nie. Nee, jy vertel vir haar die dinge wat vir jóú interessant en belangrik was: die weer was lekker en ons het vir so en so op die strand gesien. Jý kies dus waarop jy wil kon­­sentreer en dit word jou storie van die vakansie. As jy ’n klomp lekker dinge uitkies om te vertel, sal die storie van jou vakansie lekker klink en sal jy ook sê die vakansie was lekker. Kies jy ’n klomp slegte dinge uit (byvoorbeeld, dit het een dag ge­reën of die kar wou nie aan die gang kom toe ons wou gaan uiteet nie), sal jou vakansie vir jou sleg klink en sommer sleg gewees het ook. Die feit is dus: ons kies wat ons uit elke gebeurtenis wil onthou. Dit wat ons kies om te onthou word ons belewenis en “storie” van daardie gebeurtenis. Jy moet dus mooi kyk na hoe jy dinge beleef wat met jou gebeur. Wat kies jy uit? As jy gaan piekniek hou: Waaroor praat jy daarna? Praat jy oor hoe lekker dit was om saam met die familie uit te gaan of kla jy oor die miere wat in die poeding gekom het en goggas wat jou gepla het? Jy kan dus jou eie storie maak en so kies hoe jy oor die piekniek wil voel. Daar sal altyd lekker en slegte dinge wees om uit te kies.

Deur so ’n biet­jie op jouself te let sal jy gou agterkom waar jy staan. Werk daar­aan om bewustelik beter en positiewer keuses te maak. Jou selfgesprek sal geleidelik daarby aanpas. Moenie net altyd kyk wat verkeerd kan loop en dit dan opblaas asof dit al is wat gebeur het nie. Een swaeltjie maak nie ’n so-mer nie. Kyk ook wat reg geloop het en wat jy gewoonlik sommer as vanselfsprekend aanvaar. Tel jou seëninge en jy sal verbaas wees oor wat God jou skenk. As jy begin sien dat die dinge wat verkeerd loop maar ’n druppeltjie in die emmer is, sal jou geloof dat jou negatiewe profesieë altyd bewaarheid word, begin wankel, en die negatiewe siklus sal stadig maar seker uitmekaar begin val.

• Ken jouself. Jy is die waarmaker van jou eie vrese en drome. As jy dink dinge gaan verkeerd loop, gebeur dit gewoonlik. As jy egter positief dink en jouself positief motiveer, sal jou prentjie baie rooskleuriger lyk. Daar is ’n opname gemaak onder inge­nieurs om te probeer vasstel wie die kreatiefste is. Die bevin-ding was dat dit nie die slimstes was nie, maar daardie persone wat gegló het dat hulle kreatief is en kan wees. Hulle drome het vir hulle werklikheid geword.

So moet jy jouself leer ken, jou eie drome begin droom en besluit om daardie drome waar te maak. Dit sal ’n groot verskil in jou lewe maak. Dit sal maak dat jy nie meer soek vir wat alles verkeerd kan loop nie. Jy sal te besig wees om planne te maak om jou drome te verwesenlik.

Op avontuurkampe sien ’n mens duidelik hoe so iets werk. Daar’s mos gewoonlik een of ander rivier of moddergat of so iets waaroor ’n mens met ’n tou moet kom. Daar is natuurlik twee moontlikhede: of jy land in die water of jy kom droog ander­kant uit. As jy die “kandidate” dophou, kan jy sommer vooraf sien wie dit gaan maak en wie nie (met miskien so       5-10%-moontlikheid vir ’n fout). Dié ouens wat met ’n “ge-oe” en “ge-aah” en groot oë kyk, land gewoonlik in die water. Dan sê ons hulle het nie selfvertroue nie.

Wat ons eintlik sê, is dat hulle hulleself met hulle selfgesprek so bang gepraat het, dat hulle eintlik vooraf besluit het hulle kan dit nie maak nie. Al wat gebeur het, is dat hulle hulle eie drome waar gemaak het.

