Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Familie(5) – Hennie Stander

Die reël van huwelike
Jongmense het gewoonlik nie self besluit met wie hulle sou trou nie. Dit was dikwels ‘n geval van eers trou en later liefhê. Nogtans het dit tot redelike stabiele huwelike gelei (sien byvoorbeeld Genesis 24:67). Die jongman kon wel ook sy voorkeure bekend maak (Genesis 34:4; Rigters 14:2), maar by kon ook self die besluit neem, selfs teen die wense van sy ouers (Genesis 26:34-35). Die praktyk om huwelike te reël het nie beteken dat die gevoel van die partye wat daarby betrokke was heeltemal misken is nie (Genesis 24:58), of dat daar nooit liefde voor die troue bestaan het nie (Genesis 29:10-20).

Nadat die huweliksvoorstel. gemaak is, begin die onderhandelinge tussen die vader van die bruid en die vader van die bruidegom. Daar moes ooreengekom word oor die bedrag geld (die mohar) wat die bruidegom aan die bruid se vader moes betaal (Genesis 34:12; Eksodus 22:16). Dit is egter belangrik om daarop te let dat die betaling van die bruidsprys nie impliseer dat die bruid soos ander besittings of handelsware aangekoop is nie. Die bedoeling van die betaling van die mohar was veel eerder om die familie te vergoed vir hul verlies. Die verskil word duidelik wanneer ‘n mens dit vergelyk met ‘n ander praktyk wat in dieselfde tyd bestaan het en waarvolgens ‘n vader sy dogter kon verkoop sodat sy dan as slavin die byvrou van die koper geword het (lees Eksodus 21:7-11).

Die vader kon wel die rente-opbrengs van die bruidskat gebruik, maar nie die bruidskat self nie omdat dit vir die bruid bewaar moes word vir ingeval sy ‘n weduwee word of haar man van haar skei. Dit is moontlik waarna Ragel en Lea verwys het toe hulle hul vader daarvan beskuldig het dat hy hulle “verkoop” het en toe self die geld opgebruik het (Genesis 31:15). Wanneer geld nie as bruidskat betaal kon word nie, moes diens gelewer word (Genesis 29:18; sien ook 1 Samuel 18:25). Benewens die mohar of bruidskat, het die bruidegom ook ander geskenke aan die skoonfamilie gegee vir die aanvaarding van die huweliksvoorstel (Genesis 34:12). Die bruid se vader het weer op sy beurt geskenke aan die bruid gegee (Genesis 29:24, 29; Rigters 1:12-15).

Huwelike is, sovêr as wat dit. moontlik was, gereël met lede van jou eie stam- of familiegroep. Abraham het sy dienskneg gestuur om ‘n bruid vir Isak te gaan haal uit sy eie mense (Genesis 24:3-4), en Jakob is na dieselfde plek gestuur om vir hom ‘n vrou te gaan vind (Genesis 28:2). Simson se-ouers was ontsteld omdat hy nie ‘n vrou uit sy eie stam geneem het nie (Rigters 14:3). Huwelike het egter ook buite stamverband plaasgevind (Genesis’ 41:45; Rut 1:4). Soms het dit om politiese redes geskied (1 Konings ll:l). Dit is egter nie deur God goedgekeur nie omdat mense van ander stamme ander gode aanbid het en dit het die godsdienstige lewe van die mense negatief beïnvloed (1 Konings 11:4). Die sluit van ‘n huwelik met iemand wat ‘n naby bloedverwant was, is in Levitikus 18:6-18 verbied.

Verlowing
Wanneer daar ooreengekom is om te trou, was die paartjie verloof. So ‘n ooreenkoms was veel meer bindend as die verlowing binne die moderne samelewing. ‘n Man wat verloof was aan ‘n meisie, is vrygestel van militêre verpligtinge, selfs al was hulle nog nie getroud nie (Deuteronomium 20:7). Wanneer ‘n meisie, wat verloof was, deur ‘n ander persoon onteer word, mag laasgenoemde nie met
haar ‘n huwelik aangaan soos dit gewoonlik die geval was nie (Deuteronomium 22:28-29) omdat sy reeds aan iemand anders verloof was. In so ‘n geval van ontering, is die doodstraf opgelê.

