‘Laat die vreemdeling, wat ‘n aanbidder van die Here is (letterlik: wat homself aan die Here verbind het), nie sê: die Here sal my waarlik van sy volk uitsluit nie, of die ontmande sê: kyk ek is maar ‘n droë boom, nie’ – ‘n aanduiding van sy onvermoë om kinders te verwek. Die woord vir uitsluit of afskei is in die intensiewe vorm (deur herhaling van  die werkwoord) en was ‘n sleutelwoord in die opkomende Judaïsme wat alles wou reël, alle onenigheid, verwarring of onreinheid wou uitsuiwer uit die gemeenskap. Dieselfde woord badal word gebruik by die skeiding van lig en donker,  van die waters bo en op die aarde, dag en nag, om orde te skep in die skepping  (Gen 1:4,6,14). Beide vreemdeling en ontmande het verwerping deur die gemeenskap verwag.

’n Vreemdeling wat tot die Joodse geloof gekom het, is deur die Jode ‘proseliete’ genoem, ‘n lid van die sinagoge wat nie ‘n gebore Jood is nie. Daar was ‘n verskil van mening onder die Jode oor die posisie van die proseliet. Nie alle Jode wou aan hulle volle verbondsregte toeken nie (so het Serubbabel die Samaritane nie toegelaat om saam te werk aan die opbou van die tempel nie (Esra 4 :1-6) en Esra en Nehemia  het vereis dat die mans wat met vreemde vroue getrou het, hulle wegstuur (Esra 10; Neh 13:25).

Die ontmandes is deur die wet verbied om in die tempel te kom (Deutr 23:1-2; Lev 21:20). In die Oosterse paleise is baie ontmandes aangestel as amptenare en diensknegte, veral in die harems van die vroue, ook in Jerusalem en Samaria (vgl. 2 Kon 9:32; 20:18; Ester 2:3, Daniël 1 :3-7; Hand 8:27-37). Hulle het belangrike poste beklee in die hofhoudings en administrasie, maar mag nie in die tempel ingekom het nie.

Die ou torah het ‘n eksklusiewe gemeenskap van suiwerheid as visie gehad, en sommige, in die laat sesde eeu v.C, ná die ballingskap, het voorgestel om dié mandaat voort te sit.  Die verbod word hier deur die Here opgehef.  Die visie van hierdie digter-profeet gaan direk in teen die posisie van die ou torah.

56:4-5: Vir die ontmandes wat saam met die Jode die wet van die Here onderhou en op die Sabbat na die tempel/sinagoge toe wil gaan, word die gemeenskap oopgestel as lid van die Here se genadeverbond – ‘in my huis en in my geboue gee Ek aan hom ‘n plek en ‘n naam, ‘n ewige naam…wat nie uitgewis sal word nie (letterlik: nie afgesny sal word nie’- teenoor Deutr 23:1 wat ontmandes letterlik noem: wie se geslagsdele afgesny is). Die Joodse gemeente moet die naam van die ontmande, wat nie ‘n nageslag kan voortbring nie, bewaar en veral sy diens aan die Here en aan sy medemens, wat andersins verlore sou raak in ‘n wêreld wat nie omgee nie.

Die eerste deel van Jesaja het in 39:7 afgesluit met die voorspelling dat die seuns van Juda diens sou doen in die paleis van die koning van Babel  (as ontmandes, soos Daniël en sy vriende). Die derde deel begin hier met die ontmande amptenare, as hakies om die tweede deel (40-55). Daarmee word dié uitgeskuifde lidmate weer opgeneem in die verbondsgemeenskap, mense soos Nehemia, wat gereeld die Persiese koning en koningin moes bedien (Neh 2:6) en die mure van Jerusalem kom herbou het. Die ontmande Etiopiër van Handelinge 8:27-28, wat nie in die tempel toegelaat is nie, was juis besig om uit Jesaja te lees en is gedoop ná sy ontmoeting met Filippus se toepassing van Jesaja 53:7-8 op Jesus. En hy het sy reis met blydskap voortgesit (Hand 8:39). So het Jesus sy kerk vir die ontmandes oopgemaak.

