Die Groot Geloofswoordeboek: Amen

“Amen” is, net soos “halleluja”, ‘n Hebreeuse woord wat nooit vertaal is nie. Selfs in die Nuwe Testament, wat in Grieks geskryf is, is die woord onvertaald behou en net in Griekse letters geskryf, net soos dit in ons Bybelvertaling in ons (Arabiese) letters geskryf is.

Amen het die betekenis van iets wat vasstaan en geldig is. Wan­neer Jesus sy woorde met “amen” inlui (vertaling: “dit ver­seker Ek julle”), het dit die betekenis van vastheid, waarheid en gel­digheid. Dit word duidelik uit die feit dat Lukas die Griekse woord vir “waarheid” gebruik waar Matteus “amen” het (Matt 16:28; Luk 9:27). Jesus benadruk dus die sekerheid van sy woorde en gee daar­aan gro­ter gesag.

Soms is amen gebruik om instemming te betuig (1 Kor 14:16). Ons heg eintlik nie meer dié betekenis daaraan as ons ná ons gebede “amen” sê nie. Vir ons is dit nie veel meer as: “Ek is klaar” nie. Maar oorspronklik het dit beteken dat die een wat gebid het, veronderstel dat die gemeente die gebed sal bevestig en dat hy of sy dit dus namens hulle uitspreek. Oor die algemeen het amen nog hierdie betekenis van instemming in sekere denominasies se eredienste waar mense selfs wanneer die persoon nog bid, die gebed hardop met amen bevestig.

Outeur: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: God se almag, alomteenwoordigheid en alwetendheid

Die algemene betekenis wat mense aan hierdie begrippe heg, word kortliks hier bespreek. Maar die probleme en die betekenis wat ons in die Bybel kry, word bespreek onder *God.

Die “al” vooraan elke woord is opvallend. Dit is ‘n intensief, ‘n alles­oortreffende trap van vergelyking. Dit beteken dat God se mag, sy teenwoordigheid en sy kennis onoortreflik is, die hoogs moont­like vorme van mag, kennis, teenwoordigheid.

Dit is ‘n bekende manier om iets oor God te probeer sê. As mense aan God dink, dink hulle groot, hoog, heerlik. Anselmus het God selfs beskryf as: Een, groter as wie ons niks kan dink nie. Dit beteken ons kan nie eens dink aan iemand wat groter as Hy is nie, wat meer mag of kennis het nie.

In ‘n reeks ander woorde oor God kry ons weer die “on-” voor­setsel. God is ondenkbaar, onmeetlik, oneindig, on­ver­an­derlik. Dit is net so tipies om só oor Hom te praat. Dit is die manier om te sê dat Hy nie net groter nie, maar heeltemal anders is as ons. Hy is groter as wat ons kan dink of meet (on­denkbaar, onmeetlik); ons het ‘n einde, Hy nie (oneindig); ons verander, Hy nie (onveranderlik).

Op hierdie manier dink mense oor God en kom tot insigte wat vir sommige baie beteken. Mense is oortuig dat dit by God pas dat sy mag almag is. Hy moet enigiets kan doen, en ook presies wanneer Hy wil. En Hy moet oral wees, en selfs gelyktydig oral. En Hy moet alles weet, selfs alles wat ooit in die toekoms gaan gebeur.

Dit is die manier waarop daar dikwels in die verlede oor God gedink is. Dit is hoe die beginsel van Anselmus werk: God is gro­ter as enigiemand of enigiets waaraan ons kan dink.

Almag

Die gangbare siening is dat God almagtig is, en dat dit beteken Hy kan enige oomblik enigiets doen wat Hy wil. Vir baie mense is dit dan ook inderdaad dié eienskap van God.

Daar is in die verlede interessante vrae oor hierdie siening van sy almag gevra. Kan God regtig enigiets doen wat Hy wil? Kan Hy byvoorbeeld ‘n klip maak wat so groot is dat Hy dit nie kan optel nie? As jy sê omdat Hy almagtig is, kan Hy so ‘n klip maak, is Hy natuurlik nie almagtig nie, want Hy kan nie die klip optel nie. En as Hy nie so ‘n klip kan maak nie, is Hy ook nie almagtig nie. Dieselfde geld vir die vraag of Hy ‘n vierkantige sirkel kan maak.