Daar was ‘n redelike tydsverloop tussen ‘n verlowing en die voltrekking van die huwelik. Rebekka is in Mesopotamia aan Isak beloof, maar die huwelik is eers voltrek nadat sy by hom in Kanaän aangesluit het (Genesis 24:67). Jakob het sewe jaar gewag voordat by kon trou met die vrou wat aan horn beloof is (Genesis 29:15-21). Saul het beloof dat by Merab aan Dawid as vrou sou gee, maar “teen die tyd dat sy aan Dawid gegee moes word” (1 Samuel 18:17-19), is sy aan iemand anders gegee. ‘n Verlowing kon wel verbreek word, maar gewoonlik slegs teen betaling van ‘n boetegeld omdat dit as ‘n wettige kontrak beskou is.

Die paartjie was nie toegelaat om seksuele gemeenskap te hê tydens die periode van verlowing nie. Juis daarom het Maria se swangerskap so ‘n verleentheid geskep en het Josef dit oorweeg om die verlowing stilweg te verbreek (Matteus 1:19). Josef het haar van egbreuk verdink, maar wou dit nie openbaar maak nie aangesien dit dan sou beteken dat Maria gestenig moes word.

Die troue
Dit is interessant dat die sluiting van ‘n huwelik in Israel ‘n suiwer siviele en sosiale aangeleentheid was, sonder dat dit met enige godsdienstige rites gepaard gegaan het. Christene sal verbaas wees wanneer hulle besef dat dit eintlik eers maar sedert die jongste verlede is dat daar verwag is dat ‘n priester of ‘n rabbi by ‘n huwelikseremonie teenwoordig moet wees. Die sluiting van ‘n huwelik was verder ook ‘n regsaangeleentheid waartydens ‘n skriftelike huwelikskontrak opgestel is (Tobias 7:13).

Vir die troue is daar mooi aangetrek. Die bruid het haar vir die bruidegom versier (Openbaring 21:2). Sy het juwele aangesit en ‘n krans op haar kop (Jesaja 61:10; vgl Esegiël 16:11-12). Verder het sy ‘n sluier oor haar gesig gedra (Hooglied 4:1,3; 6:7). ‘n Bruid is so mooi aangetrek en versier dat sy dit nooit daarna sou vergeet het nie (Jeremia 2:32). Die bruidegom, weer, het ‘n kroon op ‘n priesterlike wyse gedra (Jesaja 61:10; vgl Hooglied 3:11).

Hierna het die prosessie na die bruid se huis gevolg. Die bruidegom en sy vriende, vergesel van musikante (1 Makkabeërs 9:39), het na die bruid se huis vertrek. Indien die huwelik in die nag plaasgevind het, is die donker pad met olielampies deur die bruilofsgaste verlig. Die bruid, wat ook haar metgeselle gehad het (Psalm 45:16), het ‘n sluier gedra (Hooglied 4:1,3; 6:7). Juis daarom het Rebekka haar gesluier toe sy Isak, haar verloofde gesien het (Genesis 24:65).

Die bruilofsfees
Hierna het ‘n groot maaltyd gevolg (Genesis 29:22). Ook Simson het so ‘n feesmaal gehou tydens sy huwelik en ons lees dat “dit die gewoonte was onder die jongmanne” om so ‘n feesmaal te hou (Rigters
14:12). By hierdie huweliksfeeste is daar baie gesels, geëet en gedrink. By die bruilofsmaal te Kana het Jesus bykans 600 liter wyn aan die gaste voorsien maar die gaste het reeds soveel gedrink dat die seremoniemeester dit as ‘n jammerte beskou het dat hierdie wyn nie met reg waardeer sou kon word nie (Johannes 2:6-10).

