Werkers met klei

Klei wat deur die Israelitiese pottebakker gebruik is, is in hul onmiddellike omgewing uitgegrawe en dit kom van die grond direk onder die oppervlakte af. Die klei is daarna vir ‘n tyd aan die wind en weer blootgestel. Dit het die klei laat verbrokkel en ook van alle chemiese onsuiwerhede ontslae laat raak. Dit is daarna met water gemeng en tot kneebare klei getrap. Vervolgens is dit na ‘n bank geneem waar daar sorgvuldig net die regte hoeveelheid water bygevoeg is om dit tot die regte vastigheid te bring sodat daarmee gewerk kon word. Soms is bymiddels, soos kalksteen, tot die klei toegevoeg, ten einde te verseker dat die eindproduk hitte beter kon weerstaan en sodat die artikel derhalwe ook vir kookdoeleindes gebruik kon word. In Jesaja 41:25 praat Jesaja oor die uittrap van die klei.

Toe die Jode begin leer het om pottebakkery te beoefen, het hulle ‘n bedryf betree wat reeds ‘n baie lang geskiedenis gehad het. Eenduisend vyfhonderd jaar vroeër is die eerste keer met pottebakkery begin deurdat klei soos ‘n lang ^“wurm^“ gerol is, en daarna sirkelvormig neergesit is; vervolgens is die een rol klei bo-op die ander geplaas, rol vir rol, totdat die bak of kruik voltooi is. Die riwwe aan die buitekant daarvan moes vervolgens glad gemaak word en is daarna versier. Dit was baie moeilik om ‘n gelyk en gladde vorm aan die buitekant van die houer te kry. Dit is egter later ontdek dat sulke potte of bakke baie makliker gemaak kon word indien dit in ‘n sirkelvormige gat in die grond geplaas word en dit dan teen die wande van die gat in die rondte gedraai word.

Die pottebakkerswiel

Hierdie rotasieproses is verder ontwikkel deur iemand by wie die gedagte opgekom het om die klei op ‘n horisontale wiel te plaas. In die Ou Testamentiese tye is ‘n plat wiel van hout, klei of kalksteen, horisontaal rondom ‘n as op die werkbank met die hand gedraai. Die as van die wiel het vertikaal in die werkbank gesteek. Een persoon het die wiel ge­draai terwyl die ander een die klei daarop kon vorm. Toe Jeremia na die pottebakker se huis gegaan het en gesien het hoe ‘n pot gemaak word, en hoe hy weer iets anders daarvan gemaak het toe sy eerste poging misluk het, het hy waarskynlik na so ^‘n skyf of wiel gekyk (Jeremia 18:1-4). Dit was eers in 200 v. C. dat die gedagte by iemand in hierdie bedryf opgekom het om ‘n tweede wiel, op die hoogte van ‘n mens se voete, vas te maak aan die onderpunt van die as wat ook die boonste wiel vasgehou het. Hierdie tweede wiel het dit vir die persoon wat die klei gevorm het, moontlik gemaak om nou self die wiel met sy voete te draai. In Jesus Sirag, ‘n apokriewe boek wat omtrent in dieselfde tyd geskryf is, het ons ‘n pragtige beskrywing van hierdie tweede soort wiel: “So sit die pottebakker by sy werk, en by draai die wiel in die rondte met sy voete . . . hy vorm die klei met sy arm, en met sy voete ervaar by die krag daarvan.” (Jesus Sirag 38:29).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Na hul semi-nomadiese lewe, het die Jode hulself in Kanaän gaan vestig. Hulle verblyf hier is onderbreek slegs deur die tyd wat hulle in Egipte vertoef het. Terwyl hulle in Kanaän was, moes hulle verskeie vaardighede ontwikkel wat reeds vroeër deur die Kanaäniete, wat deur hulle verdryf is, ontwikkel was. Sommige vaardighede het met moeite gekom. Hulle het byvoorbeeld nooit dieselfde hoë gehalte van pottebakkerskuns bereik as dit wat deur die nasies rondom hulle beoefen is nie. Vanweë die geweldige baie erdewerk wat opgegrawe is, het ons baie kennis van hierdie bedryf soos wat dit deur die antieke mense beoefen is. Daar was egter ongetwyfeld ‘n drastiese verlaging van standaard in die pottebakkerskuns in Palestina nadat die Jode die land ingeneem het. Hulle potte was wel sterk, maar dit het nooit die fyn afwerking of die mooi versierings gehad soos wat dit gevind kon word by ander nasies van daardie tyd nie. Die eerste keer wat pottebakkery wel in die Bybel genoem word, is toe Dawid gevlug het voor Absalom en die Jordaanrivier oorgesteek het om na die oostelike kant daarvan toe te gaan. Daar het die Gileadiete en die Ammoniete vir horn beddegoed, skottels en erdegoed gebring wat by nodig gehad het (2 Samuel 17:27-28).

