Grondhervorming – Kobus Kok

Francois vra: 

Watter riglyne gee die Bybel vir Christene in verband met grondhervorming in Suid Afrika? As die Bybel nie riglyne gee nie, wat is die riglyne wat die Christelike etiek gee?

Antwoord 

Dr Kobus Kok antwoord:

Bybelse Perspektief op Grondhervorming – Dr. Kobus Kok

Grondhervorming is ʼn sensitiewe saak in Suid-Afrika. Indien mens vanuit die perspektief van die boere dink, dan kan mens hulle eie vrese, moedeloosheid en hartseer verstaan. Ek het verlede week terug gegaan na die plaas waar ek as kind grootgeword het. Ek onthou die plaas nog deur die oë van ‘n jong kind wat vry in die koppies kon rondhardloop en in grotte kon kruip. Die plaas is in die bosveld en ek onthou die ryk plantegroei, die wild en die biodiversiteit. Die plaas is uiteindelik deur grondhervorming aan die stam gegee wat dit oorspronklik besit het voor hulle noodgedwonge verskuif is. Binne ‘n tydperk van net meer as ‘n dekade het die plaas so agteruitgegaan dat ek op ‘n stadium in my hart gehuil het en wou skree “Wat het van hierdie pragtige plek geword?” Alles lyk anders. Die bome is uitgeroei vir brandhout en saam met die bome baie ander bio-diversiteit aangesien die ekologie sistemies van aard is. Beeste loop oral rond en eet die gras tot op die grond. Op sommige plekke is daar letterlik woestyn waar daar eens digte bos was. Geboue is afgebreek, vensters gebreek, dakteëls skeef, swembaddens leeg getap en drade platgetrap. My hart breek nog steeds omdat ek die fotos het om te wys hoe dit eens op ‘n tyd gelyk het – ‘n hersenskim van wat dit eens was. Grondhervorming is en bly ‘n sensitiewe saak.

Aan die ander kant is daar ook diegene, soos die stam wat die plaas ontvang het na die grondhervorming wat doodgelukkig is en wat dit alles sien as die Voorsienigheid van Bo. Vir hulle het restourasie, hoop, geregtigheid en vrede plekgemaak vir die pyn en verlies van gedwonge verskuiwings. Vir hulle het God uiteindelik die klaagliedere van die stam verhoor.

Wie is reg? Wat sê die Bybel.

Wel, die Bybel sê bitter min daaroor. Hier en daar is daar miskien ‘n Ou Testamentiese teks waarmee mens so bietjie kan werk. Maar vir die res is daar baie min. Die Nuwe Testament het myns insiens implisiet baie wat ons kan help om deur hierdie tyd te navigeer.

Vroeër in die week het ek ‘n lesing bygewoon waar prof Kathy Ehrensperger van Wallis oor Paulus se teologie kom praat het. Sy het daarop gewys dat die Romeinse Ryk ‘n paternalistiese sisteem was wat in dominasie en diskriminasie gespesialiseer het. Dit was ‘n wêreld van baas en klaas. Rome was die baas. Dit was duidelik in hulle munte waarop die gesig van die Keiser verskyn het en hy God en redder genoem was, die een wat vrede en sekuriteit gee. Maar Rome het ook net gegee aan die wat vir hulle iets kon gee. Rome was dus in wese ‘n wrede sisteem waar 95% van alle mense onder die broodlyn geleef het wat 200 denarii per jaar was. Eksploitasie was aan die orde van die dag.

Jesus het egter gekom om ‘n nuwe Koninkryk te bring. Hierdie koninkryk is die koninkryk van die Hemele (vgl. Matt 20) wat radikaal verskil van die Koninkryk van die aarde. In God se koninkryk is die eerstes laastes. In God se Ryk is Rome laaste op die lys van bevoorregtes. Rome is die verloorders, die bejammerenswaardigste in God se oë.