Die feesvieringe het dikwels vir sewe dae lank aangehou (Genesis 29:27; Rigters 14:12) maar soms het dit selfs tot veertien dae geduur (Tobias 8:20; 10:7). Reeds in die eerste nag van die fees is die huweliksdaad voltrek en die sluier is eers daarna van die bruid afgehaal. Hierdie gebruik het Laban in staat gestel om Ragel met Lea om te ruil en Jakob het eers die volgende oggend agtergekom dat by bedrieg is (Genesis 29:23-25). Dit was baie belangrik om te kon bewys dat die bruid nog ‘n maagd was toe die huwelik voltrek is. Derhalwe is die met bloed bevlekte kledingstuk van die eerste huweliksnag deur die bruid se ouers bewaar sodat dit later as bewys kon dien sou die bruidegom kwaadwillige praatjies oor sy bruid versprei (Deuteronomium 22:13-21).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

God en Allah: Is hulle dieselfde? – Francois Malan

Francois vra:

Is die God (vader van Jesus Christus) en die God wat die Moslem aanbid, dieselfde God. Volgens my dominee is dit nie. Die God van die Bybel word blykbaar anders beskryf/voorgestel as die van die Moslems. Allah is mos maar net `n ander naam as God.

Antwoord

Prof. Francois Malan antwoord:

God is ‘n soortnaam, nie ‘n eienaam nie. Daar is baie gode met verskillende eiename soos die Grieke se Zeus, Apollo, Aphrodite, ens. en die Romeine se Jupiter, Diana, ens.

Die God van die Bybel het Hom op Moses se navraag bekendgestel as ‘Ek is,’ wat in Hebreeus bekend geword het as Jahweh (Eks 3:14-15). Die Griekse vertaling het die naam Jahweh, wat 6,823 maal in die Ou Testament voorkom, vertaal met ‘kurios’, Here, soos dit ook in die Afrikaanse Bybel vertaal word.  Jahweh, ‘Ek is,’ is eintlik’n werkwoord, wat God beskryf as die ewige aktiewe teenwoordige;  vgl. Jesaja 52:6 ‘Daardie dag sal my volk my Naam bely: dat Ek die Here (Jahweh) is, dat dit Ek is wat sê: Hier is Ek!’

Johannes se Evangelie, laaste van die Evangelies geskryf, met besinning oor wie Jesus is in die lig van sy opstanding en die Ou Testament, begin deur Jesus te noem ‘die Woord van God’ wat self God is deur wie God alles geskep het met sy Woord (Jn 1:1-3). Jesus sê dan ook ‘Ek en die Vader is Een, die Vader is in My en Ek in die Vader, wie My gesien het het die Vader gesien’ (Jn 14:10-11). In Johannes sê Jesus  8 maal ‘Ek is’ en brei daarop uit in ander tekse met ‘Ek is die brood van die lewe’ (Jn 6:35), ‘Ek is die Lig vir die wêreld’ (Jn 8:12), ‘Ek is die deur vir die skape’ (Jn 10:7), ‘Ek is die goeie herder’ (Jn 10:11), ‘Ek is die opstanding en die lewe’ (Jn 11:25), ‘Ek is die weg en die waarheid en die lewe’ (Jn 14:6), ‘Ek is die ware wingerdstok’ (Jn 15:1), en in Jn 8:58 Voorwaar voorwaar Ek sê vir julle: ‘Ek is’ al voordat Abraham gebore is. Daarmee sê Johannes dat Jesus al by die skepping die woord was wat gesê het: Laat daar lig wees (Gen 1:3). Hy is die openbaarder van God, waar God in die Ou Testament gepraat het, was dit deur sy Seun wat na sy menswording (Jn 1:14) Jesus Christus genoem is (Jn 1:17 Jesus beteken die Here verlos, en Christus is die Grieks vir Gesalfde (as profeet wat God bekendmaak, priester wat vir ons sondes gesterf het, vgl. Jn 1:29; en koning aan wie God alle mag gegee het in die hemel en op die aarde, vgl. Matteus 28:18).  

Daarby stuur die Vader en die Seun vir God die Heilige Gees om in ons te kom woon (Jn 14:16-17), ons tot geloof in Jesus te lei, en ons daagliks te lei en te versterk om in liefde met mekaar saam te lewe soos Jesus, as kinders van God (vgl. Romeine 8:9-17). In Jn 14 sê Jesus Hy gaan om vir ons plek te berei in die huis van sy Vader met baie woonplek (14:2), en later Hy sal die Vader vra om die HG te stuur om in ons te woon en te bly (14:17), en: ‘as iemand My liefhet sal hy ter harte neem wat Ek sê, en my Vader sal hom liefhê, en Ons sal na hom toe kom en by hom woon (14:23).       