Dan is daar gewoonlik ook die groep wat gedetermineerd die tou bekyk en hulle tegnieke voor die tyd oefen. Hulle wil oorkom, en gáán gewoonlik ook oorkom.

Ons sien baie keer atlete konsentreer ernstig voor hulle oor die hoogspringlat seil. Dit lyk of hulle presies in hulle kop laat gebeur wat eintlik netnou regtig moet gebeur. Weten­skaplike toetse het bewys dat dit inderdaad die geval is. Jy kan hoër spring omdat jy dink en vir jouself sê dat jy hoër kan spring. Daarom word rekords gedurig verbeter. As die ander ou dit kan doen, kan ek ook. Dit beteken natuurlik nie dat al-mal rekords in hoogspring kan opstel net omdat hulle so dink nie. Daar kom darem ander dinge ook by. As jy egter die talent het, kan die manier waarop jy oor jouself dink jou help om nog beter te doen. As jy Doemprofeet is en voel dat jy die “profetiese roeping” vaarwel wil toewens, gaan dit beteken dat jy jou gewete op ’n ander manier fiks sal moet hou. Jy sal dit nie meer fiks hoef te hou met al jou bekommernisse nie, maar met die positiewe gedagtes. Dit verg oefening. As jy agter-kom jy dink negatief oor iets wat jy moet doen, probeer dadelik positiewe redes soek waarom jy daardie betrokke ding moet doen. Gaan doen dit en leef so jou vrese dood. Dan breek jy nie alleen die spiraal by die punt af waar jy net altyd die ver-keerde dinge soek nie, maar ook waar jy bang begin raak om te gaan leef.

• Ken jou helpers. As jy regtig ernstig is om daardie siklus van negatiewe denke te breek, moet jy steun op die mense wat die naaste aan jou is. Vra vir hulle om jou te help, want hulle is die mense wat jou negatiewe gedagtes moet aanhoor. Kry vir julle een of ander simboliese teken (’n gesigtrek, ’n boete of wat ook al) om die persoon wat van die negatiewe gedagtes ontslae wil raak te beloon of te “straf”. Dit moet nie te ernstig word dat julle later baklei nie; doen dit speels en ge­-niet dit. Vra die mense rondom jou om op ’n mooi manier vir jou te help om jou selfgesprek positief te maak. Vra hulle om jou net ’n teken te gee as jy begin negatief raak, sodat jy dit kan regstel.

So, stadig maar seker sal die gety swaai en sal die positiewe winde van verandering begin waai. Dit sal jou lewe skoon waai sodat daar weer plek is vir die skoon lug van die genot van die lewe. Jy sal dan sien dat jy skielik die gevoel van nie cope nie begin verloor. Skielik sal die wêreld met sy uitdagings en genot vir jou begin oopgaan. Jy gaan anders voel, want jy dink an­ders.

Die geheim om die negatiewe gedagtes met positiewe gedagtes te vervang bly steeds: doen dit bewustelik; doen dit bepland; doen dit doelgerig.

 Ou Skeidsregter, dis ek

’n Fout sal ek kry, dis verseker

Iemand het eenmaal gesê: “My vrou is bly ek is nie perfek nie. Sy hou daarvan om fout te vind.” Daar is oorkritiese mense wat met alles fout vind. Hulle kop werk eenvoudig so. Hulle is soos skeidsregters. Al wanneer jy gewoonlik van ’n skeids­regter hoor, is as daar iets verkeerd is en al waarna hy soek, is foute. So kry jy mense wat dink hulle taak in hierdie wêreld is om met alles fout te vind en te kritiseer. Hulle is ge­durig besig om te beoordeel en te evalueer. Op die geringste fout sak hulle toe soos ’n klomp tieners op ’n bak roomys, en hul­le kritiek hou nie op voordat elke druppel afgelek is nie. Dis die tipe mens wat met die viering van hulle vyf en twintigste huweliks-herdenking met geboë hoof vir ’n minuut stilte sal vra. Alles is altyd verkeerd, vra maar net vir hierdie persoon: hy sal vir jou iets kan wys wat verkeerd is. Gee die persoon vir jou ’n kolle-tjies- en ’n gestreepte das vir Kersfees en jy sit die kolletjiesdas vir die Kersdiens aan, wil die persoon dadelik weet of jy nie van die strepiesdas hou nie. Nie die positiewe nie, maar die negatiewe staan altyd voor in die ry.

