Die Apokriewe Boeke (5) – Jan van der Watt

3.Judit

In die boek Judit, een van die Ou-Testamentiese apokriewe, word ‘n pragtige verhaal vertel van ‘n Joodse vrou wat op die Here vertrou en vrou alleen die magtige vyand ‘n nekslag toedoen. Haar stad is deur die vyand omsingel en heeltemal uitgehonger. Toe die mense van die stad wou oorgee, het Judit geweier en ‘n slim plan uitgedink om die stad te red. Die uittreksel hieronder vertel hoe die eerste deel van haar plan gewerk het:

¹ Toe het Judit opgehou om tot die God van Israel te bid om haar te help. ² Sy het van die grond af opgestaan en haar slavin geroep. Toe het sy uit haar skuiling uitgegaan, af in die huis in waarin sy altyd op die Sabbat en op feesdae gebly het. ³ Sy het die rouklere wat sy aangehad het, uitgetrek, gebad en duur parfuum aangesmeer. Sy het haar hare geborsel, ‘n versiering op haar kop gesit en die vrolike klere aangetrek wat sy altyd gedra het toe haar man Manassa nog geleef het. ⁴ Sy het sandale aangetrek, armbande, ringe om haar enkels, vingers en ore en al haar ander juwele. Sy het haarself baie mooi gemaak sodat sy die oog van enige man wat haar sien, kon vang. ⁵ Sy het vir haar slavin ‘n leersak vol wyn en ‘n fles olie gegee, en ‘n sak vol geroosterde graan, koekies van gedroogde vye en die beste brood gepak. Sy het alles toegedraai en ingepak en dit vir die slavin gegee om te dra.

⁶ Hulle het na Betulua se stadspoort gegaan en vir Ussia daar gekry waar hy saam met die ander twee leiers, Gabris en Garmis gewag het. ⁷ Hulle het gesien sy lyk heeltemal anders en is anders aangetrek, en hulle was verstom oor sy so mooi was. Hulle het vir haar gesê: ⁸ “Ons bid dat die God van ons voorvaders vir jou goed sal wees en jou plan sal laat slaag. Dan sal die Israeliete bly wees en al die mense sal vertel hoe wonderlik Jerusalem is!” Judit het gebid ⁹ en toe vir hulle gesê: “Sê hulle moet die stadspoort vir my oopmaak sodat ek kan uitgaan en kan gaan doen waaroor ons gepraat het.” Hulle het vir die jongmans gesê om die poort vir haar oop te maak. ¹⁰ Toe die poort oop was, het Judit en haar slavin uitgegaan. Die stad se mans het haar dopgehou soos wat sy by die berg af gestap het, deur die vallei tot waar hulle haar nie meer kon sien nie.

¹¹ Terwyl die twee reguit deur die vallei gestap het, het van die Assiriese wagte op Judit afgekom. ¹² Hulle het haar in hegtenis geneem en gevra: “Van watter mense is jy? Waarvandaan kom jy en waarheen gaan jy?” Sy het geantwoord: “Ek is ‘n Hebreeuse vrou, maar ek is besig om van hulle te vlug, want hulle is op die punt om in julle hande te val en vernietig te word. ¹³ Ek is op pad na Holofernes, die hoof van julle leër, want ek wil vir hom goeie inligting gee. Ek sal vir hom ‘n pad wys waarlangs hy in die berge kan ingaan en dit alles kan inneem sonder om ‘n enkele man te verloor.”

¹⁴ Die hele tyd wat die manne na haar geluister het, het hulle na haar gestaar omdat sy so verskriklik mooi was. Hulle het vir haar gesê: ¹⁵ “Jy het jou lewe gered deur so vinnig hiernatoe te kom om generaal Holofernes te sien. Gaan dadelik na sy tent toe! ‘n Klomp van ons sal saam met jou gaan en jou na hom toe neem. ¹⁶ Moenie bang wees as jy by hom is nie, maar vertel vir hom alles wat jy vir ons vertel het. Dan sal hy vir jou goed wees.”

