Heilige voorwerpe

In die Joodse godsdiens was verskeie voorwerpe toegewy aan die erediens en is hulle as sodanig as God se eiendom beskou sodat hulle nie deur gewone mense aangeraak mag word nie. Toe Ussa (2 Samuel 6:7) die Ark van die Verbond aanraak, het by gesterf. So ook Nadab en Abihu (Levitikus 10:1-2) wat ongeoorloofde vuur hanteer het. Verskeie voorwerpe in die Tabernakel en in die latere Tempel – veral in die heilige en Allerheiligste gedeeltes was verbode vir gewone mense.

Onder hierdie voorwerpe was die Verbondsark in die Allerheiligste seker die belangrikste. Dit word in Eksodus 25:10-22 beskryf. Dit was ‘n kis wat byna een en ‘n kwart meter lank was, en net oor ‘n half meter hoog en breed. Die twee kliptafels met die Tien Gebooie was daarin gebêre (Eksodus 25:16, Deuteronomium 10:1-5). Volgens Hebreërs 9:4 was daar in die ark ook ‘n houer met manna en die staf van Aäron wat gebot het, maar volgens 1 Konings 8:9 en 2 Kronieke 5:10 was net die twee kliptafels in die ark. Moontlik was die manna en die staf aanvanklik voor of langs die ark geplaas, en later daarbinne, of die skrywer van Hebreërs wat soveel eeue later geleef het, praat van die voorwerpe globaal in terme van hulle lokaliteit. Die belangrikste deel van die ark was die goue deksel, genoem die versoendeksel omdat daar die sondes van die volk versoen is (Levitikus 16:11-17). Twee gestaltes van engele, wat as gerubs bekend gestaan het, het op die kante van die deksel gesit en was simbool van God se teenwoordigheid (Psalm 99:1).

In-die heilige deel van die Tabernakel en die latere Tempel was ‘n goue tafel, ‘n lamp en ‘n altaar. Die tafel was sowat ‘n meter by ‘n halwe meter. Twaalf -brode in twee rye van ses is daarop geplaas en elke Sabbatdag vervang (Levitikus 24:5-8, 1 Samuel 21:6). Die term “toonbrode” of “gewyde brode” of “offerbrode” (1 Samuel 21=6) beteken letterlik `brood van die aangesig of “brood van die teenwoordigheid” omdat dit simbool was van God se teenwoordigheid. As die brode omgeruil word, het die priesters dit geëet (Levitikus 24:9).

Die lamp was ook van goud en het naas die hoofstam ses arms gehad, drie aan elke kant (Eksodus 25:31-40) met sewe lampies aan die punte van die hoofstam en arms – simbool van die lig van God se heerlikheid.

Tussen die tafel met die brode en die lamp het die goue altaar gestaan – ‘n half meter vierkant en een meter hoog (Eksodus 30:1-10). Op die altaar is wierook gebrand (Eksodus 30:34-38) wat as besonder heilig beskou is.

Ander heilige voorwerpe was die skouerkleed van die hoëpriester met die urim en tummim daarin (Eksodus 28:30) wat gedien het om God se wil te bepaal (sien p. 274 hierbo). Verder het die Jode ook ‘n baie klein kissie as heilige voorwerp op die voorkop vasgemaak of om die arm (Deuteronomium 6:8). In die kissie is die woorde (geskryf op ‘n klein strokie) uit Deuteronomium 6:4-5 geplaas. Die woorde het herinner dat daar net een God is en dat Hy met alle mag gedien moet word. In Matteus 23:5 word van die gebedsband (“gedenkseëls” in die Ou Vertaling) gepraat wat na hierdie kissie verwys en vandag nog dikwels by geleentheid deur Jode gedra word. Soms bestaan die een om die arm uit ‘n lang band met die woorde daarop. Hierdie kissies is ook by die deurposte en stadspoorte aangebring (Deuteronomium 6:9).

Griekse en Romeinse godsdienste

Deur die lang geskiedenis van die Jode het hulle nie juis enige invloed van die Griekse en Romeinse godsdienste ondergaan nie. Slegs enkele groepe het tot ‘n mate aan so ‘n beïnvloeding meegedoen uit eie gewin soos die Sadduseërs wat graag in veral die Romeine se goeie boeke wou bly. Tog was dit min en oppervlakkig, want die Jode het altyd hulle godsdiens as hulle identiteit gesien.

In die Nuwe Testamentiese tyd het die Romeinse godsdiens, wat heelwat van die Grieke oorgeneem het, tot ‘n groot mate net ‘n uiterlike skyn gehad wat veral in spele, feesmale en kunsuitinge na vore gekom het as eerbetoning aan een of ander god.