Rome se mans het eer in die oë van mense gehad indien hulle liggame van voor af die merke van oorlog kon wys. Oorlogslittekens het gewys dat jy ‘n man was wat jou man kon staan. Indien jy littekens van agter gehad het op jou rug het dit gewys dat jy swak is, en dat jy nie regop in die lewe kan staan nie. Slawe is op hulle rug geslaan en die merke van vernedering sou hulle altyd herinner aan die feit dat hulle slawe-status het. Ironies roem Paulus nie op sy Romeinse burgerskap nie maar op sy swakheid. Die vernederende merke op sy lyf het juis gewys dat hy in God se oë waarde het. Hy het immers die merke omdat hy verneder is ter wille van God en sy evangelie boodskap – die roeping waartoe God hom op die stofpad van Damaskus geroep het. Paulus beklemtoon dat hy juis sterk is as hy verneder word en as hy swak is – want dan kom God se krag die sterkste te voorskyn. God se Koninkryk werk anders as Rome. Waar Rome heers en domineer en op ‘n heilige oorlogspad was om die ganse wêreld aan Rome te onderwerp, het Paulus se God kom wys dat ware grootheid nie in dominasie is nie, maar juis daar is waar die swakkes bemagtig word, die gemarginaliseerdes tot eregaste verhoog word. Waar Rome graag grense wou trek tussen wie in en wie uit was, wie beskaafd en wie barbaars was, het Paulus se God kom wys dat Sy Koninkryk anders lyk. In God se Koninkryk is mense een (Gal 3:28; 1 Kor 12:13; Kol 3:11) en is rekonsiliasie tussen mense, die herstel van gebrokenheid en die skep van ‘n nuwe familie, die ruimteskepping van geregtigheid en die opheffing van eksploitasie die weg van die radikale nuwe beweging. Jesus het gesê dat sy mense anders moet wees as die stereotipiese mens van die Romeinse Ryk. Waar iemand jou onreg aangedoen het en jou eer kom skade aandoen het moes jy in die Romeinse denke terugveg en hulle verneder om jou eer weer terug te wen. Jesus sê nee, iemand wat aan God se Koninkryk behoort kan dit nie doen nie – God laat nie toe dat mense ander mense domineer nie. Hierdie God laat net bemagtigende liefde toe. Hierdie liefde is agter radikaal. Dit is nie die Griekse fileo -vriendskapsliefde of die selfgesentreerde Griekse eros- liefde wat fokus op wat die individu uit die transaksie kan kry nie. Nee, hierdie liefde is agape liefde, self opofferende liefde in navolging van Hom wat sy eie lewe neergelê het (Fil 2:5-10).

Die weg van Jesus is radikaal. Dit intensiveer en radikaliseer die wet (Matt 5:17-19). Dit is baie moeilik om na te volg en vra dat mag dikwels weggee word as wat mag opgeneem word. Dit vra eerder dat ander bemagtig word en nie ontmagtig word nie.

Hierdie radikale Jesus etiek, wat fokus op die herstel van ongeregtigheid en die bemagtiging van mense daag ons almal uit. Sommige mense sê dat die Europeër in Afrika net soos die Romeinse Ryk nie die Christelike waardes van Jesus gebring het nie, maar die koloniale waardes van Rome op Afrika kom afdruk het. Hulle is van mening dat die Europeër Afrika kom domineer en eksploiteer het. Ons weet dat miljoene Olifante, buffels en ander diere vir sport uitgemaai was. Sommige mense voel heeltemal anders. Hulle voel dat die Europeër in Afrika ook baie goeie dinge gebring het, dat mense bemagtig is en dat die mense van hierdie land en die infrastruktuur ontwikkel is. Of die Europeër nou verwoesting, dominasie en eksploitasie soos Rome kom saai het, of bemagtigende Jesus waardes in Afrika kom vestig het, een ding bly dieselfde: Die evangelie. Die evangelie daag ons uit om liefdevol te leef en om nie mag te versamel nie, maar mag uit te deel. Indien mens hierdie bril opsit, verander dit baie hoe mens na die wêreld kyk, nie net na mense nie maar ook na die natuur.