Wat het met Daniël se drie vriende gebeur toe hulle binne-in die warm vuur gegooi is? Die Ou-Testamentiese apokrief, Asárja se gebed en die lied van die drie jong manne vertel wat gebeur het:

¹ Ganánja, Asárja en Mísael het in die middel van die vuur rondgeloop. Hulle het liedere vir God gesing en die Here geprys.

² Toe het Asárja in die vuur gaan stilstaan en hardop gebid:

³ “Ons prys U, Here, God van ons voorouers. Ja, ons loof en eer U vir altyd en altyd, ⁴ want dit wat U gedoen het, was regverdig. Ja, alles wat U doen, is waar en reg! U oordeel altyd reg! ⁵ U het reg geoordeel: alles wat U met ons laat gebeur het en met Jerusalem, die heilige stad van ons voorouers, was reg! Ja, U het reg geoordeel en ons gestraf vir ons sondes toe U dit alles laat gebeur het.

⁶ Ja, ons het sonde gedoen en u wet oortree toe ons van U weggedraai het. Ons het sonde gedoen en was nie gehoorsaam aan u gebooie nie. ⁷ Ons het hulle nie nagekom nie; nie gedoen wat U ons beveel het sodat dit met ons kon goedgaan nie. ⁸ Alles wat met ons gebeur het en alles wat U ons aangedoen het, was reg; U het reg geoordeel! ⁹ U het ons uitgelewer aan ons vyande, aan wettelose mense, goddelose vyande, aan ‘n onregverdige koning, die heel slegste een in die wêreld!

¹⁰ Nou kan ons niks sê nie. Ons wat U dien en aanbid, is nou in skande en oneer.”

¹¹ “Maar ter wille van U eer vra ons: moet ons tog nie vir altyd weggooi nie! Moenie u verbond ophef nie! ¹² Moenie u goedheid van ons wegneem nie! Luister na ons ter wille van Abraham vir wie U lief was, Isak wat vir U gedien het en Israel wat aan U behoort het!

¹³ U het aan hulle belowe dat U hulle nageslag so baie soos die sterre aan die hemel en so baie soos die sand op die strand sou maak. ¹⁴ Maar, Here, ons volk het kleiner geword as enige ander volk; ons is nou orals in die wêreld verneder as gevolg van ons sondes! ¹⁵ Ons het nou geen koning of profeet of leier of brandoffer of slagoffer of offers of wierook of ‘n plek om aan U te offer en U goedheid te ervaar nie!”

¹⁶ “Maar ons kom na U, stukkend en verneder, asof ons brandoffers van ramme en bulle en tienduisende vet lammers vir U bring. ¹⁷ Aanvaar dit tog vandag as ons offer aan U! Laat ons vir U end-uit volg, want ons weet U laat nie mense wat U vertrou, in die steek nie! ¹⁸ Ons wil U voluit volg, U respekteer en naby U bly sodat U ons nie in die steek laat nie!

¹⁹ Wees geduldig met ons en baie goed vir ons! ²⁰ Red ons met een van u wonderwerke; laat die mense sien hoe wonderlik U is! ²¹ Maar laat almal wat die mense wat vir U dien, kwaad aangedoen het, in die skande kom! Bring hulle in oneer en vat al hulle krag en mag weg; breek hulle sterkte! ²² Laat hulle uitvind dat U alleen die Here God is; dat ‘n mens oral in die wêreld kan sien hoe wonderlik U is!”

²³ Die koning se dienaars wat hulle in die oond gegooi het, het aangehou om die vuur te stook. Hulle het nafta-olie, teer, stukke tou en stukkies hout op die vuur gegooi.

Outeur: Prof Jan van der Watt

Die Apokriewe boeke (4) – Jan van der Watt

1.Barug

In die boek Barug, een van die Ou-Testamentiese apokriewe, konsentreer die skrywer op ‘n paar gedagtes wat eeue lank baie belangrik vir die Jode was. Die belangrikstes hiervan is:

(1)    Die gedagte dat God die Een is wat volledig beheer het oor alles wat met Israel gebeur;

(2)    Dat die Jode swaarkry omdat hulle sonde gedoen het en God hulle straf vir hulle sonde; en

(3)    Hoe belangrik wysheid is en dat die wet van die Here die beste uitdrukking van die wysheid is.

