Toets God ons geloof? – Francois Malan

Henriette vra:

Toets God ons geloof?

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

In Ps 26:2 vra die digter ‘Toets my, Here, keur my, ondersoek my deur en deur.’

In Ps 17:3 bely die digter ‘As U my sou toets, my selfs in my slaap sou ondersoek, my deeglik sou keur, sou U niks verkeerds vind nie.’

Die woord ‘toets’ word gebruik vir die suiwering van silwer en goud in die vuur, vgl. Ps 66:10 ‘U het ons beproef, o God, ons gelouter soos silwer’ .

In Daniël 12:10 sê die groot engel vir Daniël: ‘Baie mense sal gesuiwer, gereinig en gelouter word, maar die goddeloses sal goddeloos bly…’

1 Petrus 1:5-7: ‘En omdat julle glo, word ook julle deur die krag van God veilig bewaar vir die saligheid wat reeds gereed is om aan die einde van die tyd geopenbaar te word. Verheug julle hieroor, selfs al is dit nodig dat julle ‘n kort tydjie bedroef gemaak word deur allerhande beproewings, sodat die egtheid van julle geloof getoets kan word. Julle geloof is baie kosbaarder as goud, goud wat vergaan. Selfs die suiwerheid van goud word met vuur getoets, en die egtheid van julle geloof moet ook getoets word, sodat dit lof en heerlikheid en eer waardig mag wees by die wederkoms van Jesus Christus.’

1 Petrus 4:12,13,16: ‘Geliefdes, moenie verbaas wees oor die vuurproef waaraan julle onderwerp word nie. Dit is nie iets vreemds wat met julle gebeur nie. Wees liewer bly hoe meer julle in die lyding van Christus deel, want dan sal julle ook oorloop van vreugde by sy wederkoms in heerlikheid…wanneer iemand ly omdat hy ’n Christen is, moet hy hom nie daaroor skaam nie. Inteendeel, as die draer van daardie naam moet hy God verheerlik.’

Jakobus 1:3,5 ‘My broers, julle moet baie bly wees wanneer allerlei beproewings oor julle kom, want, soos julle weet, as julle geloof die toets deurstaan het, stel dit julle in staat om te volhard. En die volharding moet end-uit volgehou word sodat julle tot volle geestelike rypheid kan kom, sonder enige tekortkoming.’

Jakobus 1:12-15 ‘Gelukkig is die mens wat in versoeking standvastig bly. As hy die toets deurstaan het, sal hy as oorwinnaarsprys die lewe ontvang wat die Here belowe het aan dié wat Hom liefhet.

Iemand wat in versoeking kom, moet nooit sê: “Ek word deur God versoek” nie; want God kan nie verlei word nie, en self verlei Hy niemand nie. Maar ‘n mens word verlei deur sy eie begeertes wat hom aanlok en saamsleep. Daarna, as die begeertes bevrug geraak het, bring dit die sonde voort; en as die sonde ryp geword het, loop dit uit op die dood.’

Lees ook Hebreërs 12:4-13. Vers 6: ‘…want die Here tug hom wat Hy liefhet, Hy straf elkeen wat Hy as kind aanneem…’ 10b-11: ‘…Hy tug ons tot ons beswil sodat ons in sy heiligheid mag deel. Wanneer ons getug word, lyk die tug op daardie oomblik nie na iets om oor bly te wees nie, maar om oor te huil. Later lewer dit egter vir dié wat daardeur gevorm is, ‘n goeie vrug: vrede omdat hulle gehoorsaam is aan die wil van God.’

In Romeine 8:17b sê Paulus: ‘…Aangesien ons deel het aan Christus se lyding, sal ons ook deel hê aan sy heerlikheid.’

Hebreërs 5:8,9 sê van Christus: ‘…Hoewel Hy die Seun was, het Hy deur alles wat Hy gely het, geleer wat gehoorsaamheid is. En toe Hy volmaaktheid bereik het, het Hy vir almal wat aan Hom gehoorsaam is, die bron van ewige saligheid geword…’

Skrywer: Prof Francois Malan

Die Samaritane – Coen Slabber

In Johannes 4 lees ons van Jesus en die Samaritaanse vrou. In haar gesprek met Jesus sê sy onder andere: Ons voorouers het God op hierdie berg aanbid (vers20). Wie was hierdie Samaritane en wie/wat het hulle aanbid?

