Gesinne en waardes in die Bybelse tyd (5) – Jan van der Watt

Destydse families was ook uitgebreide families. Die werksmense en slawe is as deel van die familie gesien. Die familie moes ook vir hulle sorg en hulle moes lojaal teenoor die familie bly. Daarom word slawe of werkers wat nie goeie werk doen nie, kwaai veroordeel (Matteus 24:45-50). As hulle verkeerd werk, laat hulle die hele groep in die steek.

Slawerny was algemeen in die antieke wêreld. ‘n Mens kon op verskillende maniere ‘n slaaf word: deur geboorte as jou ouers slawe was; jy kon verkoop word om jou skuld te betaal: jy kon in ‘n oorlog wat julle verloor het as slaaf deur die vyand weggevoer word; jy kon as baba deur jou ouers weggegooi gewees het en deur iemand anders opgetel word en as slaaf grootgemaak word.

Slawe het nie persoonlike regte gehad nie en moes hulle eienaars gehoorsaam. Hulle was soos meubels in die huis; die eienaar kon met hulle doen wat hy wou.

Tog was alles nie net sleg vir die slawe. Dikwels was diegene wat in ‘n oorlog as slawe weggevoer is, gesiene en geleerde mense van die groep wat die oorlog verloor het. Hulle is dan in verantwoordelike posisies geplaas, byvoorbeeld om kinders te onderrig of plase te bestuur. Sulke slawe was gewoonlik vir die baas baie werd en die baas het dan mooi na sy belegging gekyk. Slawe kon ook vrygekoop word, of as hulle genoeg geld bymekaar kon maak, kon hulle hulleself vrykoop.  In gevalle waar slawe baie goeie en getroue diens gelewer het, het die eienaar die slaaf vrygemaak. In baie gevalle het die vry slaaf dan nog maar saam met die eienaar gewerk, gewoonlik omdat hy nêrens anders gehad het om na toe te gaan nie.

Vriende was ook altyd welkom en is as deel van hierdie uitgebreide familie gesien. Die basiese eienskap van ‘n vriend was om openlik, eerlik en vrymoedig met jou vriend te wees (Johannes 16:25-30).

Outeur: Prof Jan van der Watt

Gesinne en waardes in die Bybelse tyd (4) – Jan van der Watt

Kinders was die krag van ʼn gesin, veral seuns. Kinders is gesien as “ontluikende persoonlikhede”. Dit beteken dat hulle soos ʼn leë glas is: die basiese karaktertrekke is daar, maar deur onderrig in die familie moes die glas volgemaak word. Die kinders het gewoonlik tot hulle sesde lewensjaar onder hulle ma se vlerk gebly. Daarna het die pa’s stelselmatig die verantwoordelikheid vir die opleiding van seuns begin oorneem. Vir die Jode was veral godsdienstige opleiding in die Tora (eerste vyf boeke van die Bybel) belangrik. Die seuns moes die Tora leer lees en selfs leer uitlê. Dele is uit die kop geleer. Dan moes die pa ook die seuns ʼn ambag leer. Josef was ʼn timmerman (anders gestel: in die boubedryf) en Jesus het dus sy ambag by sy pa geleer (Markus 6:3).

Hoe het ʼn mens deel van die familie geword? – Daar was ʼn paar maniere:

(a)    Jy kon in die familie in gebore word (wedergeboorte sê dat gelowiges in die familie van God in gebore word, Johannes 3:3, 5).

(b)   Dan kon jy as kind aangeneem word met dieselfde regte as ʼn kind wat in die familie in gebore is. (In Romeine 8:23 sê Paulus ons is as kinders in God se familie aangeneem.)

Outeur: Prof Jan van der Watt

Gesinne en waardes in die Bybelse tyd (3) – Jan van der Watt

Die ma se rol was om kinders in die lewe te bring en hulle dan te versorg. Dit klink eenvoudiger as wat dit is. Huisvrouwees was nog nooit maklik nie. Baie druk was op die vroue om water te gaan haal in putte en riviere, om te sorg dat daar kos is – hulle moes selfs boer (Spreuke 31) – en dan nog die kos gereed te kry en bedien. Petrus se skoonmoeder was skaars gesond of sy moes al weer kos maak. (Markus 1:31; Johannes 12:2). Die dogters het ook fluks saamgewerk. In die aftydjies moes die vroue vir klere sorg op die harde manier. Hulle moes dit self vir die familie maak, want geld om klere te koop was daar nie eintlik nie.