Nadat individue sekere vaardighede bemeester het, is dit weer geleer vir hul eie gesinne en ander groepe mense. Later het dit heel algemeen geword om groepe ambagsmanne bymekaar te kry. Daar was ‘n Potskerwepoort in Jerusalem wat op die Hinnomvallei uitgeloop het in die tyd van Jeremia (Jeremia 19:2), en die naam van hierdie poort is waarskynlik ontleen aan al die pottebakkers wat daar naby was. Toe die muur van Jerusalem in die tyd van Nehemia herbou is, was daar ‘n Bakoondtoring (Nehemia 3:11; 12:38) waarskynlik omdat die oond van die bakkers daar geleë was. Soos die tegnologie en die materiaal ontwikkel het, en soos die bevolking toegeneem het, het daar algaande ‘n groter mark vir goedere ontstaan. Ambagslui het dus saamgestaan om produkte in groot maat te vervaardig. Die sentrums waar produkte vervaardig is, het selfs hul eie handelsmerk gehad wat op die produkte geplaas is. Daar is vandag al baie produkte gevind tydens opgrawings met sulke handelsmerke daarop. In Efese was daar byvoorbeeld genoeg silwersmede wat kon saamstaan om ‘n hele openbare betoging teen Paulus aan die gang te sit omdat sy prediking die verkope van die silwerbeelde van die tempel van Artemis nadelig beïnvloed het (Handelinge 19:23-29).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

10 Die oudste belowe dat hy die gemeente persoonlik kom besoek oor die optrede van Diotrefes. Hy wys op vier verkeerde optredes van Diotrefes wat hy tot verantwoording gaan bring; dit behels (i) ‘bose woorde’ – hy het ‘n kwaadwillige tong; daarmee  versprei hy slegte stories oor ons, oor die oudste en sy medewerkers, van dinge wat hy niks van weet of verstaan nie (die werkwoord vir ‘versprei,’ fluareoo, beteken eintlik dit wat hy sê maak geen sin nie, waarskynlik uit onkunde – hier oor die betekenis van Christus as Seun van God wat mens geword het); (ii) nie slegs sy woorde nie, maar ook sy optrede is verkeerd: hy weier konstant om die medegelowiges by hom aan huis te ontvang; (iii) en dié wat dit wil doen, belet hy telkens om dit te doen; (iv) en hy jaag  die lidmate wat nie na hom wil luister nie, uit die gemeente.

Selfliefde bederf en vernietig alle verhoudings. Gelowiges word geroep om soos Jesus lief te hê, wat sy lewe vir sy vriende gegee het. Jesus het geê: Elkeen onder julle wat die eerste wil word, moet almal se dienskneg wees. Die Seun van die mens het ook nie gekom om gedien te word nie, maar om te dien en sy lewe te gee as losprys vir baie (Mk 10:44-45). Daarvan het Diotrefes geen benul nie.

11 ‘Geliefde (Gajus), moenie die kwaad navolg nie, maar die goeie’ – navolg  (leterlik na-aap, ‘mimiek’); dit is ‘n algemene stelling, maar ‘die kwaad’ het duidelik die voorbeeld van Diotrefes se optrede in gedagte, en ‘die goeie’ die karakter  en optrede van Demetrius (v12). Die voorbeeld van Christus is die maatstaf vir die goeie (vgl. 1 Jn 2:6; 4:17). Die oudste waarsku vir Gajus om nie die voorbeeld van Diotrefes te volg nie. Diotrefes word in sy wese en optrede duidelik nie deur God gelei nie. Uit ‘n mens se optrede blyk sy wese – of hy uit God is of nie.