56:6-8:  Deut 23:2-9 sluit die tempel vir ontmandes en Ammoniete en Moabiete wat uit bloedskande gebore is (Gen 19:31-38; Lev 18:6)), die deurtrekkende Israel nie wou ontvang nie, en hulle wou laat vervloek. Deuteronomium laat egter die tempel oop vir Edom, die afstammelinge van Esau, wat hulle deurgang deur hulle land geweier het (Num 20:18-21; Deutr 2:1-8) en Egipte waar hulle vreemdelinge was, hoewel hulle daar slawe gemaak is en hulle seuntjies vermoor is. Soos vir die ontmandes word vreemdelinge nie meer uitgesluit nie. Daarmee gaan die visioen in teen die maklike opsie om saam met die heersende siening in die samelewing te gaan. Dit geld ook, soos vir die ontmandes, slegs vir vreemdelinge wat hulle heelhartig aan die Here toewy.

Die twee vereistes vir ontmandes in vers 5 om die verbond met die Here en Sabbat te onderhou word herhaal in vers 6a. Maar voorop staan vier kenmerke wat ‘n effektiewe toewyding aan die Here veronderstel wat sterker is as enige politieke affiliasie: elkeen wat verbind is aan die Here om Hom te dien en lief is vir die Naam van die Here (sy Naam staan vir sy volle wese, sy mag en sy werk), om vir Hom ‘n dienskneg te wees. Dit gaan om vreemdelinge wat met hulle hele hart die Here in liefde wil dien.

Vir hulle belowe die Here self: Ek sal hulle na my heilige berg toe bring en hulle bly maak in my huis van gebed – Hy sal hulle vir Hom werf en Hy is self die verwelkomingskomitee wat hulle in die tempel op Sionsberg en in die sinagoge sal ontvang. Hulle sal welkom wees in die samekomste van die gemeente en hulle offers op die altaar sal deur die Here aanvaar word, want die Here wil sy huis ‘n huis van gebed maak vir al die nasies wat aan Hom  verbind is, Hom liefhet en Hom gehoorsaam (Mark 11:17; vgl. Gal 3:28; vgl. ook Jesus se gebed in Joh 17:21-23). Dit is die vervulling van die Here se belofte aan Abraham in Gen 12:3: In jou sal al die volke van die aarde geseën wees.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Hierdie elf hoofstukke weerspieël waarskynlik die lewe van die teruggekeerde Israel  Hoofstukke 40-55 het hoofsaaklik gehandel oor die terugkeer van die ballinge, oor  die uitnodiging en die vreugde om terug te gaan, met ‘n wonderlike verwagting vir die nuwe lewe wat voorlê. Klanke daarvan kom ook voor in hoofstukke 60-62 en 65 wat steeds hoop dat die Here se bedoeling met die terugkeer sal uitwerk in omstandighede wat al swakker lyk.

Toe Israel in 538 v.C. vanuit die hele Persiese ryk begin terugkom in Kanaän (Esra 1:1-4), was daar mense wat tydens die ballingskap agtergebly het en steeds daar gebly het en ook van die hervestigde volke van elders (vgl. 2 Kon 24:24). Daar was verskille tussen die teruggekeerdes en die mense wat daar gebly het, en ook verskille onder die teruggekeerdes oor hoe om aan die nuwe lewe met die Here vorm en orde te gee. Die profete Haggai, Sagaria en deels Jeremia spreek dieselfde omstandighede aan. Dit was waarskynlik tydens en ná die herbou van die tempel 520-515 v.C. en voor en tydens Esra (458v.C.) en Nehemia (445 en 430 v.C.) se aankoms. Hoofstukke 56-59 gee getuienis oor dispute wat ontstaan het oor die omvorming van Judaïsme, of dit ‘n oop gemeenskap moet wees vir alle mense, of ‘n geslote gemeenskap wat slegs vir getroue Jode bedoel is. Hoofstukke 60-62 verheug hulle oor ‘n beter toekoms wat te wagte is. In hoofstukke 63-66, wat ‘n verskeidenheid van gesigpunte het, kom die klem op die visies van hoofstukke 60-62 en die dispute van hoofstuke 56-59 na vore. Ná hoofstuk 65 se verwagting dat die Here Jerusalem nuut gaan skep en ook ‘n nuwe hemel en ‘n nuwe aarde, wys die slothoofstuk dat daar nog steeds baklei word of die nuwe lewe oop moet wees vir almal en of hulle ‘n geslote Joodse gemeente moet wees, amper ’n honderd jaar na hulle begin terugkeer het.