As ek hartseer terugkyk na die plaas wat diep in my hart as kind gekruip het, sien ek met een stel oë. As ek die bril van die Afrika stam wat die plaas na hervorming terug ontvang het opsit, sien ek ander dinge raak met daardie stel oë. As ek die agteruitgang van die natuur op die plaas bekyk en deur die bril van die ekologiese teologie kyk, sien ek die eksploitasie en wanbestuur van die natuur raak. Ek is bly dat die mense wat oorspronklik op die plaas gebly het die grond kon terugkry, maar ek is hartseer dat hulle dit nie bestuur nie. My Christelik profetiese stem dwing my om namens die natuur, namens dit wat was en dit wat kan wees te skree vir geregtigheid en vir restourasie van die natuur. Paulus het dikwels ook magsvorme gebruik om die misbruik van mag te korrigeer en die balans te herstel. Paulus was nie altyd ʼn “sagte” leier nie. Wanneer dit nodig was, het Jesus ook met mag gereageer (vgl. John 2 by die tempel) om negatiewe magstrukture af te breek of te ontbloot. Myns insiens is dit die plig van Christene in hierdie land om ter wille van die natuur en die welstand van ons land ook op te staan teen wanbestuur en ekologiese magsmisbruik. Die vraag is egter hoe mens hierdie vorm van mag-as-bemagtiging uitoefen. Hierdie mag kan opbouend en bemagtigend uitgeoefen word, soos deur die skep van televisieprogramme en debatsprogramme waar hierdie kwessies aangespreek word. Neem net die program CarteBlance wat die misbruikers van mag so goed kan uitdaag met die etiek van aanspreeklikheid. Nog ‘n voorbeeld, deur middel van opleiding kan ‘n volgende generasie bemagtig word om beter bestuurders te wees. Daar is dus baie maniere hoe mag-as-bemagtiging ter wille van geregtigheid uitgeoefen kan word. Wysheid is die sleutel. Jesus het nie dominerende mag met dominerende mag aangespreek nie, maar mag met bemagtigende liefdesdiens aangespreek. Laat ons dus fokus op die Christelike wyse waarop bemagtiging uitgeoefen kan word. Dit is nie die maklikste nie, maar dit is die Weg van Jesus…

U kan gerus meer in diepte lees oor die onderwerp:

Prof Piet Naude, ‘n Besinning oor God vandag, Cum Boeke

Skrywer: Dr Kobus Kok

Geloofsvrae: Berusting of stryd en oorwinning – Adrio König

Berusting, of stryd en oorwinning?

Dit is opvallend dat die duiwel en die bose magte óf omtrent geen rol in die voorsienigheidsleer speel nie, óf eenvoudig gesien word as volkome onderworpe en in diens van God om sy wil uit te voer. En dit is dadelik ‘n vraag hoe ‘n mens dit moet rym met die prominensie van die bose magte in en na Jesus se optrede, en die absolute opposisie tussen Hom en hierdie magte.

Natuurlik kan ‘n mens jou nie vir die siening dat die bose die dienskneg van God is, op Jesus beroep nie. Maar dit lyk tog of Job dié gedagte steun. God laat die duiwel toe om Job aan te val, maar Hy beperk die duiwel se aanvalle: sóver mag hy gaan, maar nie verder nie (Job 1 en 2). Dit lyk na sterk getuienis dat God die duiwel gebruik, of in elk geval toelaat, om smart in sy kinders se lewe te bewerk, maar net tot op ‘n sekere punt.

Maar ons vergeet ‘n paar dinge. Allereers het ons in Job met heeltemal ‘n ander figuur te doen as in Jesus se optrede. In Job is die `Satan’ een van `die seuns van God’ (OAV) of `hemelwesens’ (NAV) wat op ‘n baie goeie voet met God verkeer, en ‘n bepaalde funksie in die hemelse huishouding vervul. Daarom kom hy van tyd tot tyd verslag doen en nuwe opdragte ontvang. Dit is mos totaal buite die kwessie om hom op dieselfde vlak as die duiwel en die bose magte van die NT te beskou. Jesus staan radikaal teenoor die bose magte en dryf hulle genadeloos uit mense se lewens en selfs uit die natuur uit. Dit is ongehoord dat Jesus aan hulle opdragte sal gee om in sy diens uit te voer en hulle sal toelaat om mense te laat ly. Hy verlos juis mense uit hul hande (Hand 10:38). As ons dus by Job nog die indruk kon kry van stille berusting, kry ons by Jesus die indruk van stryd en oorwinning. En Paulus roep ons selfs op om ons ten volle te bewapen in hierdie stryd en sterk weerstand te bied (Ef 6). Die duiwel word as ‘n brullende leeu voorgestel wat mense verslind. Dit het niks met Job se `Satan’ te doen wat eintlik God se `openbare aanklaer’ was nie.