’n Ander se sukses is my neerlaag

Hoewel ’n mens nie heeltemal kan veralgemeen nie, is sulke mense gewoonlik maar onseker van hulleself. As jy by hulle selfgesprek kan gaan insit, sal jy hoor dat die eerste ding wat hulle gewoonlik doen as hulle iets hoor of as iets met hulle ge-beur, is om te vergelyk. Hulle is so bang iemand is dalk beter as hulle. Daarom vergelyk hulle die hele tyd, en bewaar die persoon wat beter is, want as ander beter is as hulle, gaan dit hulle slegter laat lyk.

Die lewe is vir hierdie mense net nie meer eenvoudig nie. Hulle kan die lewe nie sommer net meer geniet vir wat dit is nie. Die lewe word vir hulle een groot stryd (of wedstryd) waarin hulle die hele tyd net moet keer dat hulle nie verloor nie. Dit is of hulle ’n figuurlike liniaal in hulle kop saamdra wat so lank is soos hulle eie vermoëns. As hulle iets van iemand hoor, meet hulle dit met daardie liniaal en alles wat langer is as hulle liniaal probeer hulle met die kritiek van ’n skerp tong afsny. Om te voel dat hulleself iets is moet hulle ander mense met hulle kritiek tot niet maak. ’n Ander se prestasie is dus vir hulle ’n neerlaag. Die skeidsregter sal mooi met jou kan gesels oor alles wat skeef geloop het. Dit is waarvoor hy gekyk en gesoek het. Maar het hy werklik die genot en prag van die lewenspel raak gesien?

’n Skeidsregter blaas ook teen homself

Daar is ongelukkig nog ’n ander sy ook; die van vernietigende selfkritiek. Hierdie mense is in hulle eie selfgesprek gewoonlik hulle eie grootste vyand. Hulle voel hulle doen nie goed genoeg nie; stel ander teleur en is maar in die verloorspan. Daarom kritiseer hulle hulleself gedurig, want hulle voel hulle is misluk-kings en soek dan ook die redes daarvoor. Daarom het hulle gewoonlik ’n swak selfbeeld, want hulle voel nooit dat hulle goed genoeg is nie. Hulle is die hele tyd besig om vir hulleself wys te maak dat hulle nie eintlik is wat hulle moet wees nie en hulle glo dit ook. As jy vir so iemand vra hoe gaan dit met die nuwe baba, sal hy vir jou sê: “Hy lyk na my, maar is darem gesond.” Geen wonder dat so iemand nie kan cope nie. As jy heeltyd jouself afbreek, kan daar tog niks staande bly nie.

’n Skeidsregter vergeet dikwels van die Here

As Christene is ons nogal geneig om onsself tussen twee diewe te kruisig, naamlik “skuld vir gister” en “vrees vir môre”. Om-dat ons so skeidsregter speel, is ons so deeglik bewus van al ons foute. Ons kan nou maar eenmaal nie loskom van ons skuld van gister nie. Dit pla en ry ons. Ons voel altyd skuldig en dus nie goed genoeg nie. Omdat ons so bewus is van ons eie tekortkominge is ons ook onseker en bang vir die toekoms. Ons kry die gevoel van: “Jy flop so maklik; moet niks aanpak nie, want jy gaan buitendien flop. Dan oorweldig daardie ge­voel jou dat jy nie behoorlik cope nie. In die hele proses ver­-geet ons van die Here. Dikwels jaag skeidsregters die Here van die speelveld van hulle lewe af. Ons vergeet dat ons nie tus­sen die twee diewe hoef te hang nie, maar dat Hy in ons plek daar gehang het. Hy het met die skuld van gister af­gereken. Ons hoef dit nie meer te dra nie. En die vrese van môre? Daarvoor sal Hy ook sorg, want Hy sal saam met ons daar wees. Die vrees sal jou nie kan oorweldig nie. Sy vre-     de gee Hy vir jou (vgl. Joh. 14:27). Moet dus nie die Here      se werk probeer doen nie. Vertrou Hom, Hy kan dit beter doen as jy.