56:1-2: Dié verse, uit ongeveer 10 jaar na die ballingskap, stel die hooftema wat die visoen oor die nuwe pad vir Israel  aandui. Teenoor  die Here se woord aan die hardhorende onbekeerlike bevolking voor die ballingskap (6:9-11), wys die Here hier wat sy gedagtes vir hulle nuwe lewe is. Twee woordpare word daarvoor gebruik, wat albei in noue verband met mekaar staan:

Die eerste woordpaar is ‘reg en regverdigheid,’ wat dikwels in die Ou Testament en Jesaja gebruik word (bv. Jes 9:6) – ‘die reg (misjpat) bewaar/sorg vir/in stand hou,’ en ‘doen wat reg/regverdig/billik(tsedaka) is. Daardeur word sterkes en swakkes, ryk en arm aan mekaar verbind en word die pad vir die Here se verbondsgemeenskap uitgestippel. Dit verseker sekuriteit, waardigheid en welsyn vir elke lid van God se volk. Dit is juis wat ontbreek het voor die ballingskap (5:7).

Die tweede woordpaar is ‘my verlossing/hulp’ (jesju ‘ah) en ‘my geregtigheid’ (tsedaka, 1983: redding). Wat in die eerste woordpaar van sy volk teenoor mekaar vereis word, is reeds deur God aan hulle uit genade geskenk. Sy verlossing het Hy reeds deur die Persiese konings gegee, en sy geregtigheid verwys na die volk se regte verhouding tot die Here. Deur die ballingskap het Hy hulle reeds gelouter van hulle onreg teenoor mekaar, van hulle afgodediens  en onsedelike lewe (1:22,25; 48:10; Jer 11:4). Hy het sy verhouding met hulle herstel en duidelik gesê: Hier is Ek! (40:9; 52:6), die persoonlik aktief teenwoordige by julle, die ‘Ek is’ van Eks 3:13-15.

Die gevolg van ‘n lewe van reg en geregtigheid in die samelewing, wat voortspruit uit die Here se verlossing en geregtigheid, is lewensgeluk/blydskap, die Here se seën op jou lewe (vgl. Ps 1:1;  Mat 5:3-12). Wat mense onderskei van mekaar is of jy reg en geregtigheid doen of nie. Jou volk, geslag, status, ekonomiese krag of politieke status is nie vir die Here belangrik nie (vgl. Gal. 3:28). Letterlik begin vers 2 met: ‘Gelukkig is die mens (’enosj) wat dit (reg en gergtigheid) doen en die seun van die mens (ben ’adam afgelei van die rooi grond ’adamah se stof waaruit die mens gevorm is en waarheen hy terugkeer Gen 2:7; 3:19), wat daaraan (reg en geregtigheid) vashou.’ Die twee woorde vir ‘mens’ is soortname en sluit alle mense in.

‘Wat die sabbat hou en nie ontheilig nie, en sy hand weerhou om enige kwaad te doen.’ Die onderhouding van die sabbat het die deel van Israel, wat uit die ballingskap teruggekeer het, onderskei van die ander Jode en volke, as mense wat ernstig volgens die tien gebooie van die Here lewe. Tydens die ballingskap het Esegiël juis daarop gewys dat hulle nie die sabbatte gehou het nie en daarom in die ballingskap beland het (Eseg 20:12vv; 22:8,26). Negatief word gestel dat geluk voortspruit uit die vermyding van die bose, van alles wat die Here verbied (vgl. Job 28:28; Ps 1:1; Spr 3:7).

Die begeerde visie van die twee verse is ‘n gemeenskap wat toegewy sal wees aan die wet (torah lering) van die Here. Toe Esra kom, het hy probeer om die wet van die Here streng toe te pas (vgl. Esra 9:14; 10:11).

Skrywer:  Prof Francois Malan

In hierdie verse maak die digter-profeet ‘n skerp kontras tussen  die ou lewe onder Babilon se gesag en die nuwe aanbod van lewe saam met die HERE.