Dit is veral tydens en na die ballingskap (met die ontwikkeling van die apokaliptiek dat die stryd tussen God en die bose magte na vore kom. Die bose magte loods ‘n omvattende aanval op die totale skepping en probeer dit van God steel en vernietig (1Joh 5:19). Die duiwel word selfs die god van hierdie wêreld genoem (2Kor 4:4), en ‘n wesenlike deel van Jesus se optrede is die uitdrywing van die bose magte uit mense se lewens. Daardeur vestig Hy die heerskappy of koninkryk van God op aarde (Mat 12:28; Luk 11:20).

Daarom is die basiese prentjie van die evangelie nie dié van berusting in alles wat gebeur nie, maar dié van stryd teen die bose magte in die Naam van Jesus wat reeds die oorwinning behaal het en die opruimingswerk deur die Gees voltooi. Die kerkvader Irenaeus het hierdie motief gebruik om die versoeningswerk van Christus te verduidelik: Hy stry teen die bose magte wat ons gevange hou, oorwin hulle en verlos ons só. Hierdie model kan ook vir die algemene betrokkenheid van God by die geskiedenis gebruik word. Dit gee ons veel meer ruimte om die nood en smart in die wêreld as die werk van die duiwel te verstaan, wat ‘n baie getrouer weergawe van die hoofnadruk in die NT is.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Die beheer van God – Adrio König

Die beheer van God

As dit waar is dat die voorsienigheidsleer die populêrste deel van die Christelike geloof is wat selfs nog gedeel word deur mense wat omtrent heeltemal gesekulasiseer is, is dit ook waar dat die uitdrukking `God is in beheer’ die populêrste deel van die voorsienigheidsleer is. As ‘n mens eers bedag gemaak is daarop, is dit verbasend hoeveel Christene, en veral Christene uit hoeveel verskillende geloofstradisies, lief is om dié uitdrukking te gebruik.

So populêr as wat dit is, so onduidelik is dit wat hulle daarmee bedoel. Op navraag blyk dit gou dat dit eerder ‘n emosionele waarde het as ‘n duidelik omskryfbare betekenis. Op sigself is dit nie noodwendig ‘n negatiewe teken nie, maar omdat ons ook geroepe is om oor ons geloof na te dink, moet ons tog probeer om sinvolle inhoud daaraan te gee.

Die emosionele waarde daarvan lê in die troos wat dit bied aan mense wat in nood is, veral mense in wie se lewens daar dreigende of smartlike dinge gebeur waaroor hulle nie beheer het nie. Dit gebeur een of ander tyd in omtrent elke mens se lewe. Donker wolke pak eenvoudig saam, rampe tref ons `uit die bloute,’ die hele lewe word eensklaps onseker. Dan klink dit soos musiek in ‘n mens se ore: `Toemaar, God is in beheer.’

Wat sou mense daarmee bedoel? Calvyn het daaronder verstaan dat niks sonder die direkte wil en voorbeskikking van God gebeur nie. Dié leer was veronderstel om die gelowiges te troos omdat God hul Vader is wat in liefde vir hulle sal sorg. Die moeilikheid is egter dat dié leer só ver gaan dat dit ‘n mens eintlik nie meer troos nie. Daar gebeur soveel vreeslike dinge op aarde, en daar gebeur skynbaar nie minder vreeslike dinge met sy kinders as met ongelowiges nie, dat dit net soseer ‘n verskrikking as ‘n troos kan wees dat God letterlik alle dinge beskik.