‘Wie goed doen is uit God…’ is ‘n weerklank van 1 Jn 3:9: Elkeen wat uit God gebore is, leef nie meer  in sonde nie omdat God se saad in hom bly – nl. die Heilige Gees – en hy kan nie meer aanhou sonde doen nie, omdat hy uit God gebore is – sy wedergeboorte uit God bepaal nou sy lewe.

‘Wie kwaad doen, het God nie gesien nie.’ Die perfektum-werkwoord sê dat hy nog nooit vir God gesien het nie, en die gevolge daarvan kan in sy lewe gesien word. Dit is ‘n weerklank van 1 Jn 3:6b: Elkeen wat aanhou sondig het Hom nie gesien en Hom leer ken nie. Die ‘sien’ van God verwys hier na die huidige intieme verhouding met God, vgl. 1 Jn 4:12: Niemand het God ooit aanskou nie. As ons mekaar liefhet, bly God in ons, en het sy liefde in ons tot vervulling gekom. In Jn 14:9 sê Jesus vir Filippus: Wie My gesien het, het die Vader gesien. Om in Jesus te glo is om God te ‘sien’ deur Jesus. Dit gaan om die innerlike oog van die geloof.

12 Demetrius (‘wat aan Demeter behoort,’ die Griekse godin van die oes) was eers ‘n heiden, maar nou  getuig almal,  die hele gemeente, positief oor Demetrius, ook die waarheid self – soos dit uit sy getuienis oor Jesus en sy optrede duidelik blyk. Ook Johannes en sy groep werkers getuig so oor hom. Gaius weet dat die getuienis van Johannes en sy groep oor Demetrius die waarheid is – want Gaius het Demetrius ook so leer ken.  Demetrius is inderdaad ‘n man wat in die waarheid wandel. Gajus kan hom volg in dié gemeente wat tans deur Diotrefes oorheers word.

13-14 Die slot van die brief lyk baie soos die einde van 2 Jn. Die oudste wil dringend met Gajus alleen praat as hy daar kom, en wil dit nie met ink en pen doen nie. Die krisis in die gemeente moet reggestel word en hulle moet saam praat oor wat gedoen moet word.

15 ‘n Drieledige groet sluit die brief af: (i) Vrede vir Gajus as persoon – dit is die vrede van God wat deur Jesus bewerk is: Jn14:27 My vrede gee Ek julle; (ii) Die oudste se groep vriende (van die waarheid) groet vir Gajus (iii). Gaius moet die groete oordra aan die vriende (van die waarheid) by hom, ‘by die naam’ – aan elkeen persoonlik.

Skrywer:  Prof Francois Malan

6 In vers 3 het die medegelowiges getuig dat Gajus in die waarheid van God voortlewe. Hier van sy liefde wat hy deur gasvryheid bewys het. Sy liefde het ooreengestem met die geloof wat hy bely. Die getuienis het hulle gelewer voor die hele gemeente waar die oudste bly, en moontlik ook by ander gemeentes. (die woord vir gemeente of kerk ekklesia word hier en in verse 9-10 gebruik; nie in die Evangelie van Johannes of die ander twee Johannese briewe nie; ook nie in Markus of Lukas nie – dikwels in Handelinge, die Pauliniese geskrifte en Openbaring; enkele male in Matteus, Hebreërs en Jakobus).

‘Jy sal goed (iets prysenswaardig) as jy hulle voorthelp op ‘n manier wat God waardig is.’ Die uitdrukking ‘jy sal goed doen’ is dikwels gebruik om ‘asseblief’ uit te druk;  ‘voorthelp’ sluit in om hulle te voorsien van die nodige vir die reis (vgl. Hand 15:3; 1 Kor 16:6,11). ‘Op ‘n manier wat God waardig is.’  (vgl. 1 Ts 2:12Rom 16:1-2).