55:1 Waarskynlik klink die vers soos ‘n straatverkoper wat sy ware adverteer. Aan verbygangers word gratis water, gratis wyn en gratis melk aangebied. Dit staan teenoor die Babiloniese ryk se duur, onbevredigende kos wat teensinnig aangebied was. Israel word uitgenooi om die Here se vrye alternatiewe voedsel te kies. Die tema van die gedig is die lewenswyse onder Babel wat tot die dood lei teenoor en die lewenswyse onder die Here wat ‘n vreugdevolle tuiskoms en lewe aanbied.

55:2 Die aanbod van die gratis voedsel van die Here se bevryding word vergelyk met die duur sogenaamde brood wat Babel aanbied, waarvoor Israel hulle afsloof sonder bevrediging, sonder enigiets van waarde as beloning. Daarteenoor roep die Here hulle om te luister na sy uitnodiging na gratis goeie ryk voedsel wat bevredig.

55:3 Die beeld van brood gaan oor in die beeld van die Here se ewige verbond. ‘Neig julle oor en kom na My toe, luister en julle siel/self sal lewe. Ek sal met julle die ewige verbond van my liefde vir Dawid sluit, ‘n betroubare reëling!’ Hierdie verbond word gratis aangebied sonder voorwaarde. Anders as Moses se verbond wat met die gehoorsaming van wette verbind is, is die Here se verbond met Dawid op die Here se onwankelbare liefde vir Dawid gegrond. Daardie verbond word nou aangebied aan almal wat wil luister en na die Here toe kom.

55:4-5 Die skaapwagtertjie vir wie Samuel as koning moes salf (1 Sam 16:11-13) moes later vlug vir sy lewe totdat hy as koning sy volk kon lei, hulle verenig, en van Israel ‘n getuie vir die Here onder die nasies gemaak het. So word Israel nou uit die ballingskap geroep om vir die nasies ‘n getuie van die Here se liefdesverbond te word, deur hulle wonderbaarlike uitredding en ‘n lewe wat in ere herstel is saam met die HERE, die altyd teenwoordige EK is, as die Heilige van Israel (aan Israel toegewy), want Hy het jou verheerlik – daarom sal die nasies na Israel toe hardloop om die Here te leer ken as hulle sien hoe Israel in vrede met mekaar lewe onder die seënende hand van die Here. Daarom is vers 1 se uitnodiging aan almal wat dors is, nie tot Israel beperk nie, maar word tot al die nasies gerig.

55:6 Die oproep tot Israel is oop vir enigiemand: ‘soek die Here terwyl Hy Hom  laat vind; roep Hom aan terwyl Hy naby is.’ Kom met Hom tot ‘n vergelyk in sy liefdesverbond wat Hy aanbied, reageer op sy uitnodiging om na Hom toe te kom, vertrou op Hom vir ‘n ander soort toekoms. Die gratis aanbod van die Here is alles uit sy genade. Al wat Hy vra is dat  die mens na Hom toe terugkom. Dit is die diepste doel en betekenis van die terugkeer uit die ballingskap.

55:7 ‘n Spesifieke groep het besondere aanmoediging nodig om Babel te verlaat. Hulle lewenswyse en hulle oortuigings staan in die pad van terugkeer na die Here en Jerusalem toe. Hulle het so diep in die kultuur van Babel ingesak dat hulle die Here se aankondigings en uitnodigings teenstaan. Die Here se aanbod bly egter staan. As hulle omdraai na die Here ons God toe en die nuwe soort lewe wat Hy aanbied, sal Hy hulle in liefde ontvang en sy vergiffenis nog groter maak om hulle in te sluit. Dié vers is ‘n klassieke uitdrukking van  die Here se oop uitnodiging aan die mense wat volhard in hulle eie denke en lewenswyse weg van die Here af en weier om dit agter te laat.

55:8-9 Die Here se gedagtes en planne staan reg teenoor die mense van vers 7 se gedagtes en planne. Die Here se planne vir Israel se toekoms en roeping is nie ‘n weerklank van die mens se begeertes en planne nie, maar is onafhanklik van die mens se begeertes en gewoontes, van hoër orde as die mens s’n, met ‘n ewige hemelse doel (in 52:7 word dit uitgespel as die pad van vrede). Toe die Here Abraham geroep het om te gaan waarheen Hy hom sou lei (Gen 12:1; 800 km. vér na Kanaän toe), moes Abraham in geloof die Here se radikale belofte en oproep tot ‘n nuwe lewe onder die Here se leiding aanvaar, en sy ou lewe as maan-aanbidder prysgee.