In hoofstuk 1 kry ‘n mens ‘n aangrypende skuldbelydenis wat op hierdie gedagtes gebaseer is:

¹⁵ Julle moet sê: “Die Here ons God het reg gedoen, maar ons is vandag openlik in skande – ons, die mense van Juda, die inwoners van Jerusalem, ¹⁶ ook ons konings, ons leiers, ons priesters, ons profete, en ons voorouers, ¹⁷ want ons het sonde gedoen teen die Here ons God. ¹⁸ Ons was ongehoorsaam aan Hom; ons het nie geluister wat Hy vir ons gesê het nie; ons het nie die voorskrifte wat Hy vir ons gegee het, nagekom nie. ¹⁹ Vanaf die dag wat die Here ons God ons voorouers uit Egipte gebring het tot vandag was ons aan Hom ongehoorsaam. Ons het ons nie aan Hom gesteur nie en nie geluister wat Hy vir ons sê nie. ²⁰ Nou ervaar ons die slegte goed, die vloek wat die Here vir Moses gesê het hy moet aankondig toe Hy ons voorvaders uit Egipte gebring het om vir ons ‘n land wat oorloop van melk en heuning te gee.

²¹ Ons het nie geluister wat die Here ons God sê toe Hy met ons gepraat het deur die profete wat Hy na ons gestuur het nie. ²² In plaas daarvan het ons elkeen gedoen waarvoor ons lus was; ons het slegte dinge gedoen en ander gode gedien en dinge gedoen waarvan die Here ons God nie gehou het nie.”

2. Die brief van Jeremia

Een van die groot versoekings vir Israel was altyd dat hulle sal swig voor die afgode van die vyand. Dit kon byvoorbeeld maklik gebeur dat hulle dink dat Israel se vyande so magtig is omdat hulle gode sterker as die Here is en dan begin hulle om die afgode te aanbid. In die Ou Testament kry ‘n mens gereeld gedeeltes waarin die Here sy volk waarsku om nie voor so ‘n versoeking te swig nie. In Die Brief van Jeremia, een van die Ou-Testamentiese apokriewe, kry ‘n mens dieselfde soort waarskuwing. Die skrywer doen sy absolute bes om die onvermoë van die afgode te beklemtoon:

⁴⁵ Daardie gode word deur skrynwerkers en goudsmede gemaak; hulle kan niks anders wees behalwe dit wat hierdie vakmanne wil hê hulle moet wees nie. ⁴⁶ Die mense wat hulle maak, leef self nie eens baie lank nie. Hoe kan dit wat hulle maak, dan gode wees? ⁴⁷ Al wat hulle ná hulle dood vir die mense wat nog kom, nalaat, is leuens en skande! ⁴⁸ Wanneer daar oorloë of rampe kom, praat die priesters onder mekaar oor waar hulle met die gode kan gaan wegkruip! ⁴⁹ Hoe is dit moontlik dat ‘n mens nie kan besef dat hierdie goed nie gode is nie? Hulle kan hulleself nie uit oorloë of rampe red nie! ⁵⁰ Hulle is houtbeelde wat met goud en silwer oorgetrek is. Later sal dit uitkom dat dit alles bedrog was. Alle mense en konings sal sien dat hulle nie gode is nie, maar net die handewerk van mense. Ja, God werk nie deur dié gode nie. ⁵¹ Wie besef nie dat hulle nie regtig gode is nie?

⁵² Hulle kan nie ‘n koning aan bewind bring oor ‘n land nie en hulle kan nie vir mense reën gee nie. ⁵³ Hulle kan nie aan hulleself laat reg geskied of iemand red wat onregverdig behandel is nie. Hulle is magteloos – soos kraaie wat tussen hemel en aarde rondhang. ⁵⁴ As daar ‘n vuur uitbreek in die tempel van hierdie houtgode wat met goud en silwer bedek is, sal die priesters vlug en wegkom, maar die gode sal soos die tempel se balke in die vuur uitbrand. ⁵⁵ Hulle kan nie ‘n koning of vyandelike magte weerstaan nie. ⁵⁶ Hoe kan iemand erken dat hulle gode is of hulle gode noem?