Twee verskillende gesinne in wie se lewe ‘n groot tragedie afspeel, kan op presies teenoorgestelde maniere reageer op hierdie leer oortuiging dat God in beheer is. Die een kan oneindig getroos voel deur die gedagte dat dit God is wat dié ramp beplan het. Immers God is ons genadige Vader wat niks oor ons sal beskik wat ons nie op een of ander manier ten goede sal kom nie. Die lyding is wel baie swaar, en dit is nie moontlik om daar sin uit te maak nie (‘n dogtertjie van vier word deur ‘n dronk man op die sypaadjie omgery, sy beland met ‘n vergruisde liggaampie in die hospitaal, en ly weke lank die allerergste smart voordat sy sterf), maar ons berus in die wil van God wat nooit ‘n fout maak nie. Sommige sal in hierdie trant nog verder gaan en allerlei wonderlike dinge uitdink wat God dalk met die tragedie wil bereik. Hy het dalk geweet die kindjie sou later ‘n baie slegte lewe lei en daarom het Hy haar weggeneem om die ouers baie smarte te spaar. Of Hy het haar as die pragtigste blommmetjie beskou en haar vir sy hemelse rangskikking kom pluk. En ouers kan selfs geëerd voel dat God hulle kindjie `kom haal het.’

Maar ‘n ander gesin kan onder dieselfde omstandighede ‘n totale geloofskrisis beleef. As God alles vooraf beskik, of selfs as Hy die slegte dinge net toelaat, kon Hy dié smart tog verhoed het. Beskik Hy regtig só ‘n lyding vooraf, of laat Hy dit selfs net toe, tot in elke klein besonderheid? Is dit ‘n manier om ‘n blommetjie vir die hemel te pluk? God moes dus bewustelik beskik of toegelaat het dat die man genoeg drink om goed dronk te wees, en net op die regte tyd uit die kroeg kom en presies die regte pad ry om betyds te wees as die dogtertjie by die hekkie uitkom! In Gods Naam, kan ‘n mens dit hou? Met só ‘n God het ‘n mens nie ‘n duiwel nodig nie.

Kon God werklik al die lyding en onreg, al die kindermishandeling in die wêreld gekeer het? En Hy doen dit nie? Trouens beplan Hy of laat Hy al die kindermishandeling toe … vir ‘n goeie doel? Auschwitz? En apartheid? En die plaasmoorde? Wat sou `goed’ in dié verband kon beteken?

Dit is in hierdie lig nodig om te vra of ‘n mens sinvol kan nadink oor hierdie allerpopulêrste oortuiging: `God is in beheer.’

‘n Mens sou tussen ‘n enger en ‘n breër betekenis kon onderskei.

Onder die enger betekenis verstaan ons dan dié van Calvyn waarvolgens God se beheer beteken dat Hy letterlik alles tot in die fynste besonderhede vooruitbepaal. ‘n Mens het in hierdie verband ‘n keuse: óf jy beredeneer dit enduit en eindig dan met ‘n God `who is too ghastly to contemplate,’ óf jy laat die leer die dood van ‘n duisend verduidelikings sterf.

Die Skrifbewys vir hierdie standpunt is ook baie wankelrig. Die teks wat die meeste gebruik word en op die oog af na ‘n baie sterk getuienis lyk, is Jesus se uitspraak: `Is twee mossies nie vir ‘n sent te koop nie? En tog sal nie een van hulle op die grond val sonder die wil van julle Vader nie. En van julle is selfs die hare op julle kop almal getel. Moet dan nie bang wees nie. Julle is meer werd as baie mossies’ (Mat 10:29-31). Hieruit word dan afgelei dat God alles bepaal wat gebeur, tot elke mossie wat val, en elke haar wat uit ons kop val. Die gekursiveerde woorde wat die vertalers ingevoeg het, versterk skynbaar hierdie indruk.

Die probleem is egter dat die vertalers met hierdie gekursiveerde woorde wat nie in die Grieks staan nie, die betekenis van die teks verander het. Die Grieks kom duideliker uit in die OAV: Nie een mossie sal op die grond val `sonder julle Vader nie.’

Wat sou dit beteken? Dit word duidelik uit Lukas se weergawe waarvolgens God `nie een van hulle vergeet nie’ (12:6). Dat mossies nie `sonder julle Vader’ op die grond val nie, beteken dus dat God selfs vir mossies omgee, en nie dat Hy beskik wanneer elke mossie moet val nie. Die teks wil dus sê dat ons nie hoef bang te wees dat God ons sal vergeet nie. Hy gee selfs vir sulke onbelangrike dinge soos mossies en ons hare om, hoeveel te meer vir ons! Met God se voorbeskikking het hierdie tekste dus niks te doen nie, maar alles met sy troue sorg. Dis troos vir kinders van God in nood: Hy sal ons nie vergeet nie, Hy gee om vir ons.