1 Johannes 4:8,16 sê God is liefde. Liefde is ‘n verhoudingswoord. Dit dui die eenheidsband van liefde tussen die Vader en die Seun en die Heilige Gees, waarin ons opgeneem word deur die Heilige Gees wat ons in ons kom woon en laat deel word van God se onbaatsugtige liefde (vgl. Romeine 8:38-39).

Terwyl Allah met 99 wonderlike name beskryf word oor alles wat Hy doen en is, o.a. as die Skepper, die Oorsprong, Enigste ware God,  het die Vader van Jesus Christus in ons kom woon deur die Heilige Gees. Islam verwerp die Drie-eenheid. Hoewel hulle Jesus as ‘n profeet erken, maar nie so belangrik soos Mohammed nie, aanvaar hulle gladnie dat Hy God is wat mens geword het om die sonde van die wêreld op Hom te neem en ons verhouding met God reg te maak sodat ons kinders van God is in wie Hy kom woon nie.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Die Here se wil – Francois Malan

Jan vra:

‘n Persoon lewer ‘n getuienis en sê dat hulle kind van 15 maande raak weg uit die geselskap en toe hulle begin soek staan die hekkie na die swembad oop en die kind dryf gesig na onder in die water. Toe hulle hom uithaal is hy reeds potblou en alles wat hulle doen help niks. Dokter toe, hulle pogings rig ook niks uit nie behalwe dat hulle vir die kind bid. Intussen bel die ouers al hulle kennisse om vir gebede vir die kind te vra. Duidelik kom boodskappe deur dat die kind sal lewe. Na ‘n tyd begin die die hartjie te klop maar die kind is in ‘n koma. Wakker word tyd sal 9 uur wees maar die dominee sê kom ons vra die Here vir 6 uur. So is dit toe en die kind word wakker.

Die pa kry die versekering van die Here dat die kind niks sal oorhou nie en dit blyk toe ook die waarheid te wees. Hierdie gebeurtenis bring die ouers en al die ander nader aan die Here en kry die Here al die eer. Wat moet mens van so scenario dink. Die ouers is agtelosig en die kind kon dood gewees het. Kan mens vra hoekom die Here ‘n kind sal laat swaar kry om die ouers tot ander insigte te bring. Ek wonder?

Antwoord

Prof. Francois Malan antwoord:

Hoekom wonder jy waarom die Here die kind laat swaarkry? Is dit dan nie, soos jy sê, die ouers se nalatigheid wat die kind laat swaarkry nie? En die Here se genade dat die kind aan hulle teruggegee word nie? Hoekom blameer ons die Here as ons verkeerd optree? Hoekom loof en prys ons nie die Here oor sy wonderlike goedheid dat Hy hier ‘n besondere uitsondering gemaak het en die kind laat lewe het nie?

Elia het gebid en die Here het die weduwee van Sarfat se seuntjie wat van siekte gesterf het se lewe laat terugkom (1 Konings 17:17-24). Van hierdie weduwee aan wie die Here daagliks kos voorsien het in die tyd van hongersnood, sê Jesus in Lukas 4:25-26 dat daar in daardie tyd van die drie jare hongersnood baie weduwees in Israel was, maar dat die Here vir Elia na dié weduwee in die heidense gebied van Sidon gestuur het om haar en haar seun saam met Elia aan die lewe te hou (1 Kon 17:15-16). Dit het die mense van Jesus se grootwordstad Nasaret woedend gemaak en hulle het probeer om Hom dood te maak oor hierdie besondere uitsondering wat God gemaak het, en dit vir ‘n heiden.  

Die vier Evangelies meld slegs van drie persone wat Jesus uit die dood opgewek het: die 12-jarige dogtertjie van Jaïrus (Mk 5:22,42 en Lk 8:41,55), die jongman, die enigste seun van die weduwee van Naïn (Lk 7:11-15), en Jesus se vriend Lasarus (Joh 11). Terwyl die Evangelies van baie genesings vertel, is daar slegs die drie besondere uitsonderings.