Die Jode se felle verset teen hulle oorheersers deur baie eeue van hulle geskiedenis heen het in hoofsaak in hulle godsdiens gele. Vreemde gode en gebruike was vir die Jode altyd ‘n gruwel.

Skrywer:  Prof JP Louw

Priesters en Leviete

In die vorige het geblyk dat die hoëpriester dikwels net priester genoem is, want voor die intog in Kanaän was dit eintlik net Aäron en sy seuns wat priesters was. Die Leviete het heelwat werk gehad om die tabernakel rond te trek en op en af te slaan – en dit .was by die tabernakel waar die priesters die offers gebring het. In Kanaän was daar baie heiligdomme waar die plaaslike bevolkings vir hulle gode geoffer het en met die groter wordende aantal Leviete was daar ook minder werk toe daar nie meer getrek is nie. Rigters 17 en 18 toon reeds aan hoe van die Leviete ook vroeg al onwettig priesterwerk begin doen het (vergelyk veral Rigters 17:9-10 en 18:4-en weer 18:19). Uit 1 Kronieke 9:26-27 blyk dit ook dat die Leviete se dienswerk uitgebrei het. In 1 Kronieke 23:28-32 blyk dit dat hulle al meer by die priesterwerk betrokke geraak het. Tydens die Babiloniese ballingskap, toe daar geen tempel was nie; kon die werk van priesters en Leviete ook nog verder vervaag het. Esegiël het na die terugkeer die ordening van die groepe herstel. In Esegiël 40:46 lees ons dat Esegiël die werk van priester en Leviet skerp omskryf. Die nageslag van Sadok, wat in Salomo se tyd hoëpriester was, is nou Levitiese priesters genoem, en het uitsluitlik by die altaar diens gedoen. So ook kan daar uit Esegiël 44:15-16 en 48:11 afgelei word dat ou gebruike wat vervaag (of dalk verval) het, weer ingestel is.

In die Nuwe Testament is die priesters en Leviete duidelik geskei (Lukas 10:31-32, 1:8-9, Matteus 8:4-soos beveel in Levitikus 14:2). Die lede van die hoëpriester se familie word in die Nuwe Tes­tament owerpriesters of priesterhoofde genoem. Veral .hulle was gedurig, in konflik met Jesus. Die Leviete het hulle met dienswerk en onderrig in die Wet besig gehou en as sodanig is die interpreteerders van die Wet skrifgeleerdes genoem.

Die profete

Naas die priesters en Leviete was daar ook profete. Die profete het ook die volk by die Here verteenwoordig. Die profeet het baie gesag gehad, want hulle het God se boodskap direk aan die volk oorgedra terwyl die priesters en hoëpriesters meer met die tempelkultus te doen gehad het. In 1 Samuel 7:5 bid Samuel as profeet vir die volk; Elisa bid dat die Here sy leërskare van engele sal openbaar (2 Konings- 6:17); Jeremia word aangesê om nie te bid nie, want die volk se sondes was te groot (Jeremia 7:16). Abraham en Moses is deur die Jode as profete beskou. In Deuteronomium 18:15-22 word die werk van ‘n profeet beskryf. Dit kom veral daarop neer dat by God se mondstuk is – 2 Konings 17:13, 23, Esra 9:1, Jeremia 7:25-29.

Profete het nie net oor die toekoms gepraat nie. Al het hulle-soms voorspel wat sal gebeur, het hulle net so dikwels die volk berispe en geleer wat reg is. So het Samuel, Jesaja, Jeremia en die sogenaamde klein profete (Hosea tot Maleagi) gedoen. Hierdie mense was enkelinge wat as boodskappers van die Here opgetree het. Maar daar was ook profetegroepe (1 Samuel 10:5). So was Saul ook by geleentheid onder die profete (1 Samuel 10:10-12). In 1 Samuel 19:20-24 gaan Samuel self voor by die optrede van ‘n groep profete. Hierdie profetegroepe het hoofsaaklik voorspellings gemaak. In Rama word gesê dat daar profeetkwartiere was (1 Samuel 19:19; 22). In 2 Konings 4:38 en 6:1 lees ons dat hulle dissipels van ‘n groot profeet kon wees.

Johannes die Doper word in die Nuwe Testament telkens as profeet beskou. Jesus sê selfs in Matteus 11:9 dat Johannes meer as ‘n profeet was, want vir die Jode was die profeet wat sou kom ook ‘n voorloper van die Messias – die grootste van die profete (Lukas 1:76, die profeet van die Allerhoogste)..