Wat die enger betekenis van die beheer van God betref, moet ons dus aanvaar dat Hy nie alles voorbeskik nie, eenvoudig omdat daar meer rolspelers in die geskiedenis is, en ook nie dat Hy alles toelaat nie, omdat dit Hom aandadig aan die sonde sou maak. Maar ons kan aanvaar dat Hy omgee, dat Hy die groot `Ek is’ is, die Een wat betrokke is, op wie ons in elke nood kan reken. Dit beteken nie dat daar nie nood oor ons sal kom nie, maar wel dat Hy ons in elke nood sal bystaan.

Daar gebeur egter baie dinge direk teen God se wil in – anders sou die wêreld nie so gelyk het nie. Juis daarom is ons toekomsverwagting so onontbeerlik: op die nuwe aarde sal alles inderdaad volgens sy wil wees, dáár sal Hy in die enger betekenis van die woord in volle beheer wees. As dit noual waar was, waarna sou sy kinders dan `met gespanne verwagting’ uitsien? (Rom 8:19)

Ons kan egter wel aanvaar dat God nou reeds in die breë sin van die woord in beheer is. Onder die breër betekenis van die beheer van God sou ‘n mens kon verstaan dat dinge nie totaal sal handuit ruk nie, dat God selfs teen alle menslike en demoniese teenstand in (waarvan die Bybel vol is) uiteindelik sy doel sal bereik, dat God beslissende wendinge in die loop van die geskiedenis gebring het om die geskiedenis weer nuwe inhoud en rigting te gee, en dat ons van Hom ‘n finale en totale deurbraak kan verwag om alles op aarde reg te maak.

Dit is by uitstek die opstanding van Jesus wat ons oortuig dat God in hierdie sin in beheer is, d.w.s. dat Hy sy doel sal bereik, al neem dit Hom ook langer as wat ons – en Hyself – dit graag sou wou hê.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Israel se siening van geskiedenis – Adrio König

Israel se siening van geskiedenis

Nóg albeskikking nóg toelating lyk na ‘n aanvaarbare interpretasie van God se betrokkenheid by wat op aarde gebeur. Miskien kan ons ‘n bietjie verder kom as ons ‘n oomblik nadink oor hoe dinge gebeur, oor wat geskiedenis eintlik is. In Calvyn se albeskikkingsleer is die geskiedenis bloot die uitvoering van God se onveranderlike plan met die wêreld. Daar gebeur in die geskiedenis dus niks wat ‘n mens nie vooraf sou kon voorspel as ‘n mens toegang tot dié plan gehad het nie. Daar is niks wat werklik nuut en verrassend is nie. Mense sê dan ook graag: God word nie verras nie. Dit veronderstel natuurlik ‘n bepaalde kyk op die geskiedenis: dit is die presiese uitvoering van ‘n vooropgestelde detailplan. Dit word soms vergelyk met die plan wat ‘n argitek opstel en waarvolgens die gebou dan voltooi word. Niks mag anders lyk as wat vooraf beplan is nie.

Die begrip toelating bied nuwe gesigspunte op die voorsienigheid van God en op die geskiedenis. Daar kom ‘n bepaalde beweeglikheid in. Mense het ‘n bepaalde invloed op dit wat gebeur. Alles staan dus nie vooraf presies vas nie. Dinge kan verskillend verloop. Maar binne bepaalde grense. Ons `speelruimte’ word dikwels voorgestel as ‘n klein sirkel binne God se groot sirkel. En binne ons klein sirkel is daar tog ‘n mate van nuutheid in die geskiedenis moontlik.

Ons het dus duidelik verskillende sieninge van wat geskiedenis is: óf die presiese uitvoering van ‘n detailplan waarin niks nuuts kan gebeur nie (Calvyn), óf die beperkte nuutheid wat veroorsaak word deur mense wat van God ‘n beperkte speelruimte ontvang het waarbinne hulle hul eie besluite kan neem (Arminius).