Kritiek maak seer

Die mense wat skeidsregters is, is ook baie sensitief en fyn­ge-voelig as iemand hulle kritiseer. Hulle voel al klaar dat hulle nie regtig die pyp rook nie. Nou kom ander dit nog invryf ook. Daarom reageer hierdie mense baie keer aggressief op enige kritiek. As hy kritiek hoor, hoor hy eintlik dat hy sleg is, en wie gaan homself dan nie verdedig nie? Kritiek, al is dit hoe goed bedoel, maak vir Skeidsregter seer en plaas hom op die ver­­dediging.

’n Eienskap van dié verdediging is dat dit eintlik buite ver­houding is. Die persoon wat die eerste opmerking gemaak het, voel dit gewoonlik die duidelikste aan, want die ander persoon reageer heeltemal anders as wat hy dit bedoel het. Dit is soos die persoon wat in ’n restourant instap en sê: “Sjoe, ek het tien maande gelede laas iets hier gehad,” en dan kom die antwoord van die kelner: “Wees geduldig; dit is my eerste aand hier en ek werk so vinnig as wat ek kan.”

Ek weet tog beter as jy

Om hulleself so ’n bietjie te probeer beskerm en hulle eie on-sekerheid weg te steek is sulke mense dikwels die groot beter-weters. Hulle weet altyd wat die beste of die grootste of die sterkste is, soos die twee wat oor krieket gesels het.

“Wat is jou hoogste telling?” vra Stefanus.

“Honderd en vyftig,” antwoord Loutjie.

“O, myne is honderd en sestig,” sê Stefanus. “En wat is die meeste paaltjies wat jy in ’n boulbeurt gevat het?”

“Nee,” sê Loutjie, “dit is nou jou beurt om eerste te ant­woord.”

Agter die bravade van beterweterigheid steek mense ge­woon­lik hulle eie vrese en onsekerheid weg. Dit gee vir hulle die gevoel dat hulle darem ook iéts is, al is dit net om te wys dat hulle van iets meer weet as die ander.

Stel die regte reëls vir jou lewe op

As so iemand begin leer om op ’n ander manier met homself te praat, gaan dit al klaar baie help. Ons het reeds elders gesien dat ons ons eie reëls vir ons lewe maak. Hierdie reëls en waar­des beheer dan ons lewe. En dit is presies een van die probleme van Skeidsregter. Skeidsregter moet tog reëls hê waarvolgens hy moet optree. Die reëls gaan vir hom sê waar die foute lê en waar nie. So stel jy ook self die reëls vir jou eie lewe op en dan kri­ti­­seer jy jouself en sommer al die ander mense ook aan die hand van daardie reëls.

Iewers het jy die idee gekry dat jy altyd die sen­trum van aandag in ’n gesprek moet wees: almal moet al­tyd na jou luister. Nou kom jy agter dit gebeur nie en hoe meer jy probeer om die “lekker ou” in die gesprek te wees, hoe minder gebeur dit. Nou voel jy uiters terneergedruk; sommer ’n flop.

Maar waar lê die probleem eintlik? Dit lê beslis nie daarin dat jy regtig ’n flop is nie; jy voel maar net so. Die probleem lê in die verwagting of reël wat jy vir jouself gemaak het. Dit is ’n reël wat nie nodig is nie en ook nie by jou pas nie. Hoekom moet jy die sentrum van ’n gesprek wees? As dit nie by jou persoonlikheid pas nie, hoekom moet jy dit wees?