Wie was die Samaritane?

Ons is nie seker wanneer die Samaritane ontstaan het nie. Daar is veral twee sienings oor hulle oorsprong:

(a)    Die Jode het vas geglo dat die Samaritane se voorouers immigrante uit vreemde lande was. Na die Assiriërs van die inwoners van die Noordryk in ballingskap weggevoer het, lees ons in 2 Konings 17:24 – 41: Die koning van Assirië het inwoners van Babel, Kuta, Awwa, Hamat en Sefarwajim af gebring, en hulle in die stede van Samaria gevestig in die plek van die Israeliete … Hulle het die Here vereer en ook hulle eie gode gedien volgens die gebruik van die heidennasies waaruit hulle weggevoer is. Toe die Jode uit die ballingskap teruggekeer het, het hulle die tempel herbou. Daar kom toe mense (? Samaritane) wat aangebied het om hulle te help met die herbou van die tempel – ons vereer dieselfde God as julle. Ons bring vir Hom offers. Serubbabel en Jesua weier egter dat hulle help: Ons alleen sal vir die Here die God van Israel bou (Esra4:1 – 3). Die Jode het die Samaritane nie as ras egte Jode beskou nie. 

(b)    Die Samaritane, daarenteen, hou vol dat hulle ‘n oorblyfsel van die ware Israeliete was wat die ontheiliging van Israel se geloof soos gevind in Jerusalem teengestaan het. Hierdie ontheiliging het plaasgevind toe die plek van aanbidding van Sigem na Silo en uiteindelik na Jerusalem verskuif is. Hulle glo hulle het die enigste wettige plek van aanbidding – die berg Gerisim – en die ware priesterskap. Josefus, die bekende Joodse geskiedskrywer, beskryf die uitwerping van ‘n priester uit Jerusalem. Sy skoonvader, Sanballat, bou toe vir hom ‘n heiligdom by Gerisim. 

Baie teoloë verwerp die verband tussen die Samaritane aan die een kant en 2 Konings 17 en Esra 4 aan die ander kant. Hulle glo dat die Samaritane ‘n klein groepie konserwatiewe noordelike Israeliete was wat nie in ballingskap weggevoer is nie. Na Aleksander die Grote se geweldadige onderdrukking van ‘n opstand (331 vC) migreer hulle na Sigem. By hulle sluit ‘n aantal priesters wat uit Jerusalem verban is, aan. Hierdie verbanning het gebeur tydens die streng hervormings van Esra en Nehemia. Iewers in die vierde eeu vC bou hulle ‘n tempel by Gerisim. Daar kom ‘n duidelike skeiding tussen die Samaritane aan die een kant en die tempel en priesterdom in Jerusalem aan die ander kant (Johannes 4:19 -24).

Spanning tussen Jode en Samaritane

Daar was van die begin af spanning tussen die Noord- en Suidryk toe Israel na die dood van Salomo verdeel is in twee ryke. Met die terugkeer van die ballinge uit Babilon (ongeveer538 vC) het die spanning weer opgevlam. Voor die terugkeer van die ballinge was die hele gebied deur Sanballat (onder gesag van die Perse) uit Samaria in die noorde regeer.Die terugkeer van die ballinge, en veral hulle besluit om die tempel in Jerusalem te herbou, was ‘n bedreiging vir Sanballat.

Aanvanklik was die spanning polities gedrewe, maar later was dit hoofsaaklik godsdienstig. In die Wysheid van Ben Sirag lees ons: Daar is twee nasies wat ek haat; die derde een is nie eers ‘n nasie nie: die mense wat in die berge van Samaria leef (die Edomiete); die Filistyne en die onnosel nasie wat in Sigem leef (50:25 – 26). Hy sien die Samaritane in ‘n slegter lig as die Edomiete en Filistyne – hulle is ‘n onnosel nasie!