‘n Profeet het onder aanraking van God gespreek. Jeremia sê dat God sy mond aangeraak het (Jeremia 1:9). Jesaja word met ‘n gloeiende kool van die altaar aangeraak (Jesaja 6:6) om as God se boodskapper gesalf te word. Sagaria word in ‘n gesig deur ‘n engel ingelig (Sagaria 1:8-17)-en sewe verdere gesigte volg.

Dikwels word priesters, Leviete en profete saam genoem as die religieuse leiers van die volk. Onder die Christene is ook van profete gepraat, en dan is mense bedoel wat in besonder ‘n woord wat van die Here gekom het aan ander oorgedra het. Hier het die gedagte van toekomsvoorspelling feitlik, geheel en al verdwyn en het dit meer ‘n verkondigende funksie gehad, maar tog in onderskeiding van die algemene prediking.

Skrywer:  Prof JP Louw

Die hoëpriester

Aäron, as lid van die Kehatgroep, was dus ook ‘n Leviet. As broer van Moses en sy direkte helper tydens die uittog uit Egipte word hy volgens Eksodus 28:1 deur die Here aangewys as priester saam met sy seuns. So het die afstammelinge van Aäron onder die Leviete priesters geword. In hierdie tyd was dit algemeen onder al die antieke volke dat funksies en posisies grootliks deur afstamming bepaal was. Daarom was die koningskap ook byna uitsluitlik een van erfreg. Hierin was Dawid ‘n besondere uitsondering.

Levitikus 8 beskryf die wyding van Aaron en sy seuns as priesters. Hoewel daar nie in Levitikus 8 spesifiek gesê word dat Aäron tot hoëpriester aangewys is nie, dui die rol wat hy in al die verrigtinge gespeel het in Levitikus 8 en 9, dat by die voortou geneem het en sy seuns hom, soos te verwagte, bygestaan het. Dit sou immers volgens die gebruike van destyds onhoudbaar gewees het dat ‘n seun hoof oor sy vader sou wees. Eers in Levitikus

16:24 word die term hoëpriester gebruik i v m Aaron wat sy hoëpriesterlike klere moes aantrek as hy versoening vir die volk se sondes doen. Maar in Eksodus 29, waar ook van die wyding van Aäron en sy seun vertel word, kry Aäron (vers 6) die priesterkroon. Die term hoëpriester word nie eers in Numeri 20:22-29 gebruik as Aäron sterf en sy seun Eleasar sy kleed ontvang nie. Die rede hiervoor is waarskynlik dat die skrywers van die Bybelboeke dit as algemeen bekend aanvaar dat Aäron hoëpriester was en dat die term nie nodig is om oral te noem nie. Nietemin, Aäron was vir die Jode die: eerste hoëpriester.

Die hoëpriester was die enigste wat toegelaat was om een maal per jaar op die groot versoendag in die Allerheiligste van die tabernakel en latere tempel in te gaan.

Aäron het vier seuns gehad waarvan twee gesterf het omdat hulle ongeoorloofde vuur by die altaar gebruik het (Levitikus -10:1-3). So het die derde seun Eleasar sy vader as hoëpriester opgevolg (Numeri 20:25-29). Eli was uit die familie die vierde seun van Aäron, naamlik Ithamar (volgens die Joodse geskiedskrywer Josefus en ‘n vergelyking van 1 Kronieke 23:4, 1 Samuel 22:9 en 14:3). Voor Eli was Pinehas, die seun van Eleasar, hoëpriester (genoem “priester voor die Here”, Rigters 20:28). Hoe die wisseling gekom het, is nie bekend nie behalwe dat volgens 1 Samuel 2:27-28 Eli hoëpriester (die een wat die skouerkleed gedra het voor die Here) geword het omdat die Here hom gekies het. Dit is opvallend dat in 1 Kronieke 6:3-15 daar geen vermelding van Eli, of sy opvolgers, is nie. Toe Salomo vir Abjatar ‘n nakomeling van Eli ontslaan het (1 Konings 2:26-27) is die oordeel oor Eli se huis voltrek en het Salomo vir Sadok (1 Konings 2:35) ‘n nakomeling van Eleasar as hoëpriester aangestel (1 Kronieke 6:3 en 12). So het die priesterskap voor die Here weer teruggekeer na die afstammelingslyn. So het dit gebly en het alle hoëpriesters uit Eleasar se geslag gekom totdat die Seleukiede koning Antiogus Epifanes (175-164 v. C.) die Jode verslaan het in die tyd van die Makkabeërs en die hoëpriester afgesit het. Daarna was hoëpriesters deur die oorheersers aangestel en afgesit. In die tyd van die Nuwe Testament lees ons van, sowel Annas as Kajafas. In 6 n.C. het die Romeine Annas aangestel en horn in 15 n. C. deur sy skoonseun Kajafas vervang. Na sy afdanking het die Jode nog voortgegaan om Annas as hoëpriester te behandel (Johannes 18:13, 24).