7 ‘want ter wille van die Naam het hulle uitgegaan…’ hieruit blyk dit dat hulle sendelinge is wat verskillende dorpe en gemeentes besoek (die woord uitgegaan ekselthon is ook in 2 Jn 7gebruik vir die misleiers wat uit die gemeente uitgegaan het die wêreld in, om hulle valse leer te gaan verkondig. Hier gaan lidmate uit in die diens van die waarheid).  Hier word na die Naam van Jesus Christus verwys, soos in Hand 5:41; Jn 15:21 (vers7 is die enigste teks in 3 Johannes wat na die Seun van God verwys). Die voorsetsel huper kan ‘ter wille van’ aandui, dat hulle in Christus se diens uitgegaan het; of ‘in verband met,’  dat hulle Christus gaan bekendmaak. Waarskynlik word aan albei die betekenisse gedink.

‘…sonder om iets van die heidene te ontvang.’ Jesus se opdrag aan sy dissipels was om verniet te gee en te dien (Mt 10:8; Paulus het dag en nag gewerk om nie ‘n las op die mense vir wie hy preek, te lê nie (1 Ts 2:9). Die sendelinge van die Romeinse afgode was bekend as ‘bedel monikke.’ Dié sendelinge vir die waarhied wou nie met hulle geassosieer word nie, dat hulle terwille van  hulle lewensonderhoud sou preek nie. Hulle wou die evangelie gratis en vry verkondig, en was afhanklik van die gasvryheid van mense van die waarheid om vir hulle te sorg, volgens Jesus se opdrag aan sy dissipels (Mt 10:11-14, 40).

8 Die sendelinge moet versorg word want hulle is medegelowiges wat geëer moet word vir hulle christelike sending (v7) en omdat hulle geen ander voorsiening het nie. Die christelike gemeenskap moet vir hulle doen wat hulle nie vra van die nie-christene/wêreldlinge nie. Die verpligting om vir hulle te sorg kom van die Here van die kerk af, soos in 1 Kor 9:14 uitgespel. Die woord vir help (hupolambanoo) beteken om te help in die voorsiening van wat nodig is, en om op te neem in die gemeente (let op die woordspel: terwyl die sendelinge niks van die heidene aanneem nie – lambanoo – moet die gemeente hulle opneem – hupolambanoo).

‘sodat ons medewerkers van die waarheid kan word.’ Ons gasvryheid sal bewys dat ons saamwerk aan die waarheid, deur ons versorging van die verkondigers in wie Christus na ons toe kom. Dit bewys dat ons self lewe in die waarheid oor Jesus Christus. Hy het ons beveel om mekaar so onselfsugtig lief te hê soos Hy ons liefhet (Jn 13:34).

9 ‘Ek het hieroor aan die gemeente geskryf, maar Diotrefes, wat graag die belangrikste onder hulle wil wees, verwelkom/ontvang ons nie.’ Waarskynlik het  die oudste ‘n briefie geskryf aan die gemeente waaraan Gaius ook behoort. Maar Diotrefes het die brief, moontlik met ‘n versoek om van die reisende sendelinge te ontvang (v10), voorgekeer. Die naam Diotrefes beteken ‘deur God opgevoed,’ maar sy arrogante begeerte om altyd eerste te wees

om oor ander te heers, is eintlik ‘n verloëning van sy naam, soos ook weerspieël in sy optrede teenoor die oudste (dit is moontlik dat sy naam eintlik veronderstel dat Zeus hom opgevoed het, as sy ouers nog nie gelowiges was toe hy sy naam gekry het nie).

Hy wil niks te doen te hê met die oudste en die reisende sendelinge wat van die oudste se gemeentes af uitgaan nie. Die werkwoord beteken ook dat hy nie die oudste of sy verteenwoordigers gasvry wou verwelkom en ontvang nie. Dit is duidelik dat hy nie die gesag van die oudste aanvaar nie, maar eiemagtig oor die gemeente regeer. Daarmee bewys hy sy gebrek aan Christus se tipe liefde, en het hy waarskynlik ook besware begin ontwikkel teen die leer oor Christus wat die oudste verkondig. Kolossense 1:18 sê dat Christus die hoof van sy liggaam die kerk is, Hy is die begin (van alles), die eerste wat uit die dood opgestaan het, sodat Hy die eerste (prooteuoon) in alles is.’ Dit het dié man, wat lief is om die eerste (prooteuoon) te wees, nie verstaan of uitgeleef nie.

Skrywer: Prof Francois Malan