Die Jode se minagting vir die Samaritane het toegeneem toe die Samaritane nie die veldtog teen Antiogus Epifanes se bevordering van die Griekse godsdiens in Palestina teengestaan het nie. Antiogus het onder andere die tempel in Jerusalem as ‘n aanbiddingsplek vir die Griekse god Zeus ingerig. Dit lei tot die Makkabese opstand waaraan die Samaritane nie deelgeneem het nie.

Opsommend: daar was verskeie redes vir hierdie spanning:

(1)  Die Jode het nie die wettigheid van die Samaritaanse priesters aanvaar nie.

(2 ) Die Jode het geglo dat God slegs in Jerusalem waarlik aanbid kan word – Gerisim is nie erken as heiligdom nie en beslis nie as ‘n plek waar offers gebring kan word nie

(3)  Daar was ook verskille oor tradisies en die interpretasie van die Skrif.

Hierdie spanning was altyd onderliggend teenwoordig, maar het elke af en toe openlik uitgebars. ‘n Paar voorbeelde is:

(i)  In 128 vC neem Johannes Hirkanus Sigem in en verwoes die Samaritaanse tempel by Gerisim.

(ii)  In 52 vC kry ons die massamoord op Joodse pelgrims wat van Galilea na Jerusalem gereis het. Hulle moes of deur of om Samaria reis om by Jerusalem te kom.

(iii)  In 5 – 6 vC word die tempel in Jerusalem ontheilig deur tydens die Paasfees mensbeendere op die terrein te stooi. Dit was waarskynlik die werk van Samaritane wat die tempel as ‘n vals kultiese sentrum beskou het. Die tempelowerhede in Jerusalem het hulle ook verbied om in sekere gedeeltes van die tempel te kom.

Die gevolg was dat huwelike tussen die twee groepe verbied is en sosiale interaksie was baie beperk: Die Jode en Samaritane gaan immers nie met mekaar om nie (Johannes 4:9). Die woord Samaritaan is dikwels minagtend gebruik. So sê die Jode vir Jesus: Ons het mos gesê jy is ‘n Samaritaan en van die duiwel besete (Johannes 8:48).

Wat was Jesus se houding teenoor die Samaritane?

In Matteus 10:5 lees ons van Jesus se opdragte aan die twaalf voordat Hy hulle uitstuur. Een van die opdragte is: Moenie in ‘n dorp van die Samaritane ingaan nie. In Lukas 9:51 – 53 lees ons dat Jesus deur ‘n Samaritaanse dorp verwerp is. Jesus verwys ook na die Samaritaan, een van die tien melaatses wat Hy genees het, as hierdie man wat nie eers ‘n Jood is nie (Lukas 17:19).

Was Jesus dus negatief teenoor die Samaritane ingestel? In Lukas 10 lees ons die bekende gelykenis van die barmhartige Samaritaan. Die priester en Leviet word in ‘n baie negatiewe lig geskilder, maar die Samaritaan word baie positief beskrywe. Jesus breek hier deur die bestaande vooroordele.

Ons moet aanvaar dat Jesus se gesindheid teenoor die Samaritane radikaal verskil het van dié van die Jode. Toe ‘n Samaritaanse dorp Jesus verwerp het, wou Jakobus en Johannes vuur uit die hemel afroep om hulle te verteer. Maar Hy het omgedraai en hulle skerp tereggewys (Lukas 9:54 – 55). Hy het ook nie geweier om die Samaritaanse melaatse te genees nie.

Die verhaal van Jesus en die Samaritaanse vrou is interessant. Nie alleen kon Jesus onrein verklaar word nie, maar Hy bly twee dae in die dorp Sigar – ‘n Samaritaanse dorp. Jesus herdefinieer geregtigheid: nie afkoms of godsdienstige praktyke is belangrik nie, maar geloof in Hom. Hiermee verwerp Hy die ras- en kultuurverskille van destyds.

Wat het die Samaritane geglo?