Outeur: Prof Jan van der Watt

Die Groot Geloofswoordeboek: Die Erfsonde

“Erfsonde” is ‘n snaakse woord. ‘n Mens kan tog nie sonde erf soos jy blou oë van jou ouers “erf” nie. *Sonde is ‘n verhoudingsaak, ‘n morele saak.

Dit is maar net een van die misverstande wat daar oor die erf­­sonde kan bestaan. Die ander is dat die leer van die erfsonde be­teken dat mense baie sleg is. Mense sou dan ‘n slegte selfbeeld kry en morbied word omdat hulle geleer word dat hulle erfsonde het. Dit hou weer verband met ‘n misverstand oor die leer van die *totale verdorwenheid.

Alles klop nie regtig hier nie. Aan die een kant sou die “vrees­like leer oor die erfsonde” die rede wees waarom soveel Chris­tene so ‘n swak selfbeeld het. Aan die ander kant word juis die Christene, en by name die Calviniste (wat die grootste nadruk op die erfsonde lê), daarvan beskuldig dat hulle die hulpbronne van die aarde uitput met hulle ywerige geldmakery. Die kern van die waarheid in hierdie verband is dat dit inderdaad die Protestantse Christene, insluitend die Calviniste, is wat die groot kulturele en industriële ontwikkelings in die wêreld geïnisieer het. Maar hoe kan dieselfde mense nou ‘n swak selfbeeld hê en tegelyk die meeste inisiatief?  Die swak selfbeeld weens die erfsondeleer is dus nie regtig steek­houdend nie. Dis eerder maar net om ‘n argument teen die erf­sondeleer te kry.

Dit is wel waar dat ons nie die begrip “erfsonde” in die Bybel kry nie, maar daar is inderdaad ‘n paar spesifieke tekste wat aanlei­ding gegee het tot hierdie leer, en verder ‘n paar lyne wat deur groot dele van die Bybel loop. In sy kern kom die leer van die erfsonde daarop neer dat die mensdom gesamentlik skuldig staan voor God omdat sonde nie net ‘n individuele saak is nie.

In Romeine 5:15-19 lees ons:

Deur die oortreding van een mens het baie gesterf …

Op die oortreding van een mens het die oordeel gevolg en dit het tot veroordeling gelei …

Deur die oortreding van die een mens het die dood begin heerskappy voer …

Soos een oortreding gelei het tot veroordeling vir alle mense …

Soos baie deur die ongehoorsaamheid van een mens sondaars geword het …

Dit beteken dat alle mense op een of ander manier deel het aan die sonde van hierdie een mens en daardeur onder die oor­deel van God staan. Daar word nie verduidelik hoe ons aan sy sonde deel het nie, eenvoudig omdat dit in die verband van Romeine 5 nie allereers gaan om ons aandeel aan iemand anders se sonde nie, maar juis om ons betrokkenheid by Iemand anders se gehoorsaamheid wat vir ons die verlossing bring. Romeine 5 is nie geskryf om ons iets van Adam te vertel nie, maar iets van Christus. Adam en die erf­sonde is maar bysake by die hoofsaak: Christus en die verlossing. Daar­om word die manier waarop ons aan die ongehoorsaamheid van Adam deel kry nie breedvoerig uitgespel nie, maar wel die manier waarop ons aan Christus se gehoorsaamheid deel kry: deur die doop (Rom 6) en die geloof (Rom 3:25-26). Ons betrokkenheid by Adam se sonde word eenvoudig veronderstel sonder verdere verduideliking.

Vir Westerlinge met ‘n sterk klap van individualisme klink dit vreemd. Hoe kan ek betrokke wees by ‘n ander se sonde? Maar tradisionele Afrika ken wel iets van hierdie onderlinge ver­bon­denheid van mense, dat een namens almal kan optree sodat almal daarby betrokke is. Trouens, ons weet almal iets daarvan. ‘n Staats­hoof kan namens die hele volk ‘n besluit neem, byvoorbeeld ‘n oor­logsverklaring, en dan is almal in ‘n staat van oorlog.