Sou ‘n mens uit die Bybel ‘n bepaalde kyk op die geskiedenis kon ontwikkel wat lig op hierdie saak kan werp? Wat is geskiedenis?

Daar was in die tyd van die Bybel ‘n beskouing wat taamlik algemeen onder sommige van Israel se bure voorgekom het: dat die geskiedenis soos ‘n sirkel is, sekere gebeurtenisse word oor en oor herhaal. Dit is natuurlik nie vreemd dat volke wat na aan die natuur leef, so ‘n beskouing sal ontwikkel nie. Van die mees basiese ervarings van hul lewe bestaan uit dinge wat reelmatig herhaal word: die seisoene, die aanteelt van diere (gewoonlik jaarliks en dikwels in samehang met die seisoene). Daarom is die godsdienstige feeste ook in hierdie ritme ingepas soos ‘n mens kan aflei uit die feit dat hulle ‘n saaifees en ‘n oesfees gehad het.

Heelwat hiervan is nog sigbaar in Israel se vroeë geskiedenis: hulle pinksterfees was eintlik ‘n oesfees. En selfs nog so laat soos Prediker kry ons ‘n sterk oortuiging dat daar niks nuuts is in die geskiedenis nie en dat alles net herhaling is: `Wat was, sal weer wees; wat gebeur het, sal weer gebeur. Daar is niks nuuts in hierdie wêreld nie. Kan jy van iets sê dit is nuut? Nee, dit was lankal daar’ (Pred 1:9-10; vgl ook 1:4-7; 3:15, trouens dit is die agtergrond van Pred 3).

Dit was egter juis Israel wat uit hierdie skema uitgebreek het en feeste begin vier het wat in verband staan met eenmalige gebeurtenisse in hulle geskiedenis soos die uittog uit Egipte. Hierdie feeste is wel jaarliks gevier, maar die gebeurtenisse wat gevier is, het net eenmaal plaasgevind. Dit dui op ‘n ander interpretasie van geskiedenis. Dit is ‘n reeks van eenmalige gebeurtenisse wat ‘n beslissende invloed het op die belewing van die verlede, die hede, én die toekoms.

Dit is dan ook duidelik die betekenis van die Joodse Paasfees en die ander feeste waartydens die uittog gevier is. Israel het die uittog beleef as hulle geboorte as die volk van die Here, en die profete het male sonder tal die volk herinner aan die betekenis en implikasies van die uittog vir hulle lewe in hede en toekoms.

‘n Tweede kenmerk van Israel se belewing van die geskiedenis was dat hulle nie opgegaan het in die gebeurtenisse van die verlede (soos die uittog) nie, maar dat die beloftes van die Here, wat by hierdie gebeurtenisse aangesluit het, hulle telkens op die toekoms gerig het. Sulke beloftes het gewoonlik in swaar tye gekom om hulle nuwe hoop te gee. Die beloftes het gewoonlik verband gehou met die verlede, maar altyd meer beloof as wat hulle alreeds ontvang het, sodat hulle nooit in die verlede of die hede sou vasval nie.

Die eerste groot belofte was juis die bevryding uit Egipte. Daarna het die koningskap gekom en daarmee saam die belofte dat die nageslag van Dawid altyd op die troon sou sit (2 Sam 7:16). Dawid se gebed in antwoord op hierdie belofte is ‘n merkwaardige voorbeeld van hoe sterk sulke beloftes hul lewe en toekomsverwagting bepaal het (2 Sam 7:18-29).

In die uiterste nood van die ballingskap was dit weer beloftes wat die verslae volk laat moed skep het, hierdie keer beloftes van ‘n terugtog na Palestina wat as ‘n nuwe uittog beskryf is en wat oneindig heerliker as die eerste uittog sou wees. Verder ook beloftes van ‘n nuwe verbond, ‘n nuwe Jerusalem, ‘n nuwe tempel, en selfs ‘n nuwe aarde. Intussen het die belofte dat daar altyd ‘n opvolger van Dawid op die troon in Jerusalem sou wees, ‘n nuwe dimensie bygekry. Omdat daar tydens die ballingskap geen koning in Jerusalem was nie, het dit die verwagting van die volk op die toekoms gerig wanneer ‘n nuwe seun van Dawid weer die troon sou bestyg.