Maar daar is ook ander vrae. Kan God die verlede verander? Kan Hy byvoorbeeld die feit verander dat Hy Israel se God is wat Hom aan Abraham, Isak en Jakob verbind het?

Terwyl ‘n mens oor hierdie vrae dink, begin jy besef dat dit nie die soort vrae is wat in die Bybel na vore kom nie. Dis eerder die manier waarop sekere Griekse filosowe oor God gedink het. In die bespreking oor *God sal ons sien dat die Bybel heeltemal ‘n ander benadering het tot die vraag wie God is en watter soort mag Hy het.

Alomteenwoordigheid

Oor God se alomteenwoordigheid kan ons ook maklik dink. Hy moet altyd oral wees, glad nie aan plek gebonde nie. Trouens, Hy moet ook altyd in alle tye teenwoordig wees, ook nie aan tyd ge­bonde nie. Hy is nou saam met Adam in die tuin van Eden, saam met Abraham by die groot bome van Mamre, saam met Jesus aan die kruis, saam met ons by die huis, én saam met ons op die nuwe aarde. Hy is mos nie aan plek of tyd gebonde nie. Maar ons is. Is Hy saam met my dáár terwyl ek nog hier is en nie daar nie? Is Hy nou saam met Abraham by die bome van Mamre terwyl Abraham nie meer daar is nie?

Of kry jy die gevoel dat ons al weer met ander vrae besig is as wat ons in die Bybel kry? Sou die Bybel dalk anders dink oor sy teenwoordigheid as wat ons nou doen? In die bespreking oor *God sal ons sien.

Alwetendheid

As ons voortgaan op hierdie dink-pad sal ons natuurlik dink God moet alles weet. Hy is dan God. Hy moet alles weet wat ooit gebeur het. Maar Hy moet ook alles weet wat nog gaan gebeur. Omdat ons meen Hy is nie aan tyd gebonde nie, is Hy nou reeds dáár waar ons in die toekoms iets gaan doen. Hy weet dus nou al wat ons gaan doen. Of ons kan selfs dink dat Hy vooruit bepaal wat ons gaan doen, en dat dit eintlik dáárom is dat Hy vooraf alles weet wat gaan gebeur. Maar kom ons regtig op sulke gedagtes in die Bybel af? Ons sal sien in die bespreking oor *God.

Woorde gemerk met ʼn * sal later bespreek word

Outeur: Prof. Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Allegorie

Allegorie

Allegorie is iets anders as *tipologie. Daar is mense wat glo dat uitsprake in die Bybel naas die letterlike betekenis ook ‘n “dieper” betekenis het. Ons noem dit ‘n allegoriese betekenis. En daar is talle en talle sulke allegorieë wat mense uitdink. Die boek Hooglied handel oor die liefdesverhouding tussen ‘n man en ‘n meisie. Maar sommige voel dis nie geestelik genoeg vir die Bybel nie, en dan neem hulle aan daar is ‘n dieper betekenis in hierdie liedere: dit sou dan die liefdesverhouding tussen Christus en sy bruid, die gelowiges, uitbeeld. Behalwe dat daar nêrens in die Bybel so ‘n suggestie is nie, word dit later ook baie ongemaklik om alles wat dié twee in hulle intieme liefdesuitings vir mekaar sê, op Christus en die gelowiges toe te pas, tensy elkeen van hierdie taamlik intieme uitsprake ook weer ‘n allegoriese betekenis kry.

Die beste is om ons in hierdie opsig aan die Bybel self te hou. Die Bybel is geestelik genoeg, ons hoef dit nie nog geesteliker te probeer maak nie. Dis later ‘n bietjie aangedik.

Woorde gemerk met ʼn * sal later verder bespreek word.

Outeur: Prof. Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Algemene openbaring en besondere openbaring

Algemene openbaring en besondere openbaring is twee kante van die­selfde saak: hoe God Hom aan ons bekend gemaak het. Die algemene openbaring is God se openbaring in die natuur, die geskiedenis en die gewete van die mens. Die besondere openbaring is sy openbaring veral aan Israel en in Jesus van Nasaret, waar­van ‘n verslag in die Bybel opgeteken is. ‘n Mens sou die een ook sy onpersoonlike openbaring kon noem, en die ander een sy per­soonlike openbaring.

Algemene openbaring

Algemene openbaring omvat natuur, geskiedenis en gewete. Daar is in die Bybel getuienis dat iets van God sigbaar is in die natuur, ten minste sy krag en sy Goddelikheid (Rom 1:20). Mense aanvaar gewoonlik dat hulle ook iets van sy wonderlikheid in mooi dinge in die natuur kan sien, in ‘n mooi blom of ‘n stroompie water. Die probleem hiermee is natuurlik dat daar ook skrikwekkende dinge in die natuur is, soos ‘n leeu wat ‘n bok doodwurg of ‘n tsoenami. Op die ou end kies ons dus maar wat in die natuur vir ons iets van God vertel.

Dit beteken dadelik dat dit nie hier om ‘n duidelike saak gaan nie. Ons het gewoonlik reeds uit die Bybel (wat ons van die besondere openbaring vertel) ‘n idee van wie en hoe God is, en in die lig daarvan besluit ons dan wat ons in die natuur aan Hom herinner.

Die geskiedenis is nie minder problematies nie. Vir baie lank het baie wit mense geglo dat ons God se hand duidelik in die gebeure by Bloedri­vier kon sien. Allerlei dinge wat die nag voor die slag gebeur het, soos die digte mis, is gesien as die duidelike vingerwysings van God se werk. Maar almal is nie so seker soos dié wat daardeur bevoordeel is nie. Die Zoeloes, ook Christen-Zoeloes, was nie so oortuig daarvan nie. Op die ou end moet ‘n mens die geskiedenis interpreteer. Baie Duitse Christene het Hitler gesien as “God se man in daardie uur”(!).

Openbaar God Hom ook in die gewete van die mens? Nie dat ons gewetes direk die openbaring van God is nie, want ons gewete word bepaal deur ons opvoeding en waardesisteem. Maar daar is algemene waardes wat omtrent alle mense erken, soos eerlikheid, respek vir ouers – al pas almal dit natuurlik nie reg­tig toe nie. Is die algemene erkenning ‘n voorbeeld daarvan dat God basiese waardes in mense ingeplant het? Het alle mense ‘n basiese Godsbesef wat sommige maar net onderdruk? Sover dit bekend is, het alle volke en kulture in hulle vroeë geskiedenis gode gehad.

Teen dié tyd is dit al duidelik dat die gedagte van ‘n algeme­ne openbaring sy eie vrae oplewer. Maar dit neem die feit nie heeltemal weg dat daar op ‘n manier so iets moet wees nie. As ons glo dat God alles gemaak het, sal dit tog vreemd wees dat daar nêrens enige spore van sy werk is nie, niks wat aan Hom herinner nie. Dus kan ons eindig waar ons begin het: by Paulus se uitspraak dat ons uit die werke van God kan aflei dat sy krag ewigdurend is en dat Hy waarlik God is (Rom 1:20), al sal ons ook verder met hom moet saamstem dat mense dit van nature onderdruk.

Die punt is nou dat hierdie openbaring nie eintlik effektief is nie. Dit bring nie mense sover om God te dien nie. Dit hoef nie aan die defektiwiteit van die openbaring toegeskryf te word nie, maar eerder aan ons sonde. Van nature skram ons weg van God af. Jy hoef nie kinders te leer om te jok of te baklei nie, jy moet hulle leer om die waarheid te praat en in vrede te leef.

Natuurteologie

Dit beteken dat ons nie uit hierdie openbaring kan leer wie en hoe God regtig is nie (dus geen natuurteologie nie). Ons kan ook nie uit die natuur allerlei afleidings maak oor wat dan die wil van God sou wees nie. In die tyd van apartheid was ondersteuners geneig om uit die natuur afleidings te maak, soos dat skape en bokke nie vermeng nie, en daarom is ondertrouery tussen wit en swart verbied. Maar ‘n mens sou daarteenoor kon sê dat swart en wit skape wel meng, maar dis nie die manier om na die wil van God te vra nie. Daarvoor het ons die besondere openbaring.

Die eintlike punt van kritiek op die natuurteologie is die feit dat die algemene openbaring nie positief waardeer word in die Bybel nie. Dit is duidelik dat God wel geken kan word uit die natuur, maar dit is ook duidelik dat die mense hierdie kennis onderdruk, en nie daardeur die ware God leer ken nie (Rom 1:20 ev).