In die Bybel is dit ‘n baie sterk lyn. Deur een mens se sonde het ons almal onder die oordeel van God gekom. Verder sluit God met Abraham ‘n verbond, maar só dat dit tegelyk ‘n verbond met sy hele nageslag is. Tot vandag toe word alle gelowi­ges in daardie verbond opgeneem. Daar is nog voorbeelde. Baie vroeg in die Ou Testa­ment lees ons dat Abraham aan Melgisedek tiendes gegee het. Maar in die Nuwe Testament staan daar dat ook sy agterkleinseun Levi “in Abraham” aan Melgisedek tiendes gegee het terwyl ons weet hy was nog nie eens daardie tyd gebore nie. Hoe dan? Ons lees: “want Levi was nog in die liggaam van die stamvader (Abraham)” toe Abraham die tiendes vir Melgisedek gegee het (Heb 7:10). Op ‘n manier het Levi dus deel gehad aan wat Abraham selfs voor sy ge­boorte gedoen het.

En dan dié Voorbeeld. Trouens, dis eintlik oor Hom wat dit in Romeine 5 gaan. Soos reeds verduidelik, gaan dit vir Paulus nie in die eerste plek om die vraag presies hoe ons deur een mens se son­de geraak word nie. Hy wil eintlik verduidelik hoe ons deur een Mens se gehoorsaamheid aan die genade van God deel het. Maar dieselfde beginsels is ter sprake: Een vir almal, en almal in Een. En daaroor is ons diep dankbaar. As ons self ons skuld voor God moes dra, was ons verlore. Goddank dat Iemand anders in ons plek kon staan, en wel op so ‘n wyse dat ons deur die geloof in Hom deel het aan wat Hy gedoen het.

Dink weer aan wat Paulus in Romeine 5 oor ons verlossing deur Christus skryf:

Op die oortreding (van Adam) het die genadegawe gevolg en dit het tot vryspraak gelei (v 16).

Dié wat die oorvloed van genade en die vryspraak as gawe ontvang het, sal lewe (v 17).

So het die een daad van gehoorsaamheid dus ook gelei tot vryspraak en lewe vir almal (v 18).

So word baie deur die gehoorsaamheid van die een Mens vryge­spreek (v 19).

Hoe meer die sonde geword het, hoe oorvloediger het die genade geword (v 20).

Miskien kan ons in hierdie geval van “erfgenade” praat, maar dan is “erfsonde” dalk nie so ‘n vreeslike gedagte nie. Immers, Pau­lus skryf in dieselfde hoofstuk dat die genade baie oor­vloediger as die sonde is. Ek “erf” genade wat baie meer is as die sonde wat ek “erf”. Dan neem ek die “erfsonde” baie maklik op die koop toe ter wille van die “erfgenade”.

Behels die erfsonde meer as dit? Baie Christene sien iets meer in die leer oor die erfsonde as net ons gemeenskaplike skuld. Hulle is oortuig dat ‘n mens gebore word met die neiging om verkeerd te doen. Hulle praat van ‘n “innerlike verdorwenheid” en bring dit graag in verband met Psalm 51:7: “Ek was al skuldig toe ek gebore is, met sonde belaai toe my moeder swanger geword het.” Maar ‘n mens moet mooi kyk wat daar regtig staan. In die vori­ge verse praat Dawid oor en oor van “my skuld, my oortredings, my sonde”. En in die voorafgaande vers beklemtoon hy: “Ek het gesondig, ek het verkeerd gedoen.” As hy dan vervolg dat hy al by sy geboorte skuldig was, is dit juis om sy eie skuld nog verder te beklemtoon, en nie om dit af te maak asof hy homself wil verskoon nie. Met ‘n oorgeërfde neiging om te sondig wat jou persoonlike skuld verdoesel of ook maar net versag, het Psalm 51 niks te doen nie.