Hierdie toekomsgerigtheid het hul siening van geskiedenis beslissend bepaal. I.p.v. ‘n oneindige herhaling van dieselfde dinge, het hulle geskiedenis gesien as ‘n oop proses wat gestalte kry allereers deur die vervulling van God se beloftes, maar in die tweede plek ook deur die ongehoorsaamheid van die volk. Die profete was duidelik daaroor dat die ballingskap die gevolg van hul sonde was, hul voortdurende ontrou aan die Here en hul weiering om hulle te bekeer. Wat hulle doen, was dus medebepalend vir hoe die geskiedenis verloop.

Tydens die ballingskap kom ‘n nuwe oortuiging egter sterk na vore. Die ramp van die ballingskap was so groot dat dit nie langer ten volle op die gewone maniere verklaar kan word nie. Meer moet op die spel wees as net straf van God oor die ongehoorsaamheid van die volk. Die apokaliptiese (`bonatuurlike’) wêreldbeskouing ontwikkel dan. Hiervolgens het die bose magte op aarde oorgeneem en hulle probeer die mense en die natuur vernietig. Ons kan die optrede van Jesus en die res van die boodskap van die NT nie anders as teen hierdie agtergrond verstaan nie. Trouens Jesus se aankondiging dat die koninkryk van God naby is, beteken dat Hy die heerskappy van die duiwel verbreek (o.a. deur sy groot getal duiweluitdrywings) en God se gesag herstel. Dit beteken dat die bose magte ‘n geweldige invloed op die verloop van die geskiedenis het.

Israel sien dus die geskiedenis nie as ‘n geslote reeks gebeurtenisse wat vooraf beplan is nie, ook nie as die ewige herhaling van dieselfde dinge nie, maar eerder as eenmalige (unieke) gebeurtenisse waarin daar nuwe dinge voorkom, heelwat verrassings, maar ook skokkende teleurstellings. Maar waarop gaan dit alles uitloop?

Daar is nog een onontbeerlike faset in Israel se siening van die geskiedenis. Die geskiedenis is die weg waarlangs God sy skeppingsdoel bereik. Hierdie doel is sy gemeenskap met sy kinders op die aarde. Hierdie doel is van die begin af op die spel. Maar weens die ontrou en ongehoorsaamheid van sy bondgenote (Adam en Eva, die mensdom, Israel) moet Hy telkens nuwe maatreëls tref om die geskiedenis weer op koers te kry. Hierdie nuwe maatreëls kry gestalte in bepaalde beslissende wendings in die geskiedenis: Noag, Abraham, die uittog, die koningskap, die ballingskap, die terugtog, en die beslissende wending in die koms van Jesus Christus en die Gees.

Alle gebeure in die Bybel lê nie op dieselfde vlak nie. Hierdie heilshistoriese wendinge het ‘n unieke betekenis en beïnvloed die geskiedenis wat daarop volg op beslissende wyse.

Samevattend sou ‘n mens dus kon sê dat die geskiedenis eenmalige gebeurtenisse is wat voortkom uit die insette van verskillende `rolspelers’: God, die mense en die bose magte (en die natuurwette), en waarin hierdie `rolspelers’ verskillende insette op verskillende vlakke lewer, só dat dit nie moontlik is om die insette teenoor mekaar te stel en af te weeg nie. Wat egter duidelik is, is dat die geskiedenis nie ‘n egalige ontwikkelingsgang vorm van sinvolle gebeurtenisse nie, maar ‘n op-en-af beweging van teleurstellings en verrassings, ‘n opeenvolging van gebeurtenisse waarin daar van tyd tot tyd nuwe rigting kom deur beslissende wendinge wat God bewerk.

Dit is in terme van hierdie siening van die geskiedenis dat ons oor God se voorsienige betrokkenheid by die geskiedenis probeer nadink. En dit is sondermeer duidelik dat die betrokkenheid van al die `rolspelers’ ernstig geneem sal moet word.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

Skrywer: Adrio König