Skrywer:  Prof JP Louw

Michele vra:

Hier is ‘n man wat ‘n praatjie gaan hou oor wat hy deurgemaak het in die hel. Ek is bietjie skepties daaroor, maar aan die ander kant sal ek graag wil hoor. Is dit moontlik dat mens onmiddellik hel toe gaan of hemel toe as jy doodgaan? Want volgens hoe ek die Bybel verstaan, gaan almal saam geoordeel word. Verder, waar daar in die Bybel staan “vandag”, beteken dit “vandag” soos ons dit ken? Hoekom ek vra, is: êrens staan daar dat daar nie tyd in die hemel is nie, en 1 dag is soos 1000 jaar en 1000 jaar soos 1 dag.
Antwoord
Prof. Hermie van Zyl antwoord:
Oor die kwessie of mens ná jou dood onmiddellik in die hemel (of hel) is, is daar ‘n hele paar aanduidings in die Bybel wat mens laat vermoed dat dit wel so is:

• Die gelykenis van die ryk man en Lasarus (Luk 16:19-31) vertel van Lasarus wat arm en sieklik was en by die poort van die ryk man gelê en bedel het. Toe beide Lasarus en die ryk man te sterwe kom, was albei onmiddellik in wat ons seker kan beskryf as die hemel en hel, hoewel dié woorde nie gebruik word nie. Want die ryk man het pyn ervaar en Lasarus was by vader Abraham, en daar was ‘n diep skeiding tussen die twee plekke sodat die “inwoners” nie die grens oor en weer kon oorsteek nie. ‘n Mens moet egter nie te veel maak van al die besonderhede wat hier oor die “lewe ná die dood” gegee word nie, want ons het met ‘n gelykenis te doen wat met beeldryke taal te werk gaan, en alles moet nie te letterlik opgeneem word nie. In elk geval wil die gelykenis nie soseer inligting gee oor hoe die lewe na die dood is nie, maar dit wil eerder vertel wat ons hier op aarde moet doen. Ons moet naamlik luister na die wil van God soos dit in sy Woord na vore kom. Wie dáárna luister, het niks te vrees vir wanneer die dood kom nie. Maar wie hardkoppig is, sal ook nie luister nie al gebeur daar ‘n wonderwerk, soos iemand wat uit die dood terugkeer om ons te waarsku (16:31). Maar die punt van onmiddellike ervaring van hemel en hel ná die dood, kan sekerlik ernstig geneem word.
• Bevestiging hiervoor kry ons wanneer Jesus vir die moordenaar aan die kruis sê: “Vandag sal jy saam met my in die paradys wees” (Luk 23:43).
• En Paulus impliseer ook iets van ‘n onmiddellikheid as hy sê: “Ek het verlange om heen te gaan en met Christus te wees” (Fil 1:23). Dit dui daarop dat Paulus dadelik “met Christus” is wanneer hy doodgaan.
• In Openb 7:9-17 kry ons ‘n visioen van die afgestorwe gelowiges wat voor die troon van God versamel is en Hom dag en nag dien. Weer eens, daar is nie ‘n wagperiode vir gelowiges wat sterwe voor hulle in die hemel kom nie; hulle is onmiddellik in die teenwoordigheid van God.

Terloops, die kwessie van tyd wat vir God anders is as vir ons (vir Hom is een dag soos ‘n duisend jaar en ‘n duisend jaar soos een dag) – en wat mag beteken dat die moordenaar (vir wie Jesus sê dat hy “vandag” in die paradys sal wees) dalk nie onmiddellik na sy dood in die hemel sal wees nie – kan mens nie op hierdie gegewens van toepassing maak nie. Dié uitspraak in 2 Pet 3:8 het te make met die wagperiode op aarde vir die wederkoms van Christus. Vir mense mag dit soos ‘n baie lang wagtyd voel, met die gevolg dat hulle moedeloos raak en dink dat die wederkoms nie meer gaan plaasvind nie. Dis hier waar Petrus die gelowiges waarsku dat in God se rekenkunde dit nie so lank is nie; God werk met ‘n ander tydskaal as mense. En daarom kan mens maar op God se woorde vertrou; dit sál gebeur, maar ons moet wag op God se tyd. Hy sal besluit wanneer die tyd ryp is – net soos daar eeue verloop het voor die beloftes van die koms van die Messias in vervulling gegaan het.