Die Here is vrymagtig om te doen wat Hy wil. Hy weet wat vir ons die beste is, voorspoed of teenspoed (Prediker 7:14); dat ons sal leer om te bid dat sy wil geskied (vgl. Jakobus 4:15), en ons daarby te berus en ons daarin te verheug. ‘Ons weet dat alles ten goede meewerk vir hulle wat God liefhet, diegene wat volgens sy voorneme geroep is..’ (Rom 8:28), ‘…oortuig dat geen dood of lewe of engele of magte of teenswoordige of toekomstige gebeure, of kragte of hoogte of diepte of enigiets anders in die skepping ons kan skei van God se liefde wat daar in Christus Jesus ons Here is nie’ – selfs nie die dood nie (Rom 8:38-39).

Skrywer:  Prof Francois Malan

In verse 12-14 was die werkwoorde in die voltooide tyd – wat God reeds aan die gelowiges gedoen het, en waarvolgens hulle nou lewe. In verse 15-17 is die werkwoorde waarskuwings wat in die teenwoordige tyd gegee word, waarvolgens hulle nie behoort  te lewe nie. Waar 12-14 telkens  in drie parallelle frases die nuwe orde bespreek, wat met Jesus se koms aangebreek het, verwys verse 15-17 in drie parallele frases  na die ou orde wat nog voortbestaan tot die wederkoms van Jesus, en die verhouding van die gelowige teenoor die voortgaande ou bedeling:

            15 Liefde vir die wêreld…              –        Liefde vir God…   

            16     …kom van die wêreld.          –         …kom van God.

            17 Die wêreld gaan verby              –        Wie God gehoorsaam, bly vir ewig.

2:15 ‘Moenie die wêreld of wat in die wêreld is, liefhê nie…’ Die woord ‘wêreld’ (kosmos) word in Johannes in twee betekenisse gebruik: as God se hele skepping, mense ingesluit (Jn 3:16),  of die menslike samelewing wat in die mag van die bose lewe, teen God en sy wil vir sy skepsels, die ‘sondige wêreld,’ wat gelei word deur bose selfsugtige begeertes (Jn 16:11). Gelowiges het van die ‘wêreld’ van duisternis oorgegaan in die lig van God. Hulle word geroep om ‘die dinge van die wêreld’ te weerstaan. Dit beteken nie dat hulle nie aan die wêreld moet deelneem nie – dit is immers God se wêreld wat hulle moet bewerk en bewaar (Gen 2:15) – maar om in die wêreld te wees en nie van die wêreld nie  (1 Jn 4:17;  Jn 17:14-16).

               ‘As iemand die wêreld liefhet, is die liefde van (en vir) die Vader nie in hom nie.’ God se gawe van sy liefde en lewe moet reg gebruik word, deur Hom lief te hê, en in sy liefde te leef in hierdie wêreld. Dit beteken dat jy liefde vir die sondige wêreld verwerp, en selfsugtige begeertes weerstaan. Liefde is nie ‘n onbeheerbare emosie nie, maar konstante toewyding van jou wil. Die mens wat die dinge van die wêreld liefkry, gee homself daaraan oor en leef volgens die norme van die wêreld, wat nie met God rekening hou nie.

2:16 Johannes verduidelik wat ‘al die dinge wat in die wêreld’ is, wat teen God staan:

(i)  ‘die begeerte van die vlees’ – eintlik is dit ‘n opsomming van  alles wat deur die volgende twee dinge verder verduidelik word. Die woord ‘vlees’ (sarks) word gebruik vir die natuurlike swak liggaam, asook vir die sondige gees. So is daar  goeie begeertes en slegte begeertes. Hier gaan dit om die sondige begeertes van die sondige mens, wat uitinge van sy selfsug en hoogmoed is (vgl. die lys van Gal 9-21). ‘Begeerte’ (epithumia) verwys na ‘n sterk begeerte (neutraal), maar ook om te kry wat aan iemand anders behoort, ‘n lus daarna (negatiewe betekenis). Laasgenoemde  gaan om ‘n eiewillige selfbeskikking en selfgerigtheid, los van die wil van God.   