Vroue se plek was in die huis en vir die moderne mens voel dit half verslawend, veral ook as ʼn mens na die klere en kopdoeke kyk wat hulle moes dra. Dit het die vroue egter nie gepla nie. In die huis en huislike bedrywighede was hulle baas. Soos die mans die openbare gesig van die familie was, was die vroue die private gesig.

Daar was egter ʼn baie goeie rede waarom die vroue so in die private beskerming van die huis gehou is en as hulle buite gekom het, hulle so moes toemaak. Dit hang saam met die karakter en suiwerheid van die familie. Destyds is geredeneer dat die karaktertrekke van ʼn kind deur die saad van die pa oorgedra word. As die vrou van ʼn familie dus gemeenskap gehad het met iemand buite die familie, het vreemde karaktertrekke in die familie ingekom. Dan was hulle karakter nie meer so suiwer soos hulle moes wees nie.

Daarom was verkragting iets heeltemal anders in die ou dae. Dit was om op die wese van nie net die vrou nie, maar ook die familie in te gryp. . In sulke gevalle kon die familie wraak neem en selfs al die mans van die ander familie gaan doodmaak. Die groot kuns was egter om die vroue weg te hou van ander mans. Daarom het hulle in die huise gebly en as hulle uitgegaan het, het hulle hulle heeltemal met klere bedek.

Outeur: Prof Jan van der Watt

Mense wat uit die grafte kom met Christus se dood in Matteus 27 – Kobus Kok

Willie vra:

In Matteus 27:52 staan daar ” En God het die liggame van baie gelowiges wat reeds dood was , weer lewendig gemaak – vers 53 “Hulle het uit die grafte gegaan en na Jesus se opstanding het hulle aan baie mense verskyn” Die blyk dat die mens wat sterf en na God toe gaan , sonder sy liggaam gaan – die ontslapene is by Christus en ons weet Christus is nie in die graf nie – Openbaring 6:9-11 sê Johannes hy het die siele van die mense gesien wat doodgemaak is omdat hulle aan die Woord van God vasgehou het My vraag is was die mense wat opgestaan het in Matteus 27 se siele reeds by God in die hemel en moes hulle toe al die pad terugkom aarde toe om weer daar met hulle liggame verenig te word, ten einde op te staan uit die grafte uit ?

Antwoord:

Dr Kobus Kok antwoord

In Matteus 27:52 lees ons uit die Ou Afrikaanse vertaling: “En kyk, die voorhangsel van die tempel het in twee geskeur, van bo tot onder, en die aarde het gebewe en die rotse het geskeur; en die grafte het oopgegaan en baie liggame van die ontslape heiliges het opgestaan.“

Hierdie betrokke teks is een van die mees ingewikkelde, maar interessante tekste en daar is baie daaroor geskryf. In die eerste plek moet mens altyd onthou dat wanneer mens ʼn vraag aan ʼn teks stel, mens nie altyd die regte vraag vra nie. Indien ons die Afrikaanse uitdrukking “sy het na jare van swerwing die pot aan die einde van die reënboog gevind” as voorbeeld neem, dan sou ʼn historiese vraag nie die regte vraag wees nie. Indien ons die sin ontleed en wil weet hoeveel kilometer die vrou geloop het en waar sy die pot gekry het en watter kleur die pot was, dan mis, ons die punt. Die punt van hierdie sin is dat die vrou na jare van soek en van swerf in haar lewe uiteindelik ware geluk gevind het. Net so moet ons ook die regte vraag aan die teks stel. Nou is die vraag of ons in die eerste plek die wat presies gebeur het vraag moet vra en of ons die wat wil die Bybelse skrywer daardeur kommunikeer vraag moet vra. Myns insiens gaan hierdie gedeelte in Matteus eerder oor die saak wat Matteus aan die orde wil bring, naamlik dat Jesus se dood en opstanding uiteindelik die bewys was dat God se spesiale tydperk aangebreek het. In hierdie gedeelte van Matteus sien ons ʼn paar interessante gegewens soos dat die gordyn van die tempel geskeur het. In die Grieks word die woord vir skeur in die passief werkwoordvorm gebruik wat beteken dat die gordyn nie sommer net vanself of toevallig geskeur het nie, maar dat God die gordyn laat skeur het. Die punt wat Matteus wil maak is dat die voorhangsel wat die allerheiligste van die res van die tempel geskei het, oopgebreek het. In die verlede, voor Jesus se dood, kon gewone mense nie by die allerheiligste inkom nie. Net die priester mag daar in God se allerheiligste teenwoordigheid inkom, en dit ook net een keer per jaar. Met die skeur van die voorhangsel het almal nou toegang. Dit is eerder ʼn simboliese uitspraak as ʼn blote historiese uitspraak. Indien ons nou vashaak by die vraag hoe groot die skeur was en of dit wind was wat dit geskeur het of die aardbeweging dan mis ons die punt. Die punt is dat God se allerheiligste teenwoordigheid nou toeganklik word vir almal.