Daar is wel die bekende uitspraak in Romeine 2:12-16 waar ons lees van heidene wat nie die wet het nie, maar tog vanself dinge doen wat die wet vereis. Paulus verklaar dan: “Die optrede van sulke mense bewys dat die eise van die wet in hulle harte geskrywe staan.” Die gevolgtrekking is dat hierdie mense, wat nie die evangelie van Jesus gehoor het of van die God van Israel weet nie, gered word omdat hulle die wet hou.

Dis ‘n taamlik algemene opvatting dat dit hier gaan om heide­ne wat nie die Here ken nie, maar wat dan van nature die wet het en dit ook onderhou. Dit sou dan die manier wees waarop hulle gered word. Dit is egter ‘n baie vreemde gedagte. Elders is Paulus sterk en duidelik daaroor dat niemand gered kan word deur die wet te hou nie, maar net deur in Jesus te glo (Gal 2:15-16). Selfs Israel kan nie die wet hou nie, wat staan nog heidene wat glad nie eens die wet ken nie?

Daarom is dit goed om ‘n bietjie versigtiger na hierdie be­roem­de deel te kyk. Kan mense regtig gered word, al glo hulle nie in Jesus nie, net deur die wet te onderhou?  Die uitdrukking “dat die wet in hulle harte geskrywe staan” herinner natuurlik dadelik aan Jeremia 31:33 se beskrywing van die nuwe verbond. Onder die nuwe verbond sal Israel nie meer die wet net op klip­tafels hê nie, maar “op hulle harte geskryf”. Maar dit gaan dan om gelowiges, nie om heidene nie.

In Romeine 2:25-29 gaan dit om ‘n verwante saak. In 2:12-16 gaan dit om die wet, en in 2:25-29 om die besnydenis. Eers gaan dit oor Israel wat die wet het, maar dit nie hou nie, teenoor “heidene” wat die wet nie het nie, maar dit tog hou en dan op dié manier gered word. En dan gaan dit oor Israel wat letterlik besny is, maar nie die wet hou nie, terwyl daar “heidene” is wat nie letterlik besny is nie, maar tog die wet hou en dan só gered word. Die slotsom is dat hierdie “heidene” die Jode sal oordeel.

Waar kry ‘n mens sulke heidene? Is dit nie dalk heiden-Christene nie? Paulus noem die heiden-Christene dikwels “heidene” as hy hulle teenoor die Jode stel (Rom 11:13; 15:9; 16:4; Gal 2:12), almal plekke waar die Grieks letterlik “heidene” het terwyl moderne vertalings sommer vertaal met iets soos “gelowiges uit die hei­dennasies” of “nie-Joodse gelowiges”. Daar is geen enkele rede om dit nie ook in 2:14 te doen nie. Dan kan dit sin maak dat “heidene” wat nie die wet het nie, dit beteken nie met die wet groot­geword het soos die Jode nie, deur die krag van die Heilige Gees die wet hou. Hulle is immers bekeerde heidene, gelowiges.

Dit sou net verder bevestig dat daar nie ware kennis van God uit die algemene openbaring voortkom nie en dus nie ‘n suiwer natuurteologie kan wees nie.

Besondere openbaring

Besondere openbaring (of persoonlike openbaring) is die open­baring waarin God self na mense kom. Dit kan misverstand wek om sonder meer die Bybel die besondere openbaring te noem. God het Hom nie in byvoorbeeld die boek Eksodus aan Israel in Egipte geopenbaar nie. Daar was nog nie eens so ‘n boek nie. God het na Moses gekom en met hom gepraat. God het sy Seun nie in die Evangelies aan ons bekend gestel nie, maar in die Jood Jesus van Nasaret. God het Hom in gebeurtenisse, in die geskiedenis ge­openbaar. En opnuut moes mense keuses maak. Die dissipels het God se openbaring in Jesus herken en erken, maar die Fariseërs nie. Dus: selfs God se persoonlike openbaring moet erken en aanvaar word.

En die *Bybel?

‘n Mens kan die Bybel die betroubare getuienis oor die besondere openbaring noem, en in hierdie sin self ook openbaring. In die meeste gevalle vertel die Bybel van God se openbaring in die geskiedenis, soos Eksodus en die Evangelies. Maar dikwels is dit ook direk openbaring, byvoorbeeld die Psalms of Paulus se briewe.

Woorde gemerk met  ʼn * sal later verder bespreek word.

Outeur: Prof. Adrio König