Hulle glo dat daar net een God is en dat Hy sy wet aan die volk deur Moses gekommunikeer het. Hulle glo egter dat Gerisim die enigste heiligdom is waar offers gebring mag word. Hierdie gevolgtrekking berus op gedeeltes in Eksodus en Deuteronomium in die sogenaamde Samaritaanse Pentateug. Hulle glo dat Gerisim die plek is waar Abel sy altaar gebou het (Genesis 4:4), waar Noag geoffer het na die sondvloed (Genesis 8:20), waar Abraham en Melgisedek ontmoet het (Genesis 14:18), die plek waar Isak geoffer sou word (Genesis 22) en ander.

Hulle het slegs die eerste vyf boeke van die Bybel aanvaar. Dit het hulle teologie bepaal, maar hulle ook van die Jode onderskei. Moses is nie alleen as die belangrikste profeet gesien nie, maar ook as die lig van die wêreld. Hulle het nie aanvaar dat die Messias uit die huis van Dawid sou kom nie, want die Pentateug maak geen melding daarvan nie.  Hulle glo dat die Messias sal kom: Hy wat ook die Christus genoem word. Wanneer Hy kom, sal Hy alles aan ons bekend maak (Johannes 4:25). Hulle het die Messias gesien as ‘n eindtyd profeet, soos Moses, gegrond op Deuteronomium 18:15 – 18). Hierdie Messias sou egte aanbidding by Gerisim herstel.

Gevolgtrekking

Die Samaritane kan waarskynlik ten beste as ‘n konserwatiewe vorm van Judaïsme beskryf word, alhoewel dit nie deur almal aanvaar word nie.

Skrywer: Dr Coen Slabber

Lilith – Hennie Stander

Amelda vra:

Ek het baie interessante vraag. Ek het ‘n boek beet gekry “Kan jy glo dit is in die Bybel” geskryf deur Hennie Stander. Hy noem die naam Lilith (Jesaja 34:13) en noem dis enigste plek in Bybel waar dit voorkom. Wat weet julle van haar af? Volgens die boek is sy nes Adam uit stof geskep. Om hierdie rede het sy op absolute gelykheid met Adam aanspraak gemaak. Uiteindelik het sy van Adam weggevlug en in ‘n grot in die woestyn langs die Rooi See gaan woon waar sy met demone seks gehad het. Adam het soe sy lot by God bekla. So gaan die storie aan, en dan is Eva geskape. Hoe waar is dit of hoe waar kan dit wees.

Antwoord

Prof Hennie Stander antwoord:

Daar bestaan  Joodse legendes oor ʼn sekere Lilith wat beweer dat sy Adam se eerste vrou was. Volgens hierdie legendes is Lilith, nes Adam, uit stof geskep. Om hierdie rede het sy op absolute gelykheid met Adam aanspraak gemaak en ook geweier om onder hom te lê wanneer hulle seks gehad het. Uiteindelik het Lilith van Adam af weggevlug en in ʼn grot in die woestyn langs die Rooi See gaan woon, waar sy met demone seks gehad het. Adam het toe sy lot by God bekla.

God het drie engele gestuur om Lilith te gaan haal, maar sy het geweier om na Adam terug te keer.  As straf het God bepaal dat daar elke dag honderd van haar kinders sal sterf. Daarom sterf daar volgens die legende elke dag honderd demone.  Lilith het op haar beurt gesê dat sy dit as haar taak sien om pasgebore babas te laat siek word. As die ouers egter die name van die drie engele wat haar gaan soek het, op die babas se amulette skryf, het sy die babas weer gesond laat word.

Volgens hierdie legendes het God daarna besluit om vir Eva te maak, wat aan Adam onderdanig sou wees. Omdat Lilith aanspraak gemaak het op absolute gelykheid met Adam, word haar naam dikwels as simbool van vroueregte gebruik en is sy ʼn populêre figuur in die feministiese teologie.  Bewerings dat hierdie verhaal deur Joodse mans met ʼn patriargale gesindheid uit die Bybel gegooi is, is absolute onsin. Die verhaal het lank na die vorming van die kanon sy beslag gekry. Dit kom die eerste keer voor in ʼn werk getiteld Die Alfabet van Ben-Sira, wat eers in die Middeleeue ontstaan het. Hierdie geskrif is buitendien vol ander verhale wat poog om die Bybelse verhale in ʼn slegte lig te stel.  Koning Dawid word byvoorbeeld as ʼn hartelose figuur uitgebeeld wat in die geheim bly is wanneer sy seun Absalom sterf. Sommige geleerdes bestempel hierdie dokument selfs as ʼn anti-Joodse satire.