In Matteus speel aardbewegings ʼn belangrike rol (Matteus 24:7; 28:2). In die Ou Testament en in die tyd van Jesus is aardbewegings met teofanie geassosieer (Jesaja 24:19; 29:6; Jeremia 10:10; Amos 8:8), met ander woorde, met die teenwoordigheid van God. In Matteus is daar tydens die dood van Jesus ʼn reuse aardbeweging. Met die beeld van die aardbewing kommunikeer Matteus dus dat iets groots aan die gebeur was. Met die dood van Jesus, en die aardbeweging wat plaasvind, kraak die grafte oop. Net soos in die geval van die skeur van die voorhangsel gebruik Matteus die passiewe vorm van die werkwoord vir aardbewegings (esgisthesan [ἐσχίσθησαν]). God het dus die aarde laat oopskeur en bewe. Die mense wat dood was, wat in die onderwêreld in die graf was, kom dan en daar tot lewe. Dit is ook nie alle dooie mense van alle tye nie, maar volgens Matteus net die heiliges. Hierdie tema is vir Matteus die vervulling van die Ou Testamentiese verwagting in Jesaja 26:19 en Esegiël 37:13 dat die dooies sal lewend word op die groot dag van Jahweh. Met die dood van Jesus gebeur dit. Die punt wat Matteus wil maak is dat Jesus se dood, die greep van die liggaamlike dood deurbreek en dat Jesus die dood oorwin. Ons moet versigtig wees om die gedagte van die opstanding van die heiliges in Matteus net as historiese inligting te lees en die teologiese punt te mis. In die Nuwe Testament, en veral in Paulus is die opstanding van Jesus ʼn wesenlike belangrike moment in die geskiedenis en Jesus is die eerste vrug van die wat opgestaan het (1 Korintiërs 15:20). In Matteus word die heiliges opgewek voor die opstanding van Jesus, met ander woorde op die Vrydag. Dit skep ʼn teologiese probleem, aangesien dit dan teen Paulus se leer sal ingaan dat Jesus se opstanding die eerste opstanding van die vlees was. ʼn Verdere vraag wat die saak kompliseer is wat die aard van die liggame was van die heiliges (aardsvaders, profete, martelare) wat opgewek is toe Jesus gesterf het. Was dit fisiese liggame wat gerestoureer is en wat blootgestel was aan verdere dekomposisie soos ons gewone aardse liggame – met ander woorde dat die liggame heeltemal biologiese aardse liggame was (soos die van Lasarus in Johannes 11 wat weer later doodgegaan het), of was dit verheerlikte liggame waarvan ons in 1 Korintiërs 15 lees? Die verdure vraag op historiese vlak is waar hulle verkeer het in die drie dae voordat Jesus opgewek het? Het hulle maar daar rondgeloop en vir mense gaan kuier of het hulle tempel toe gegaan? Hoekom het ons net in Matteus enige inligting hiervan? Die feit dat ons geen ander historiese inligting oor die saak het nie, maak enige historiese uitsprake daaroor baie moeilik. Alhoewel ons nie genoegsame historiese inligting het nie, het ons meer as genoeg teologiese informasie. Matteus het nie probeer om blote bruta facta (historiese feite) neer te pen nie, maar om ʼn teologiese interpretasie te gee van die Jesus-gebeure. Die vraag is dus eerder wat Matteus daardeur wou sê. In kort, ek stem saam met geleerdes soos die bekende prof Brown (R. E. Brown, Death of the Messiah, 1137-40) wat volstaan het dat die gebeure rondom die opstanding van die heiliges in Matteus misterieus is en nie histories maklik verklaar kan word  nie, en dat mens nie eintlik hoef nie. Matteus se teologiese boodskap is egter klinkklaar en duidelik – Jesus se dood en opstanding het die ganse geskiedenis geïmpakteer en God se nuwe (eind)tyd laat aanbreek. Jesus het die dood oorwin, opgestaan en ons as gelowiges gaan ook uit die greep van die dood gered word en saam met God woon. Die Jesus gebeure in Matteus is die vervulling van die Ou Testamentiese apokaliptiese verwagtings en die motiewe daarin (kyk Jesaja 26:19; Daniël 12:2; Esegiël 37:12-14).

Outeur: Dr Kobus Kok