(ii) die begeerte van die oë – ‘n drang om dit wat die oë sien te verkry – sondige begeerlikheid na dinge wat teen die wil en wense van God is. Die oë is nie vanself  verkeerd nie, maar word die instrumente waarmee verkeerde begeertes toegelaat word om wortel te skiet en te groei in die menslike wil.

(iii) ‘praalsug’ of  ‘grootpratery /arrogansie van die lewe’ – (lewe, bios, verwys na jou daaglikse optrede of gedrag, of na jou besittings) die dinge in die wêreld maak dat ‘n mens daarop  roem en  daarop vertrou.. Die woord  arrogansie, of pretensie verwys na iets  wat spruit uit ‘n valse  waardering van wêreldse besittings, houdings en aktiwiteite. Daarmee wil ‘n mens wys dat hy beter is as ander, en versteur só juis sy verhouding met ander (vgl. Flp 2:3-5 vir egte nederigheid).

Bose begeertes (i), en valse waardes (ii), gaan oor onheilige begeertes na dinge en posisies wat ons nie het nie, en egoïsme (iii), gaan oor onheilige trots oor prestasies of dinge wat ons het.

Johannes het verduidelik wat al die dinge van die wêreld is wat die gelowige moet vermy en nie moet  liefhê nie: selfsugtige begeertes, wat gestimuleer word deur wat die oë sien en tot uiting kom in ‘n uiterlike vertoon.

            Sondige begeertes is nie uit die Vader nie, maar is uit die wêreld.’ Hervorming moet van binne af begin. Die wêreld, die menslike bestaan, aardse besittings, is nie in sigself sondig nie; dit is die mens se ingesteldheid daaroor en die mens se drang om daarmee verbind te wees sonder God, in die plek van God en selfs teen God. Dit is ‘n vervreemding van God (vgl. die derde groep sade wat tussen die onkruid geval het as beeld van bekommernis van die lewe, en die verleidelikheid van rykdom wat die woord verstik dat dit sonder vrug bly, Mat 13:22) .

2:17 Die wêreld met sy dinge wat begeer word, is aan die verbygaan. Dit is die tweede rede waarom ‘n Christen nie die wêreld moet liefhê nie (die eerste rede in 2:15-16: liefde vir die wêreld en liefde vir God sluit mekaar uit). Die dinge van die wêreld het egter nie permanente waarde nie, so ook nie die begeerte na die dinge van die wêreld nie (1 Kor 7:31 sê: ‘hierdie wêreld soos ons hom ken (letterlik: die huidige vorm of voorkoms van hierdie wêreld), is aan die verbygaan.’  Daarom het dit nie blywende waarde nie. Daarom moet die Christen sy liefde vir dinge van die wêreld en sy verlange na die eer van mense aflê. Dit is deel van sy selfverloëning.

            ‘maar  hy wat God se wil doen, bly vir ewig’ – God se wil is boweal dat ons Hom sal liefhê, deur sy gebooie te gehoorsaam, en deur  steeds in liefde op te tree teenooor  alle mense met wie ek in aanraking kom (vgl. Rom 13:16 die liefde doen die naaste geen kwaad aan nie. Daarom is die liefde die volle uitvoering van die wet). Liefde vir die wêreld kom uit die wêreld (2:16) wat aan verbygaan is. Liefde vir God kom uit God, en God is ewig, so ook die lewe wat Hy vir die gelowige gee. Omdat dit uit God is, is dit permanent, ewig. Dit behoort aan ‘n heeltemal ander dimensie as die wêreldlike lewe wat die Christen omring met verloklikhede om hom weg te lei van God se wil af, saam met eiewilligheid wat jou soos ‘n tipiese wêreldling laat optree. Daar is slegs een manier om afstand  te kan hou teenoor die wêreld se aansprake, naamlik om die wil van God te doen deur lief te hê – dit bly vir ewig en gee sin en rigting in die lewe.

Skrywer:  Prof Francois Malan