Die woord Lilith kom wel in die Hebreeuse teks van Jesaja 34:14 voor. Ongelukkig is dit die enigste plek in die Bybel waar dit voorkom en daarom is dit baie moeilik om te weet wat die betekenis van die woord daar is.  Bybelvertalers vertaal dit met woorde soos naguil, screech owl, night creature, night monster of arrow-snake. Tog lyk dit vir my onwetenskaplik om Jesaja 34:14 in terme van bogenoemde Joodse legendes te verklaar.

Amelda vra nou in haar epos: “Hoe waar is dit, of hoe waar kan dit wees?” Wel dit is waar dat daar sulke Joodse legendes is, maar soos die woord “legende” sê, is dit bloot ʼn legende, en daarom het dit waarskynlik geen historiese basis nie.

Skrywer: Prof Hennie Stander

Die doel van gebed – Francois Malan

Alrine vra:

Ek wil graag weet wat is die doel om te bid en die Here se beskerming oor ons te vra? Hy sê Hy sal nie ‘n haar van ons hoof laat val sonder Sy wil nie. Dus het God reeds oor ons afsterwe besluit, hoekom vra ek dan elke dag dat God my gesin beskerm en bewaar.

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

Wanneer ons God gelykstel met die natuur se vaste wetmatigheid, het die gebed geen sin nie.

As ons glo in ‘n God wat alles in die wêreld klaar bepaal het en alles uit sy vooraf bestemde plan vir alle tye voortvloei, het gebed geen sin nie.

Christene glo egter nie in ‘n starre, onveranderlike God  nie, maar vertrou op die God van die Bybel. Sy onveranderlikheid is ‘n ander soort as die natuurwette. Die Bybel praat kinderlik onbesorg oor God se onveranderlikheid en sy veranderlikheid, wat ‘n dieper wysheid is as die logiese redenerings oor Hom.

God is onveranderlik in sy trou aan sy eie wese. God is liefde (1 Joh 4:8,16). Dit is onveranderlik. Die eenheid tussen die Vader en die Seun en die Heilige Gees is ‘n liefdeseenheid. En met sy Heilige Gees neem God ons op in hulle liefdesverhouding, en word ons kinders van God se groot gesin, omdat die Gees ons aan die Seun van God se dood en opstanding verbind. In sy liefde en genade is Jesus Christus gister en vandag dieselfde en tot in ewigheid (Hebr. 13:8). Maar kinderlik onbesorg kan ons ook sê dat God veranderlik is. Oor die sonde van die mens het dit die Here berou dat Hy die mens gemaak het (Genesis 6:6). Toe God besluit om die Israeliete wat die goue kalf aanbid uit te roei, doen Hy dit nie, nadat Moses vir hulle voorbidding gedoen het nie (Eks.32:10-14). Kyk hoe pleit Abraham by God oor Sodom en Gomorra (Gen.18:20-33). Vir Hiskia verleng die Here sy lewe met 15 jaar op sy gebed (2 Kon. 20:1-7).

Dit is so dat ons lewe en ons sterwe in die hand van die Here is, soos Matteus 10:29-30 en Lukas 12:6,7 sê van die hare op ons hoof en die mossies wat nie op die aarde val sonder ons hemelse Vader nie. Maar daarmee wil Jesus ons juis gerusstel dat ons nie hoef te vrees vir die mense wat ons liggaam kan doodmaak, maar nie ons siel nie, omdat ons Vader ons beskerm. Dit is eintlik ‘n oproep om aan die Here getrou te bly.