Wanneer ons praat oor wat onmiddellik na die dood gebeur in terme van ons belewing van hemel (en hel), moet ons ook die gedagte van die opstanding uit die dood betrek. Vir Paulus was die opstanding van Jesus uit die dood so belangrik dat hy sê as Christus nie opgewek is nie, ons geloof tevergeefs is en dié wat in Christus gesterf het, verlore is (1 Kor 15:16-18). Die vraag is nou: wanneer vind die opstanding plaas – direk na ons dood of eers aan die einde van die tyd, by die wederkoms van Christus? In ‘n sekere sin kry ons hier op aarde reeds deel aan die opstanding. Paulus skryf in Rom 6:1-14 hieroor. Hy sê dat ons deur die doop deel kry aan die dood én opstanding van Jesus. Daarom moet ons dood wees vir die sonde, maar lewend vir God, reeds hier op aarde. Maar dit sluit nie die toekomstige opstanding van die dooies uit nie. In 1 Tess 4:14 sê Paulus dat omdat Jesus opgestaan het uit die dood, die ontslapenes ook daarin deel. Trouens, by Christus se wederkoms sal hy dié wat reeds dood is, saam met Hom bring en wel so dat die “dooies” eerste sal opstaan en dan sal hulle saam met dié wat nog op aarde lewe, vir Jesus tegemoet gaan om vir altyd by Hom te wees. Dit is dus duidelik dat die opstanding van Jesus so ‘n geweldige effek het dat dit reeds vir die dooies betekenis het (hulle leef saam met Christus), maar dat daar ook nog iets vir die toekoms oorbly wanneer almal opstaan en ons as volledige, verheerlikte mense saam met Christus sal wees. Die punt wat ek hier wil maak – in terme van die vraag of ons onmiddellik ná die dood in die hemel (of hel) is – is dat die krag van Jesus se opstanding so omvangryk is dat ons kan sê dat ons nou reeds daarin deel, dat ons onmiddellik na die dood op ‘n voller manier daarin voortleef (in lewensgemeenskap met God), en dat dit volledig in vervulling sal gaan by die algemene opstanding van die dooies aan die einde van hierdie bedeling wanneer Christus weer kom.

Oor die hele kwessie van tyd en ewigheid, en of tyd in die hemel (hel) sal bestaan, kan ons geen afdoende opinie vorm op grond van Bybelse gegewens nie. Die Bybel dink nie in terme van tydloosheid nie. Die begrip “ewige lewe” beteken ook nie dat mens deel kry aan tydloosheid nie. “Ewige lewe” in die Bybel is nie ‘n tydsbegrip nie, maar ‘n teologiese begrip. Dit hou in dat die mens deel kry aan God se lewe, wat uiteraard nie ‘n einde het nie. Daarom sê Jesus dat wie in Hom glo, (reeds) die ewige lewe het (Joh 3:36), en dat sulke mense sal bly lewe, selfs al sterwe hulle ook (Joh 11:25-26). Die dood kan nie hierdie lewensgemeenskap met Christus verbreek nie. Daar is geen manier waarop die dood die gelowige die gemeenskap met Jesus en God kan ontneem nie, nie eens vir ‘n oomblik nie.

Laastens, net kortliks iets oor die hemel as begrip. Vir die antieke mense was dit nie ‘n probleem om aan die hemel (in die sin van God en die hemelinge se woonplek) as bo die aarde te dink nie. Hulle konsep van die kosmos was iets soos ‘n drie verdieping-gebou: ‘n plat aarde wat op pilare rus (grondvloer), met die uitspansel soos ‘n koepel gespan bo-oor die aarde (eerste verdieping), en agter hierdie koepel was die “hemel”, woonplek van God. Die doderyk was weer onder die aarde (kelderverdieping). Maar so ‘n voorstelling is vir ons vandag problematies. Die aarde is rond, waar is “bo” nou eintlik? En die heelal is so oneindig groot, waar is die “hemel” gelokaliseer? Daarom moet ons eerder dink aan die hemel as ‘n ander dimensie van bestaan wat nie ver van ons af is nie, net aan die “ander kant” van wat ons kan waarneem. Ons kan dit nie nou met ons gewone sintuie waarneem nie, maar wel wanneer ons sterf. Dan is ons daar waar God en Christus die heelal regeer en waar al die gelowiges wat ons vooruit gegaan het, reeds is. Ons kan ons nie werklik hiervan ‘n voorstelling maak nie, maar ons kan dit glo, op grond van God se Woord.
Skrywer:  Prof Hermie van Zyl