55:10-11  Die krag van God word gesien in die reën en sneeu wat lewe, groei en ‘n toekoms bring op die aarde. Die reën en sneeu voed die aarde, die skepping word in stand gehou, en die voedselkring word onderhou. So is die woord van die Here se belofte en opdrag (40:8). Dit is nie leë woorde nie, maar ‘n krag in die lewe van mense en volke, en gee sekerheid. Vir Israel in ballingskap het dit ‘n nuwe toekoms en lewe gebring, teenoor die geld wat hulle afweeg vir dit wat geen brood is nie en nie kan versadig nie (55:2), teenoor diegene in Israel wat op hulle eie banale gedagtes en lewenswyse vertrou (55:8).

55:12-13 Die uitkoms vir Israel in ballingskap is ‘n vreugdevolle tuiskoms. Anders as die uittog uit Egipte is hierdie tweede uittog nie in vrees of haas nie, maar in vreugde en vrede (sjalom welwese en kalmte);’n triomftog van Jode op pad huis toe, met die Here vooraan wat juig oor sy volk se terugkoms agter Hom aan. Die liriese slot van die ballingskapsgedig beskrywe die tog asof dit reeds aan die gebeur is. Israel is op pad onder ‘n nuwe regeerder na ‘n wonderlike nuwe toekoms.

Die prosessie word hier voorgestel as ‘n sigbare kosmiese gebeure. In 40:5 is reeds verwag dat alle mense getuies sal wees van die wonderlike terugtog van Israel. Die digter sien alles en alle skepsels vergader langs die hoofweg, selfs heuwels en berge en bome kom kyk na die wonderlike gesig wat ‘n nuwe begin vir die hele skepping voorspel. Dit is ook ‘n bewys van ‘n beslissende neerlaag vir geweld, vernietiging en tirannie, wat die bosse kaal gestroop het en die skepping permanent beskadig het. Onder die Here se beskermende regering sal mens en dier en skepping veilig wees.

Dorings en distels in die wildernis (God se straf op die sonde van die mens, Gen 3:18;  Jes 5:6; 7:23-25; 32:12-13) is nie meer nodig nie. In die plek van hierdie tekens van nietigheid en negatiwiteit kom nou tekens van groei en lewe en prag – sipresse en mirtebome as tekens van God se nuwe heerskappy waarin sy liefde regeer.

Skrywer:  Prof Francois Malan

54:9 Die beeld vir die ballingskap verander hier na dié van die sondvloed. Israel se ballingskap word vergelyk met die diepe chaos van die sondvloed wat die Here gestuur het oor die sonde van die mensdom  (Gen 6:5-6), maar Israel se ballingskap kom nou tot ‘n end. En nou maak die Here ‘n belofte, soos aan Noag in Gen 9:11, dat daar nie weer ‘n oorstroming sal wees wat die wêreld sal oorweldig nie. So het die Here gesweer dat Hy nie weer toornig op Israel sal wees of hulle bestraf nie.

54:10 Die Here se trou teenoor Israel is groter as die skepping self: selfs berge en heuwels kan onstabiel word, maar nie my verbondenheid/solidariteit/lojaliteit aan jou  nie, en sy verbond van sjaloom  (vrede, welwese) sal nie wankel nie, sê Hy wat jou liefhet, die Here. Die Here se belofte, sy woord, is meer duursaam en vertroubaar as sy skepping (40:8).

54:11-12 Jerusalem word aangespreek as  Geteisterde, Deur-storm-vernielde (soos met die sondvloed), Nie-vertroosde – die uiterste gevaar vir Jerusalem tydens die ballingskap word geskilder met die chaos wat die sondvloed oor die aarde gebring het. En daar was niemand om hulle te troos nie. Hulle bure, selfs hulle broedervolk Edom/Esau, het met Babel saamgespan teen Jerusalem (Obadja 10-16).