Erfsonde hou verband met die beginsel dat een namens almal kan optree, en dat almal dan in ‘n sekere sin daarby betrokke is. Dit is nie vreemd aan die Bybel of aan Afrika of aan enige mo­derne samelewing nie. Maar in die Bybel word dit hoofsaaklik ge­bruik om ons verlossing te verduidelik: Christus namens ons, ons ten goede. Die “erfsonde” word maar net in Romeine 5 by­gebring om die genade duideliker te maak. Dit is nie die hoof­saak nie.

Outeur: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Engele

Engele

• Beskermengele Die Engel van die Here

Die bestaan van engele word eenvoudig aanvaar in die Bybel. Net soos in die geval van God word daar nie spesifiek na hul ont­staan verwys nie. Engele verskyn in die vorm van mense en kom­munikeer soos mense. Behalwe in die geval van die serafs (Jes 6:2) word nooit na engele as wesens met vlerke verwys nie. Enge­le word met verskillende woorde aangedui, soos “seuns van God” (1953-vertaling by Job 1:6; 2:1) of “hemelwesens” (1983-verta­ling van hierdie verwysing). Daar is ook soorte engele, soos serafs (Jes 6:2 ev), gerubs (Eks 25:18-22; Ps 80:2; 99:1) en “aartsengele” soos Migael en Gabriël (Dan 8:16; 9:21; 10:13, 21; 12:1; Luk 1:19, 26; Op 12:7). Die feit dat hulle uitgesonder word, dui daarop dat daar ‘n soort hiërargie onder die engele is. Daarom kry ons ook verwysings na groepe engele (“trone, heerskappye, owerhede, magte” – Kol 1:16, 1953-vertaling, onderskeidings wat nie in die 1983-vertaling duidelik na vore kom nie).

Engele is in diens van die Here ter wille van die gelowiges (Heb 1:14; Hand 12:7 ev). Daarom tree engele ook dikwels by be­langrike keerpunte in die heilsgeskiedenis na vore, soos by die aankondiging van Johannes en Jesus se geboorte (Matt 1:20 ev; Luk 1:11 ev, 26 ev; 2:8 ev), by sy opstanding (Matt 28:2 ev; Luk 24:4 ev) en hemelvaart (Hand 1:9 ev).

• Beskermengele

Soms word uit Matteus 18:10 (waar van klein kindertjies gesê word: “hulle engele in die hemel is gedurigdeur by my hemelse Vader“) afgelei dat elke klein kindjie ‘n “beskermengel” het. Daar staan egter net in die algemeen van “engele”, sodat ‘n mens nie daaruit kan aflei dat elke kind ‘n aparte engel het nie. Dit is waarskynliker om te aan­vaar dat daar ‘n besondere groep engele is wat na die belange van die gelowiges omsien, en dus ook na die kinders. Jesus sê dit hier om te beklemtoon dat klein kindertjies vir God belang­rik is. Dit is bedoel as kritiek op die destydse samelewing wat nie veel aandag aan kinders gegee het nie.

• Die Engel van die Here

Die Engel van die Here is ‘n bekende figuur in die Ou Testa­ment. Hy kom veral in die vroeër dele van die Ou Testament voor. Dikwels bring die Engel van die Here ‘n boodskap van die Here, of praat of handel namens die Here (Gen 21:17 ev; 22:11 ev; Eks 3:2 ev; Rig 2:1-4; 6:11 ev).

Dit is nie duidelik wat die verhouding tussen die Engel van die Here en die Here self is nie. Soms is daar in ‘n verhaal eenvoudig ‘n oorgang sodat dit die een oomblik nog die Engel van die Here is, en die volgende oomblik die Here self (Gen 16, met die oorgang na die Here by v 13; ook Gen 48:15-16; vgl ook Gen 22:11-12, 15-17). Maar in ander gevalle is daar ‘n duidelike alternatief: óf die Here óf die Engel van die Here (Eks 33:1-3 ev). Die Engel van die Here kan dus ‘n verskyningsvorm van die Here self wees, maar ook sy verteenwoordiger.

Daar is egter nie voldoende grond om aan te neem dat die Engel van die Here die ewige Seun van God is wat later uit Ma­ria gebore is as die baba Jesus nie. Trouens, hoe later in die Ou Testament, hoe minder word na die Engel van die Here verwys.

Outeur: Prof Adrio König