In Ps 139:16b bely die psalmdigter ook: ‘al my lewensdae was in u boek opgeskrywe nog voordat ek gebore was.’ Die Here ken nie net die digter van voor sy geboorte af nie (v16a), maar ken ook sy hele lewe vooruit. Daarmee sluit hy aan by die hele Psalm 139 wat getuig dat die Here oral teenwoordig is en elkeen van ons deur en deur ken.

Job sê ook in 14:5 ‘die mens se dae is vasgestel, U het die getal van sy jare bepaal, U het dit neergelê, en hy kan dit nie oorskry nie’ Letterlik vertaal: ‘Aangesien die dae van die mens bepaal is, en die getal van sy maande aan U bekend is, en U het die grens gestel wat hy nie kan oorskry nie’ – so lê die klem op die kortheid van die mens se lewe as die rede vir Job se pleitrede dat die Here tog ‘n verligting gee van sy smarte in vers 6.

Om die Bybelse begrip oor God reg te verstaan, moet ons sy onveranderlikheid en sy veranderlikheid op mekaar betrek. Dit lyk onlogies, maar dit is die Bybel se hoëre logika. Ons kan op God se onveranderlike liefde en trou pleit om verandering van God se dade en sy wil in hierdie wêreld en in ons lewe. So behoort Bybelse geloof in God en gebed bymekaar.

Die onlogiese van die Bybelse begrip van God verklaar ook die naïewiteit van die gebed. Kinderlik naïef sprei Hiskia die briewe van die Assiriese gesante voor die Here oop dat Hy dit self kan lees (2 Kon.19:14-19). Hanna stort stort haar siel voor die Here uit en vra dat sy tog ‘n kind kan kry (1 Sam.1:11). In Luk 18:1-8 gebruik Jesus die voorbeeld van ‘n weduwee wat aanhou bid tot die regter vir haar met haar regsaak help: ‘Sal God dan nie aan sy uitverkorenes, wat dag en nag tot Hom roep, reg doen nie? Sal Hy hulle lank laat wag? Ek sê vir julle: Hy sal hulle help, en gou ook! Maar sal die Seun van die mens by sy koms nog geloof op die aarde vind?’

Maar ons gebede is meestal selfsugtig rondom ons eie belang. En as ons nie kry wat ons vra nie, sê ons dat God nie ons gebed verhoor nie. Jesus het in Getsemane gebid dat as dit moontlik is die lydensbeker van God se toorn oor die sonde van die wêreld by Hom verbygaan. Moet nogtans nie doen soos Ek wil nie, maar soos U wil (Mat 26:39). En moes toe aan die kruis sterf en van God verlaat word om ons skuld te dra. Maar God het Hom verhoor en Hom uit die dood opgewek en sy Hemelvaart is die bewys van God se antwoord, anders as wat Hy gevra het.

Ons weet nie reg wat ons moet bid nie, maar word daarin gelei deur die Heilige Gees wat in ons kom woon het (Romeine 8:26).

Jakobus 5:16 sê: ‘Bely julle sondes eerlik teenoor mekaar en bid vir mekaar, sodat julle gesond kan word. Die gebed van ‘n gelowige het ‘n kragtige uitwerking.’ Ps 145:18,19 sê die Here is naby almal wat Hom in opregtheid aanroep. Aan dié wat Hom dien gee Hy wat hulle vra, Hy hoor as hulle om hulp roep, en Hy red hulle. Ps 34:16: Die Here sorg vir die regverdiges en luister na hulle hulpgeroep. Spr. 15:29b die Here hoor die gebed van die regverdiges.

Ons word regverdiges deur ons geloofsband met Jesus Christus – Hy stel die verhouding tussen ons en God reg. Die Heilige Gees oortuig ons, sodat ons in Jesus glo as die Seun van God wat vir ons gesterf het; en die Gees verbind ons aan die Seun van God sodat ons ook kinders van God word. En die Heilige Gees kom woon in ons om ons te lei in ons gebed en ons daaglikse lewe. Hy lei ons deur God se woord (vgl. Rom 8:9-17).

Skrywer: Prof Francois Malan