Vra jou elke keer weer af: “Waarom is die reël so belangrik?” Dan sal jy agterkom dat ons baie reëls vir onsself maak wat eintlik nie nodig is nie. Dit krap net jou lewe om en maak dit vir jou baie moeiliker om te cope. Verander daardie reël; sê vir dit vir ewig totsiens. Begin eerlik met jouself wees en stel reëls op wat jou lewe sin gee en nie jou lewe aan bande lê nie.

Dit is nie altyd so maklik nie, want as ’n mens jou hele lewe gewoond is om skeidsregter te speel, leer ’n mens dit nie sommer in ’n dag af nie. ’n Mens moet hier eintlik ernstig met jouself praat. Jy moet jou reëls weer in oënskou neem en vra of die dinge wat vir jou so belangrik is, regtig so belangrik is. Luister maar wat ouer afgetredenes sê as hulle gevra word wat hulle in hulle lewe anders sou doen. ’n Mens hoor baie dat hulle sê: “Ek sou meer tyd aan my gesin gegee het,” of “Ek sou nie agtien uur ’n dag gewerk het nie, en meer met my mense op vakansie gegaan het of my stokperdjie beoefen het.” Wat sê hulle eintlik? Hulle sê dat die reëls wat hulle vir hulle lewe gemaak het, nie heeltemal in die kol was nie. Daar­om is ’n mens dit aan jouself verskuldig om na te dink oor die reëls waarvolgens jy skeidsregter speel in jou lewe.

Dit is juis hier waar dit dus belangrik is om jouself te leer ken. Luister na jouself en jou eie drome; jy hoef nie skaam te wees daaroor nie. Jy het die volste reg om jouself te wees, en dan presies soos jy is! Jy hoef nie na die pype van ander te dans nie, want dit is al klaar moeilik genoeg om na jou eie py­-pe te dans. Konsentreer meer op wie jy is, as wat jy omgee oor wat ander dink. Leef vir jouself en nie vir ander nie, en pas jou selfgesprek so aan.

Luister na Salomo oor wat ’n sinvolle lewe is

Salomo sê in Prediker dat hy die sin in hierdie lewe wou ontdek. Hy wou agterkom wat die regte reëls is waarvolgens ’n mens moes lewe. Hy het hom daarop toegelê om alles wat in hierdie wêreld gebeur, te ondersoek en behoorlik te deurdink (vgl. Pred. 1:13, NAV).

• Hy het begin en geld bymekaargemaak soos nog nooit tevore nie. Hy het groot besighede, plase en wat nog alles begin, en ’n groot sukses daarvan gemaak (lees maar Pred. 2:3-10). Toe hy uiteindelik so oor al die rykdomme van hom kyk, moes hy vir homself ’n vraag beantwoord: Wat het al hierdie moeite en sukses nou regtig aan hom gedoen en vir hom beteken? Hy antwoord self: Maar toe ek goed nadink oor alles wat ek gedoen het en oor alles waarmee ek my met soveel sorg besig gehou het, het ek gesien dat alles niks was, ’n gejaag na wind … (Pred. 2:11, NAV). Die werklike sin in die lewe kon hy nie daar kry nie.

Hy gee in Prediker 4:9 (NAV) en verder ’n hele paar redes waarom hy so sê:

