Die Groot Geloofswoordeboek: Afrikaanse kerke – Susterskerke
Die Groot Geloofswoordeboek: Afrikaanse kerke – Susterskerke
Daar is drie kerkgenootskappe wat bekend staan as die “Afrikaanse kerke”: die Nederduitse Gereformeerde Kerk (NGK), die Nederduitsch Hervormde Kerk (NHK), en die Gereformeerde Kerke (GK). Dit is kerke wat tradisioneel net wit lidmate aanvaar het en net Afrikaans gebruik het. Vandaar die naam “Afrikaanse kerke”. Die drie denominasies het dieselfde belydenisskrifte: die Nederlandse Geloofsbelydenis, die Heidelbergse Kategismus en die Dordtse Leerreëls, wat almal dateer uit die tyd kort na die Kerkhervorming.
Uit hierdie name is dit duidelik dat die kerkgenootskappe oorspronklik uit Holland gekom het, en wel sedert die wit mense in die sewentiende eeu in Suid-Afrika aangekom het. “Nederduits” is ‘n baie interessante woord. Dit beteken “onder Duitsland”. Nederland, ‘n ander naam vir Holland, is eintlik ‘n groot vlakte wat aan Duitsland grens, en onder Duitsland lê. Nederland is dus die “onderland” of “lae land”. Die Nederduitse Gereformeerde Kerk beteken dus die Gereformeerde Kerk wat (in die vlakte) onder Duitsland gelê het.
Hierdie kerke het dan ook sterk bande met Duitsland gehad, soos een van hulle belydenisskrifte, die Heidelbergse Kategismus, aandui. Dit is ‘n geskrif wat in Heidelberg in Duitsland geskryf is. En die Dordtse Leerreëls is ‘n ander belydenisskrif wat in 1618-1619 in Dordt (eintlik Dordtrecht) in Holland opgestel is waar ‘n sinode van die Gereformeerde Kerke vergader het om die *Arminianisme te veroordeel. (*Belydenisskrifte)
Hierdie belydenisskrifte lê besondere nadruk daarop dat ons geloof gefokus is op Jesus Christus, op die genade, op die geloof en op die Bybel (solus Christus, sola gratia, sola fide, sola Scriptura). Ons word net deur Christus gered, net uit genade, net deur die geloof, en ons laaste toets vir ons geloof/leer is die Bybel.
Die vreemde meervoud, die Gereformeerde Kerke (meervoud), kom uit hul oortuiging dat elke plaaslike gemeente op sigself ten volle ‘n kerk is. Hulle is dus ‘n klomp “kerke” wat saam ‘n denominasie vorm.
Dit is vreemd dat dié drie kerkgenootskappe dieselfde belydenis het, maar drie afsonderlike kerkgenootskappe bly. Dit wys hoe sterk historiese oorsake kan wees wat dikwels nie baie met die wese van ons geloof te doen het nie. Die redes vir die ontstaan van die Gereformeerde Kerke in die negentiende eeu lê in verskille wat hulle met die NG Kerk ontwikkel het. Hulle het die NG Kerk veral van “metodisme” en “sinodokrasie” beskuldig. In die NG Kerk is daar sedert die negentiende eeu duidelik twee tradisies: ‘n strenger *Gereformeerde tradisie wat formeler en meer nugter is, en ‘n *Evangeliese tradisie wat spontaner en meer emosioneel is. (Andrew Murray, Hallelujaliedere, Pinksterbidure, *CSV, *Sending) Dit was hoofsaaklik hierdie rigting wat die beskuldiging van “metodisme” uitgelok het. Daar is baie klem gelê op sekere dinge, soos ‘n bepaalde vorm van bekering (“dag en datum”), spesiale reekse bekeringsdienste, kleiner groepe in die kerk (konventikels), en bidure waartydens gewone gemeentelede gebid het. Verder was daar ander gebruike wat die Gereformeerde Kerke teen die bors gestuit het, soos die “Gesange” wat in die NG Kerk gesing is terwyl die Gereformeerde Kerke net Psalmberymings sou sing, en die kelkies wat vir nagmaal gebruik is in plaas van die gesamentlike beker. Onder “sinodokrasie” het hulle bedoel dat die sinode van die NG Kerk ‘n te groot beheer oor die afsonderlike gemeentes van die kerkgenootskap uitgeoefen het.
Die Gereformeerde Kerke lê tradisioneel baie klem op leersuiwerheid en kerklike tug. Hulle is teologies baie “streng” gereformeerd en laat nie vrouens toe om ouderlinge of predikante te wees nie. Hulle vereis dat daar deurlopend Kategismuspreke gehou moet word wat die sterk nadruk bevestig op die leer van die kerk.
Die Nederduitsch Hervormde Kerk het hom tradisioneel sterk met die Afrikanervolk verbind. Daar was egter altyd meer samewerking tussen hulle en die NGK. Hulle het byvoorbeeld saamgewerk aan die kerkliedere en die liturgiese formuliere van die kerk, soos die bevestiging van predikante, ouderlinge en diakens.
Die NGK, wat verreweg die grootste van die drie “Afrikaanse kerke” is, was by uitstek die kerk wat baie sendingwerk in Suidelike Afrika en selfs so ver noord as Nigerië gedoen het – hoofsaaklik geïnspireer deur die Evangeliese vleuel. Aanvanklik het die bekeerlinge in Suid-Afrika lidmate van die NGK geword, maar teen die einde van die negentiende eeu is hulle (wat hoofsaaklik “Kleurlinge” in die Wes-Kaap was) in ‘n aparte kerkgenootskap georganiseer, die NG Sendingkerk. Daarna is in ooreenstemming met die apartheidsbeleid ook kerke vir die bekeerlinge uit die ander bevolkingsgroepe gestig: die NG Kerk in Afrika vir swart mense, en die Reformed Church in Africa vir Indiërs. Teen die einde van die vorige eeu het die NG Sendingkerk en die NG Kerk in Afrika verenig in die Verenigende Gereformeerde Kerk, maar ‘n aantal gemeentes in die Vrystaat en die Noord-Kaap het voortgegaan as die NG Kerk in Afrika. Tot vandag (2006) probeer hierdie vier kerkgenootskappe tevergeefs om te verenig.
Die NGK het wel in 1986 besluit dat mense van kleur lidmate mag word. Dit het gelei tot die afskeuring van die Afrikaanse Protestantse Kerk (APK).
Die spiritualiteit van die NG Kerk word onder *spiritualiteit behandel.
Woorde gemerk met ʼn * sal later weer behandel word.
Outeur: Prof. Adrio König