Die materiaal en dele van die stad wat herbou gaan word, word opgenoem: klippe, harde messelklei, fondamente, torings, poorte, mure. Elke deel word in die gedig vergelyk met ‘n kosbare steen. Die nuwe stad gaan skitter en floreer in prag, gepas vir ‘n koning (vgl. Openb 21:18-21). Die ekonomie van die hele wêreld word omgegooi. Al die nasies bring hulle rykdom na Jerusalem – laastes gaan eerste wees (Mt 19:30; 20:16). Die ballinge gaan in die pragtige stad bly, maar die profesie sal eers in die nuwe Jerusalem van Openbaring 21 vervul word (vgl. 1 Petr 1:10-12).

54:13 Al jou kinders sal deur die Here geleer word. Die teruggekeerdes sal die besondere onderrig van die Here self ontvang met groot sjalom (vrede, welwese) vir Jerusalem se inwoners. Die herstel van Jerusalem gaan verder as die opbou van sy geboue. Een van die besondere prestasies van die Jode wat teruggekeer het, was die opleiding van feitlik alle Joodse kinders in die taal en inhoud van die Torah (die eerste vyf boeke van die OT). In die ballingskap, sonder  ‘n tempel, het die sinagoges ontstaan as leerhuise waar die Torah gelees is en die kinders geleer is om te lees en te skryf. En toe hulle terugekom het, is sinagoges in Jerusalem en in die stede gestig waar die kinders geleer is en die Woord van die Here elke week gelees en gehoor kon word (en nie slegs drie maal per jaar met die groot feeste by die tempel nie). Op die manier is die Here se doel met die ballingskap in 2:2-3 vervul. Die Hebreeuse woord  sjalom word gebruik vir geestelike stabiliteit: vrede met God, verlossing; sosiale stabiliteit: vriendskap en vrede tussen mense; en politieke stabiliteit, ook voorspoed en gesondheid. Dit vloei voort uit die onderrig van die Woord van die Here.

54:14 Geregtigheid verwys na die regte verhouding tot God en tussen mense. Reg en geregtigheid sal in Jerusalem bevestig word. Teenoor die verdrukking tydens die ballingskap wil die Here dat Jerusalem se inwoners steeds billik en reg met mekaar sal saam lewe en mekaar vertrou. Dan hoef hulle nie in vrees te lewe soos in die ballingskap nie (vgl. Jesus se goue reël in Mt 7:12; Paulus se aanwysing in Flp 2:3-4 spel uit hoe ‘n lewe in vrede met mekaar gelewe kan word).

54:15 As daar ‘n moeilikheidmaker in Jerusalem sou opstaan, of ‘n vyand van buite hulle wil aanval, sal hy nie slaag nie, want die Here is toewy aan Israel en het sy waarborg aan Jerusalem gegee. Hy sal nie weer ‘n roede teen hulle  stuur soos Hy Assirië (10:5) en Babel gestuur het nie.

54:16-17 Die Here beheer die maak en verspreiding van wapens, en Hy maak ook die verwoester. Maar Hy sal sorg dat dit nie teen Jersualem sal slaag nie, nie op die slagveld of in die hofsaal nie.

Hier word vir die eerste keer in die meervoud van ‘dienaars’ gepraat. Aan hulle sal die Here geregtigheid laat geskied. Dit raak blykbaar dié mense wat in 50:10 genoem word, dié wat die Here dien en na sy dienaar luister. Die geregtigheid word beskou as hulle erfdeel wat die Here vir hulle gee (1983: dit is hoe Ek vir my dienaars  sorg). Volgens Romeine 8:17 is gelowiges erfgename van God saam met Christus. En volgens 1 Kor 1:30 is Christus ons regverdiging.

Met vers 17b sluit die gedeelte af en dit is ook ‘n inleiding tot hoofstuk 55 waarin ernstige aanbidders  van die Here onderskei word van mense met bymotiewe, tussen die ou manier van lewe voor en tydens die ballingskap en die nuwe soort lewe waartoe die Here hulle verlos het, om dienaars van die Here te wees. In hoofstukke 55-57 word uitgebrei op die egte dienaars van die Here, terwyl hoofstukke 63-65 verwys na sommige in Israel wat hulleself uitskakel deurdat hulle weier om God se plan vir die nuwe bedeling te volg.

Skrywer:  Prof Francois Malan