1. b) Die Aardsvaders is goeie en nie sulke goeie voorbeelde vir Christene nie

Elkeen van ons is deel van ‘n geskiedenis wat ons maak wie en wat ons is. Die helde in ons geskiedenis is die simbole van waar ons vandaan kom en waarvoor ons staan. Die vroeë Christene het ook sulke helde gehad wat hulle gehelp het om te verstaan wie hulle is en waar hulle vandaan kom. Dit was mense soos Adam, Abraham, Moses of koning Dawid. Hulle band met hierdie helde het vir hulle betekenis en sin in die lewe gegee. Om hulle goeie voorbeelde na te volg, kon die gelowiges seker wees dat hulle self goed optree. Meer nog, omdat die Jode afstammelinge van hierdie mense was, het hulle hulleself ook op ’n spesiale manier verbonde gevoel aan die mense. Immers, die bloed, met ander woorde, die karaktereienskappe van hierdie manne vloei ook in hulle are.

 Abraham

 Abraham was die belangrikste aartsvader en die Nuwe Testament sê dat ons heelwat van hom kan leer. Hy het ‘n baie spesiale rol in die geskiedenis van die Jode gespeel. Hy het deur die loop van die geskiedenis bekend geword as die vader van die Israeliese volk, die een wat God onvoorwaardelik vertrou het en met wie God ‘n onverbreekbare ooreenkoms (verbond) gemaak het om vir hom te sorg en sy God te wees. Hoe het dit alles gebeur en waarom sou dit een van die goue drade uit die Ou Testament in die Nuwe Testament in word?

Om presies te verstaan waarom Abraham so belangrik was, moet ’n mens teruggaan in die geskiedenis. God het alles goed gemaak, maar deur ongehoorsaamheid, hubris en sonde het die mens se verhouding met God skeefgeloop. God het in ’n sekere sin oor begin met die vloed toe net Noag oorgebly het, maar dit het nie veel gehelp nie, want gou het sonde weer sy kop onder die mense begin uitgesteek (Gen 6-9). So erg het dit geraak dat die mense begin dink het hulle kan soos God wees. Hierdie keer het God nie ‘n vloed van water gestuur nie, maar van tale. Elkeen begin ‘n eie taal praat en so bars die groep arrogante mense uitmekaar, die wêreld vol (Gen 11).

God het toe besluit om nie meer op die mensdom as geheel te fokus nie, maar een man (familie) uit te kies met wie Hy die pad verder sal loop. Die man was Abraham en hy was dus die vader van die volk van God (Gen 12-22). Luister wat sê God in Gen 12:1-4 vir Abraham:

Die Here het vir Abram gesê: “Trek uit jou land uit, weg van jou mense en jou familie af na die land toe wat Ek vir jou sal aanwys. Ek sal jou ’n groot nasie maak, Ek sal jou seën en jou ’n man van groot betekenis maak, en jy moet tot ’n seën wees. Ek sal seën wie jou seën, en hom vervloek wat jou vervloek. In jou sal al die volke van die aarde geseën wees. Abram het toe weggetrek, gehoorsaam aan die woord van die Here…” en Gen 15:1: “Hierna het die woord van die Here in ’n gesig tot Abram gekom: “Moenie bang wees nie, Abram, Ek beskerm jou! Jou beloning sal baie groot wees.”

God het met Abraham ’n spesiale ooreenkoms (verbond) gemaak (Gen 16) en Abraham toon homself waardig van God se vertroue deurdat hy God in alles gehoorsaam het. Dit sou hy keer op keer doen, ook as God hom vra om selfs sy seun Isak te offer (Gen 22). So het Abraham vir sy nageslagte ‘n voorbeeld vir ware geloof en gehoorsaamheid in God gestel. God het ook sy kant van die belofte gehou… Abraham het ’n groot nageslag gekry, waarvan die Christene ook deel geword het.  Kom ons kyk hoe hierdie lyne uit die Ou Testament in die Nuwe Testament oorgaan.

Pierre vra:

My vraag gaan oor die dreamcatcher. Ek weet die dreamcatcher kom van die Amerikaanse Indiane (Inheemse Amerikaners) af wat dit ophang om slegte drome te vang, veral waar kinders slaap.

Mense met wie ek al gepraat het, het ‘n negatiewe konnotasie met die dreamcatcher en voel Christene moet dit glad nie ophang nie. In ons kerk het die dekor nou ‘n dreamcatcher met die woord “hoop” in die middel daarvan aangebring. Is dit verkeerd en sondig? Maak dit nie die eerste skrefie oop vir nog meer sondige goed in die kerk nie?

Ek het nie die nodige kennis nie, en daarom voel ek ongemaklik. Hoop julle sal my kan help of dan reghelp.

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Die dreamcatcher, soos oorspronklik gebruik deur Amerikaanse Indiane (deesdae Inheemse Amerikaners genoem), en soos gepopulariseer gedurende die 1970’s in die hoofstroom Amerikaanse kultuur, is ‘n twygie of takkie van ‘n wilgerboom wat in ‘n lus gevorm word en waaroor dan ‘n web of net geweef word. Dis veral bedoel om by ‘n baba se bedjie gehang te word om slegte drome op te vang. Dit sou die baba dan beskerm teen nagmerries of teen enigiets in die lug wat die baba kan kwaad aandoen.

Dit behoort duidelik te wees dat ons hier met ‘n amulet te doen het wat, vanuit Christelike oogpunt gesien, op ‘n bygelowige manier gebruik word. Want die tipiese siening en gebruik van amulette is dat hulle inherent oor magiese krag sou beskik wat mense teen kwaad of die bose kan beskerm.

Voor ons egter te hard en sinies oor hierdie vorm van beskerming oordeel, moet ons oog daarvoor hê dat bygeloof in alle godsdienste en kulture voorkom. Vir party mense het sulke bygeloof bloot interessante kuriositeitswaarde, vir ander steek daar baie meer in en hulle sal hoog en laag daarby sweer. Byvoorbeeld, waarom het vliegtuie nie ‘n nommer 13 sitplek en hotelle nie ‘n kamer 13 nie? Omdat party mense botweg weier om van sulke sitplekke en kamers gebruik te maak. Die getal 13 sou dan ongeluk bring. Sommige mense weier ook volstrek om onder ‘n leer deur te loop, en skrik hulle boeglam as ‘n swart kat hulle pad kruis of as hulle ‘n spieël breek. Dit sou dan net ongeluk voorspel. Ander hang weer ‘n perdeskoen by hulle voordeur op vir geluk, of “hou duim vas” of “klop op hout” dat iets voorspoedig sal verloop. En so kan ons voortgaan.

Nader aan ons godsdienstige oortuigings en praktyke is daar natuurlik die hele veld van simboliek wat deesdae al meer in ons kerke ‘n rol speel. Voorheen het die argitektuur en versiering van en binne kerke, veral in Protestantse kerke, baie sober daaruit gesien. Maar deesdae is dit ‘n ander saak. Op sigself genome is simboliek ‘n goeie ding. Dit maak ‘n visuele impak en stimuleer ons geloofsverbeelding; dit verbeeld en herinner ons aan geloofsrealiteite waarmee ons ons kan vereenselwig. So is die kruis seer seker die bekendste simbool in die Christendom. Nie net herinner dit ons aan die kruisdood van Christus en dat Hy daar vir ons gely en gesterf het nie, maar vir baie Christene funksioneer die kruis amper ook soos ‘n amulet; dit het magiese krag wat ons dan sou beskerm teen die bose. Kyk maar hoe baie mense dra deesdae ‘n kruis-hangertjie. Blote simbool, of dalk ook beskerming? Selfs sportmanne “slaan die kruis” as hulle op die veld gaan. Daar is inderdaad ‘n fyn lyn wat simboliek en bygeloof skei. Simboliek sit maklik oor in bygeloof.

Die Bybel is ook ryk aan simboliese gebruike, handelinge, instellings en objekte. So het ons in die Ou Testament die besnydenis, wat die besondere teken van die verbond was wat God met Israel gesluit het. Daar is selfs sprake van amulette. In Deuteronomium 6:9 word gesê dat die Israeliete God se gebooie op hulle deurkosyne (Hebreeus: mezuzot) moes skryf. Hieruit het die gebruik ontwikkel dat die Jode tot vandag toe nog ‘n klein houertjie (mezuza) met die “Luister Israel” (Deut 6:4-5) binne-in op hulle deurkosyne aanbring. En dan is daar ook die tefillin (klein leerhouertjies) wat ortodokse Jode om hulle voorkoppe en voorarms bind as gedenk- en beskermmiddels (Deut 6:8). In die Nuwe Testament het ons weer die sakramente van die doop en die nagmaal, wat kragtige geloofsimbole is om ons te herinner aan die versoeningsdood van Christus, maar wat soms ook met allerlei bygeloof omgeef is, soos dat die kind so gou moontlik gedoop moet word om te verseker dat hy/sy hemel toe gaan, of dat die gereelde gebruik van die nagmaal mens teen die bose beskerm. In later tye het Christene dikwels kort grepe uit die Ou Testament en Nuwe Testament op papirus of perkament geskryf, dit opgerol en soos amulette aan hulle persoon gedra om hulle teen ongeluk te beskerm. Die Ons Vader, gedeeltes uit die Evangelies, en Ps 91 was veral baie gewild. Dis nie veel anders as die plakkers wat ons deesdae soms op motors se buffers sien nie: “Hierdie kar word beskerm deur Ps 91.”

Met bostaande oorsig wou ek net aantoon dat amulette, simbole en bygeloof deel is van ons menswees en ook diep wortels in ons godsdienstige oortuigings en gebruike het. Dis nie as sodanig bevreemdend en verkeerd dat daar dus met simboliek in kerklike argitektuur en in die erediens gewerk sal word nie. Maar dan moet ons dit reg gebruik, sober daarmee omgaan, en altyd ondersteunend by die Woord aanwend. Dis nie bedoel om die Woord te vervang nie, maar te ondersteun. Lidmate moet ook voortdurend ingelig word oor die regte betekenis en gebruik van simbole, byvoorbeeld dat hulle nie outomaties – gedagteloos – werk nie. In teologiese taal sê ons: simbole en simboliese handelinge werk nie ex opera operato (letterlik: “deur die gewerkte werk”) nie, dit wil sê, simbole werk nie outomaties nie, maar moet altyd deur die regte disposie of ingesteldheid van die lidmaat aanvaar en ervaar word. Prakties beteken dit byvoorbeeld: die blote feit dat jy gedoop is, maak jou nie salig nie, maar of jy dit waarvoor die doop staan, naamlik die afwassing van sondes deur die bloed van Christus, deur die geloof toegeëien het. Of, die blote feit dat jy ‘n kruis-hangertjie dra, beskerm jou nie teen alle kwaad nie. So verstaan, het simboliek in die kerk ‘n besondere plek ter ondersteuning van ons geloof.

Ek verstaan egter nie wat die kerk waarna ons vraagsteller verwys, probeer doen met die insluit van die dreamcatcher as deel van hulle Christelik-kerklike simboliek nie, veral gegewe die feit dat dit as amulet uit die tradisionele heidendom kom. Ja, heidense simbole kan natuurlik verchristelik word, soos ons met die kersboom gemaak het. Dit wil lyk asof die woord “hoop” wat daaraan geheg is ‘n poging tot so ‘n verchristeliking is. Maar ek sou baie versigtig wees om sonder meer iets soos ‘n dreamcatcher, met al die konnotasies daaraan verbonde, saam met ander erkende Christelike simbole in die kerk in te voer. Dit kom vir my ‘n bietjie arbitrêr en lukraak voor. Dit kan ook verwarring skep en aanleiding gee tot onmin en verdeeldheid in die kerk, wat mens nie graag wil hê nie. Die punt is, simbole moet baie omsigtig hanteer word, juis omdat hulle so ‘n kragtige medium is. Miskien moet ons vraagsteller by die pastoor of dominee gaan uitvind wat die idee agter die dreamcatcher is. En hoe “hoop” daarby inpas.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl

1. Adam, die vader van almal

In die skeppingsverhaal speel Adam ‘n sentrale rol. Volgens Genesis was Adam die eerste mens, wat natuurlik beteken dat Adam die ‘vader’ van die mensdom was. Almal wat na hom gekom het, was ‘soos hy’. Wat hy gedoen het en wat met hom gebeur het, het gevolge vir sy nageslag (die mensdom) gehad. Toe hy en Eva byvoorbeeld uit die paradys gegooi is, het dit beteken dat sy hele nageslag buite die paradys gebore gaan word. Soos Paulus dit stel (Rom 5:12): ‘Deur een mens (Adam) het die sonde in die wêreld gekom en deur die sonde die dood, en so het die dood tot al die mense deurgedring, omdat almal gesondig het’. Die feit dat Adam die eerste mens was deur wie almal se lot ook bepaal is, maak hom uitsonderlik, ook in die Nuwe Testament – wie weet hoe hy is, weet hoe die mensdom is – almal aard na hom (sien ook Jud 14 en Luk 3:38). Soos die pa, so die kinders…

Jesus, as herskepper, het ook alles nuut begin. Wat van Adam geld, geld dus ook van Hom. Soos Hy is, sal almal wat aan Hom glo ook wees. Dit maak Hom ‘n baie goeie ‘anti-tipe’ van Adam: ‘Daar is ooreenkoms tussen Adam en Hom wat sou kom’ (Rom 5:14) – Jesus begin ook ‘n nuwe mensdom, naamlik, die gelowiges wat soos Hy is, kinders van God. As ‘n mens dus in Hom glo en jy deel word van sy mense aard jy na Hom en kry jy die nuwe lewe. So verander Jesus die loop van die geskiedenis van die wêreld – nou is daar ‘n nuwe geslag mense. Wat Adam afgebreek het, het Jesus weer kom regmaak: ‘Soos baie deur die ongehoorsaamheid van een mens (Adam) sondaars geword het, so ook sal baie deur die gehoorsaamheid van die een Mens (Jesus) vrygespreek word’ (Rom 5:19). Paulus bespreek die verskil tussen Adam en die tweede Adam, Jesus, veral in Rom 5:12–21 en 1 Kor 15:21–22, 45–49.

In Rom 5:12-21 verduidelik Paulus dat die eerste Adam vir die mensdom sonde en veroordeling gebring het, selfs voor die wet nog daar was, maar dat die tweede Adam, Jesus, vir almal wat in Hom glo genade en verlossing – die nuwe lewe – bring,  soos Paulus dit baie duidelik in 1 Kor 15:21-22 sê: ‘Aangesien die dood deur ’n mens (Adam) gekom het, het die opstanding van die dooies ook deur ’n mens (Jesus) gekom. Net soos almal deur hulle verbondenheid met Adam sterf, so sal almal in Christus lewend gemaak word’. Hy verduidelik dit so: ‘Deur die oortreding van die een mens (Adam) het die dood begin heerskappy voer deur hierdie een mens, maar deur die Een, Jesus Christus, is veel meer bereik: dié wat die oorvloed van genade en die vryspraak as gawe ontvang het, sal lewe en heerskappy voer’ (Rom 5:17).

In 1 Kor 15:45-49 verduidelik Paulus so bietjie verder wat die kontras tussen Adam en Jesus is. Adam was maar bloot mens en het vir almal ‘menslike liggame’ gegee. Jesus is egter anders. As opgestane Heer het Hy gewys dat mense wat in Hom glo verheerlikte, hemelse liggame kry: ‘Die eerste mens is uit die aarde en is stoflik; die tweede mens is uit die hemel. Soos die stoflike mens was, so is ook die stoflike mense; en soos die hemelse mens is, so is ook die hemelse mense. Soos ons die beeld van die stoflike mens was, sal ons ook die beeld van die hemelse wees’ (1 Kor 15:47-49).

Adam speel ook ‘n belangrike rol in een van die mees kontroversiële dele van die Nuwe Testament, naamlik in een van die dele waar daar staan dat vroue nie in die gemeente moet leer nie, maar liewer moet stilbly (1 Tim 2:13-14). Die feit dat Adam die eerste mens was en voor Eva daar was, word in gebruik om te argumenteer dat vroue nie die outoriteit het om ander te leer nie. Paulus argumenteer soos sy Joodse tydgenote van daar die tyd. Hulle het al die skuld vir die sondeval op Eva gepak, want sy is die een wat deur die slang verlei is: ‘Adam is immers eerste gemaak, Eva daarna. Dit is ook nie Adam wat verlei is nie, dit is die vrou wat haar laat verlei het en die gebod oortree het’ (1 Tim 2:13-14). As die vrou haar so laat verlei, is die onderliggende argument, hoe kan sy dan ander leer. Om dit so te stel, haar eerste ‘lering’ van die man was om hom te mislei! Paulus se Joodse tydsgenote het Genesis 3 ook so verstaan (sien bv. Apokalips van Moses 15–21; Pirqe Rabbi Eliezer 1,13).

In die volgende artikel begin ons na die aartsvaders kyk.

Ons gaan verder met ons bespreking van die skepping. Twee punte vra nog ‘n bietjie kommentaar:

1. i) Soos ons gesien het, word die gedagte van die skepping in die Nuwe Testament gebruik om te bewys dat Jesus werklik díe Een is wat van die ware Skeppergod af kom. Hy verteenwoordig en openbaar daardie God op aarde (Joh 1:18). Dit was vir die vroeë Christene belangrik, want so kon hulle bewys dat hulle nie ‘n nuwe onbekende god aanbid waarvan niemand nog ooit gehoor het nie, maar dat hulle godsdiens die ware godsdiens is wat op die lewende Skeppergod teruggaan.

Om die impak hiervan te verstaan moet ons besef dat in die tyd van die Nuwe Testament alle nuwe dinge, veral nuwe godsdienste, baie skepties bejeën is. Veral die Romeinse regering was nie positief oor nuwe godsdienste en bewegings nie, want waar kom dit nou skielik vandaan? Ou, beproefde godsdienste het al die toets van die tyd deurstaan en kan aanspraak maak op egtheid en waarheid. Deurdat die Christendom dus kom wys dat hulle geloof in Jesus teruggaan op die Skeppergod self, met ander woorde, na die heel begin, het baie outensiteit en gesag aan hulle boodskap verleen.

1. ii) Die gedagte van God wat lewe gee het ook sterk teologiese implikasies. God is die God van lewe. Dit beteken dat wat ‘nie lewe’ is nie, is nie van God nie. Daarom is die dood gesien as iets wat teenoor God staan, want dit staan teenoor die lewe. Sonde is ook aan die dood verbind, want sonde is mos optrede teen God. Met die sonde en die dood wat so verbind is, kon Paulus in Romeine 6:23 sê: Die loon wat die sonde gee, is die dood; die genadegawe wat God gee, is die ewige lewe in Christus Jesus ons Here.

Hier kan gesien word hoe lewe met redding verbind word. Jesus red deur lewe te gee. In die sin kan dus gesê word dat redding eintlik her-skepping is, die lewend maak van dit wat dood was: Wie in die Seun glo, het die ewige lewe; wie egter aan die Seun ongehoorsaam is, sal die lewe nie sien nie, maar die straf van God bly op hom  (Joh 3:36) en Soos die lewende Vader My gestuur het, en Ek deur Hom lewe, so sal hy wat My eet, ook deur My lewe (Joh 6:57). Die lewende God wat deur Jesus skep, herskep ook deur Hom, met ander woorde, dit wat deur die sonde doodgegaan het, word weer deur die Skepper lewend gemaak. Dit is presies wat Paulus in Kol 1:19-20 wil sê: God het besluit om met sy volle wese in Hom te woon en om deur Hom alles met Homself te versoen. Deur die bloed van sy Seun aan die kruis het Hy die vrede herstel, deur Hom het Hy alles op die aarde en in die hemel met Homself versoen.

Geen wonder nie dat redding soms beskryf word in terme van gelowiges wat ‘n nuwe skepsel word (1 Kor 5:17; Gal 6:15; Op 21:5): Iemand wat aan Christus behoort, is ‘n nuwe skepsel; die oue is verby, die nuwe het gekom. Jesus kan dus herskep omdat Hy ook Skepper is. In hom is die skepperkrag aanwesig wat ook beteken dat Hy ook die krag het om te herskep.

Volgende keer gaan ons na Adam, die vader van almal, kyk.