• In 5:9 (NAV) sê hy: Die mens vir wie geld alles is, het nooit genoeg geld nie … Om belangrikheid en status jou doel te maak, maak van jou ’n baie onaangename skeidsregter. Jy sal altyd ontevrede wees en fout vind, want jy sal nooit genoeg hê nie. Jou kar is nooit blink genoeg nie en jou bankrekening nooit groot genoeg nie. Nou vra Salomo wat die sin daarvan is: Wil jy kies om jou lewe te leef in ’n donker tonnel van be-geerte na nog meer en nog meer wat geen einde het nie? Dan kan jy dit maar doen, maar jy moet weet daardie lewe gaan jou uiteindelik los met die gevoel van ’n gejaag na wind.
• Dan is daar die feit dat as die goeie dinge in die lewe baie word, word die eters ook baie (vgl. Pred 5:10, NAV). Dit bete-ken dat mense graag agter ander aanloop wat geld het. Geld lok vrien­de soos vlieë. Maar wil jy vriende hê omdat jy baie geld het, met ander woorde, wil jy ook maar net toevallig die vriend wees van jou geld se vriende? Of wil jy liewer vriende hê wat jou vriende is omdat jy jy is? Moenie dink geld en status bring egte vriende nie; dit het Salomo blykbaar al uitgevind.
• In Prediker 5:11(NAV) noem Salomo ’n heeltemal ander rede waarom hy nie dink dat ons ons lewensreëls so moet maak dat ons agter status en geld aanhardloop nie. Hy sê die arbeider (of arm man) slaap lekker, terwyl die ryke die hele aand lê en rond­rol, natuurlik omdat hy so baie het om hom oor te bekommer. As jy graag wil lê en rondrol omdat jy bed-maats het met die name stres en bekommernis, kan jy dit maar doen.
• Toe Salomo agterkom geld werk nie so lekker nie, het hy hom in die poele van plesier gaan begeef, soos hy in Prediker 2:1 sê. Hy het homself oorgegee aan plesier en gedink hy kan die lewe so geniet. Wat was sy slotsom? Van lag moes ek sê: dis sinloos, en van plesier: wat bring dit? (Pred. 2:2, NAV) As jy die volgende og­gend met hoopyn opstaan, wonder jy of die vorige aand se ge­rin­kink die moeite werd was. Is daar nie iets meer in die lewe nie?
• Dan was daar prestasie en harde werk: Sou dit nie ’n mens se lewe sinvol kon maak nie? het Salomo gewonder. In Prediker 4:13-16 (NAV) vertel hy ’n mooi storie van ’n jongman wat arm was en in die tronk gegooi is. Toe hy uitkom, het hy so pre­steer dat die mense hom uiteindelik koning gemaak het. Duisende der duisende het agter hom aangeloop, te veel om te tel. Die arm tronkvoël het die magtige koning geword. Toe sterf hy en … (t)og het die nageslag nie met vreugde aan hom gedink nie … (Pred. 5:16, NAV). ’n Paar jaar later het niemand eers meer van hom geweet nie. Dit is maar die beloop van die lewe. As jy dink mense gaan vreeslik hande klap oor alles waarvoor jy jou so afsloof en opoffer, maak jy ’n groot fout. Moenie vir die gehoor speel nie. Na die vertoning staan hulle op, stap uit en vergeet van jou.

Hierdie is maar ’n paar voorbeelde wat Salomo noem om ons aan die dink te sit. Waarom plaas ons soveel druk op onsself om dinge na te jaag wat lewenslus uit ons tap, ons ongelukkig maak en die lewe sinloos by ons laat verbygaan? Jy sal sekerlik hier en daar redes daarvoor kan uitdink waarom jy dit doen, maar Salomo vra dat jy weer ’n keer daaroor sal dink.

Jy het die reg om jouself te wees, om jou eie opinies en wil te hê en om te besluit wat jy met jou lewe wil maak. Maak vir jou reëls in jou lewe waar die skeidsregter omtrent niks te doen het nie, en ook die genot van die lewe kan smaak. Dit is ook deel van Salomo se raad. Geniet dit wat God vir jou gee en moe­nie toelaat dat dit by jou verby gaan nie (vgl. Pred. 2:24-25; 3:10-13, NAV).

Weereens, soos in die geval van Doemprofeet, moet jy ou Skeids­­regter in jou lewe bewustelik groet en die mense naaste aan jou vra om jou te help. Verklaar bewustelik oorlog teen alle negatiewe gepraat of gedink. Jaag die skeidsregter in jou kop van die veld af sodat daar nie net meer op die foute gekon­sentreer word nie. Stuur vir Beterweter en Fyn­gevoeligheid op ’n safari in Afrika en laat hulle daar vir altyd verdwaal. Begin die positiewe raak sien en neem dit wat die Here vir jou be­loof ernstig op. Dit kan ’n reuseverskil in jou lewe maak.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt