Jan vra:

Kan ons die verskillende boeke van die Bybel (bv. Daniël, Openbaring, Matteus) in een verhaal harmoniseer as dit oor die eindtyd gaan?

Antwoord

Prof Jan van der Watt antwoord:

Daar is verskillende standpunte oor die saak, waarvan ek twee belangrike benaderings gaan noem:

Dikwels word daar fyn berekeninge oor die skepping, die toekoms of die wederkoms op grond van verskillende tekste in die Bybel gemaak (gewoonlik deur die inligting uit verskillende boeke uit die Ou en Nuwe Testament met mekaar te vermeng). (i) ’n Veronderstelling is dat as mens die tydsbeskrywings in al die Bybelboeke met mekaar in verband bring ’n mens ’n mooi tydlyn gaan kry van hoe die geskiedenis van die wêreld ontvou en gewoonlik word die inligting gebruik om ons situasie vandag te verklaar. (ii) Profesieë word gesien as iets wat eenmalig iewers in die toekoms in vervulling gaan en soms is dit klaar vervul.

Hierdie benadering het resent veral van die negentiende eeu af ’n groot rol gespeel in herhaalde voorspellings dat die wederkoms op ’n spesifieke datum gaan plaasvind, dat vandag se konflikte in die Midde-Ooste die profesieë van die Bybel is wat waar word. Daar is groepe in die Christendom wat hierdie benadering en lees van die Bybel voorstaan, maar dit word nie in akademiese kringe (dws. mense wat aan universiteite of seminaries opgelei is en doseer) enigsins bestudeer of ernstig opgeneem nie.

Daar is baie redes waarom hulle dit doen. Hulle wys daarop dat die verskillende boeke van die Bybel oor ’n baie lang tyd geskryf is en dat Openbaring byvoorbeeld honderde jare na Daniël die lig gesien het. Daniël se profesieë was ook gemik op sy tyd en die regerings waarna hy verwys is regerings wat hy in sy tyd geken het. Hy het met ander woorde nie sy boek geskryf met Openbaring in gedagte nie. Omdat die God van Daniël en Openbaring dieselfde God is, is daar ooreenstemmings in die twee boeke en hoewel Openbaring na sekere van die inligting in Daniël verwys, het hy nie sy tydlyn presies oorgeneem nie. Buitendien is die meeste van die tydsverwysings in Openbaring simbolies en nie bedoel om presies net so verstaan te word nie. Om dus uit Openbaring ’n presiese ‘tydlyn’ op te stel is nie moontlik nie, en die wat dit probeer het moes elke keer erken dat die wederkoms nie plaasgevind het soos hulle voorspel het nie. ’n Ander probleem is dat die mense twee duisend jaar gelede nie so presies met tyd gewerk het as wat ons gewoond is nie. Ons weet nie eers presies wanneer Jesus, Paulus of Johannes gebore is of gesterf het nie, Johannes sê Jesus het drie en ’n half jaar lank gepreek, terwyl dit in die ander Evangelies lyk of dit een jaar was, die geslagsregister in Matteus deel Jesus se register in 3×14 op, wat meer simbolies is as wat dit presies akkuraat tot op die laaste naam is. Om nou so presies met Bybelse data op die dag en uur te wil voorspel wat gaan gebeur sou selfs vir die mense in die Bybelse tyd vreemd gewees het.  

Die vraagsteller wys terreg daarop dat dit nie so maklik is om al die gegewens uit die verskillende boeke van die Bybel te ‘sinkroniseer’ in een tydlyn nie, doodgewoon omdat die boeke nie geskryf is om elkeen ’n stukkie van die tydlyn te verskaf of presies met mekaar ooreen te stem nie. Daarom verskil die baie pogings om die berekeninge te maak so van mekaar. Immers, elkeen van die pogings probeer die getalle en jare op sy eie manier bymekaar sit. Van die mense wat nie die berekeninge aanvaar nie, wys daarop dat ‘selfs die Seun van die Mens ken die uur (die verloop van die kalender van God) nie – net God’. Hoe kan ons nou presies wil bereken wat wanneer op God se tydtafel moet gebeur.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

In hierdie aanbieding sal jy leer:

• Dat dit noodsaaklik is om ander te vergewe in die lig van hoe God ons vergewe;
• Dat daar geen grense is aan ons vergifnis van mekaar nie;
• Dat dit ’n onmoontlike eis is wat tog moontlik is

1. Die noodsaak om mekaar te vergewe

Die vorige twee aanbiedings het in die besonder klem gelê op God wat die mens vergewe. In die heel eerste aanbieding het ons egter reeds gesê dat God wat die mens vergewe, en mense wat mekaar vergewe, onskeibaar is. In hierdie aanbieding wil ons daarom graag die klem op die aspek van tussenmenslike vergifnis laat val. Nie net die noodsaak daarvan nie, maar spesifiek die grense daarvan. Hoe ver strek my vergifnis van ander?

Kom ons onderstreep eers net weer die noodsaak om mekaar te vergewe. Dit bring ons terug by die uitspraak oor vergifnis in die ons Vader-gebed. Volgens die Lukas-weergawe (Lukas 11:4) lui dit: “… vergeef ons ons sondes, want ons vergewe ook elkeen wat teen ons oortree.” Soos ons reeds in aanbieding 2 gesê het, beteken hierdie gebed nie: Omdat ek ander vergewe vir hulle oortredings teen my, daarom vergewe God my nie. Nee, God vergewe my enkel en alleen op grond van sy genade in Christus. Wat hierdie frase wel sê, is dat daar ‘n verwantskap is tussen hoe God my vergewe en hoe ek teenoor ander optree. Die want-frase wil sê: Ek is bereid om ook so te vergewe soos God my vergewe het. Die Matteus-weergawe (Matteus 6:12) klink ‘n bietjie anders (“… vergeef ons ons oortredings soos ons ook dié vergewe wat teen ons oortree”), maar beteken dieselfde, naamlik: Ek wil graag maak soos U maak. My vergewing van ander eggo as ‘t ware God se vergifnis van my; wanneer ek ander vergewe, vorm dit die spieëlbeeld van wat God vir my gedoen het. Die punt is: Wie nie bereid is om ander te vergewe nie, verstaan nie vergifnis nie en het nie regtig insig in sy of haar eie skuld voor God en waarvoor God jou alles vergewe het nie. Indien ons almal leef uit God se genade, indien genade die groot gelykmaker is, dwing dit ons om met ander oë na mekaar te begin kyk. Almal het dieselfde nood aan God se genade en vergifnis. Dit behoort dus vir ons makliker te wees om vir mekaar se tekortkominge, foute en sondes ruimte te maak en mekaar te vergewe. Wel, ten minste logies beskou, maar nou weet ons dat mense nie altyd logies optree nie, veral nie as dit by vergifnis kom nie, soos die volgende gelykenis sal illustreer.

1. Hoe ver strek vergifnis? Matteus 18:21-35

Indien dit waar is dat dit noodsaaklik is om mekaar te vergewe, is die verdere vraag: Hoe ver strek daardie vergifnis? Mense is mos geneig om alles te kwantifiseer. Ons probeer alles afskaal tot hanteerbare groottes en afmetings. Nie net dinge nie, maar ook mense en verhoudings. Ons is voortdurend besig om verhoudings te reël in terme van klassifikasies, reëls, wette en sosiale voorskrifte. Dis alles beperkende maatreëls, deur onsself daargestel, wat verhinder dat ons mekaar raaksien en met mekaar kommunikeer. Dis maatreëls waardeur ek myself terugtrek agter skanse, beskerm teen die ander en verskoon om betrokke te raak. Kom ons kyk hoe die gelykenis van die onbarmhartige amptenaar van Matteus 18:21-35 ons help om ‘n blik te kry op die grense van vergifnis.

Petrus vra in v21: “Here, hoeveel keer moet ek my broer vergewe as hy iets verkeerds teen my doen. Selfs sewe keer?” Petrus probeer kennelik om homself te beskerm teen te veel betrokkenheid by sy naaste. Sy bekommernis spruit voort uit die vorige verse (v15-20) waar die veronderstelling is dat die gemeente volhardend betrokke sal wees by ‘n gemeentelid wat gesondig het. Alles moet in die stryd gewerp word om die lidmaat weer in te skakel by die gemeente. Maar Petrus raak bietjie benoud: Êrens moet hierdie betrokkenheid tog end kry. Hoeveel keer moet ek vergewe as my broer iets verkeerd doen teen my?

Die agtergrond van die vraag in v21 lê in die opvattings van die Judaïsme van destyds waar grense belangrik was en geestelike aktiwiteite getel en bereken is. Byvoorbeeld, die naaste is slegs die mede-Jood, en jou vyand moet jy haat. Met ander woorde, daar is ‘n begrensing van die verhouding met die naaste. So hier ook: Daar moet ‘n grens wees aan hoeveel ‘n mens kan vergewe; slegs sewe keer, dan het jy jou plig gedoen. Dis interessant dat Petrus nogal die Joodse voorskrif van drie maal verruim as hy sewe keer voorstel. Maar laasgenoemde is slegs ’n kwantitatiewe verruiming, nie kwalitatief nie, want drie keer of sewe keer, dit bly steeds beperk.

God se voorskrif vir vergifnis, vir ons betrokkenheid by mekaar, is egter anders: Sewentig maal sewe keer. Oppervlakkig gesien lyk dit na nog ‘n verdere kwantifisering, naamlik 490 keer. Maar in die lig van die gelykenis wat volg, is dit klaarblyklik nie die bedoeling nie. Dit gaan hier oor oordrywing om die punt tuis te bring dat ons vergifnis van ander onbeperk is, ad infinitum, tot in die oneindigheid toe. Nog meer: Vergifnis is onvoorwaardelik. Dit blyk uit die feit dat die broer van v21 nie eens berou het of om vergifnis vra nie. Die punt is: Ongeag of die vriend berou het oor dit wat hy verkeerd teen jou gedoen het, moet daar van jou kant af steeds ‘n bereidheid wees om te vergewe. Die liefde en betrokkenheid by die ander is onbegrens, dit hang alles af van hoeveel liefde jy in jou hart het. Daarom dat die opdrag om te vergewe aan die einde van die gelykenis verander van 70×7 keer na “van harte” (v35).

Oor die eis van sewentig maal sewe keer vergewe wil ons egter walgooi: Wie kan dit regkry? Dis te veel gevra van vlees en bloed, ‘n mens kan dit nie bekostig nie. Maar die gelykenis van v23-34 wil presies die teenoorgestelde sê: In die lig van die groot skuld wat God my kwytgeskeld het, kan ek dit nie bekostig om nie so te vergewe nie.

Die gelykenis wil deur middel van oordrywing en kontraste drie dinge beklemtoon:

1. Die onbetaalbare groot skuld van die mens teenoor God
2. Die onbegryplike grootheid van God se vergifnis
3. Die onbeperktheid van die mens se dankbaarheid

Kom ons neem hulle een vir een.

1. Die onbetaalbare groot skuld van die mens teenoor God.

Die “miljoene rand” van v24 is letterlik 10 000 talente; dit is ’n onbetaalbare groot skuld. Dit blyk uit die feit dat Galilea en Perea (die regeergebied van Herodes Antipas) se gesamentlike jaarlikse belastinginkomste destyds maar 200 talente was. Die amptenaar skuld dus ’n astronomiese bedrag. Vanuit sy situasie lyk die prentjie soos volg: Hy skuld 10 000 talente, wat gelyk is aan 50 miljoen dinarii. En 1 dinarius is ’n gewone arbeider se dagloon. Dus, indien ’n dagloner elke dag sy hele dagloon afbetaal, sal dit hom 136 986 jaar neem om terug te betaal. Duidelik ’n onbegonne saak. Maar dis juis die punt. Met hierdie geweldige oordrywing wil Jesus die gedagte onderstreep dat die skuld onbetaalbaar is. Daar is geen manier waarop die amptenaar sy skuld kan delg nie. ‘n Ryk man kan nie eens in ‘n leeftyd soveel geld maak nie, wat nog te sê ‘n gewone dagloner soveel skuld maak. Maar dít is ons posisie voor God: ’n Onbetaalbare groot skuld.

2. Die onbegryplike grootheid van God se vergifnis.

Die koning kry die man innig jammer, laat hom vry en skryf sy skuld af (v27). So handel God met ons. God se vergifnis is onpeilbaar ruim, groot, diep en onbeperk. Dit is daarom inderdaad ’n vreemde geregtigheid wat aan ons geskenk word. Dit het ons in aanbieding 2 gesien met die behandeling van die gelykenis van die arbeiders wat op verskillende ure gehuur is (Matt 20:1-16). Die manier waarop God ons sy geregtigheid skenk, is vreemd en ongewoon. Dit kom ons nie toe nie, en tog skenk Hy dit uit genade, omdat Hy goed is.

3. Die onbeperktheid van die mens se dankbaarheid.

Die enigste logiese reaksie van die vergeefde amptenaar sou wees: Grenslose verwondering en dankbaarheid; nimmereindigende, onbeperkte wederliefde en vergifnis. Daarom is sy gedrag teenoor die medeamptenaar so skokkend (v28). Dié skuld hom maar ’n paar rand (letterlik 100 dinarii), wat hy binne ’n jaar of twee sou kon terugbetaal. Ons eerste reaksie is dus een van walging en afkeer: Hoe kan hy so gevoelloos, so harteloos wees! Dit laat mens dink aan Dawid se reaksie toe die profeet Natan hom gaan aanspreek het oor hy Urija se vrou vir hom gevat en Urija op ’n slinkse wyse om die lewe laat bring het (2 Samuel 12). Natan vertel vervolgens aan Dawid die verhaaltjie van ’n ryk man wat ’n besoeker wil onthaal, maar hy is so suinig dat hy ’n arm man se enigste ooilammetjie gaan steel en dié vir die besoeker voorsit. Waarop Dawid verontwaardig uitroep: Dié man moet sterf! Maar Natan sê vir Dawid: Jý is die man.

So wil ons ook uitroep by die aanhoor van hierdie hartelose amptenaar se optrede. Hierdie man moet sterf! Maar dan hoor ons uit die mond van God: Jý is die man. Hierdie amptenaar se verfoeilike gedrag is tekenend van jou en my! Ons onwilligheid om mekaar te vergewe in die lig van die groot kwytskelding wat ons van God ontvang het, is inderdaad skokkend.

Nou word dit meer verstaanbaar waarom die opmerking vroeër gemaak is: Ons kan dit nie bekostig om nie ook so te vergewe nie. Daar is net een logiese antwoord op wat God vir ons gedoen het, en dit is om 70×7 keer te vergewe, dit wil sê: radikale, grenslose, onbeperkte vergifnis van ander – tot in die oneindigheid toe, niks minder nie. Maar dis op hierdie punt dat ons ou natuur dwarsweg vasskop. Daarom die volgende afdeling.

3. Onmoontlike eis?

Wat God eis, is inderdaad te veel vir vlees en bloed. Dis onmoontlik. Geen mens kan daarby kom nie. Maar God verwag nie die onmoontlike nie. Al wat Hy vra, is dat ons sal begin om die onmoontlike te laat moontlik word. Hoe? Deur God toe te laat om deur sy Gees al meer oor te neem, die ou mens te laat sterwe, en my met die nuwe mens in Christus te beklee. Om ten spyte van my eie geïrriteerdheid met mense, my bevooroordeeldheid, my kritiek op en harde hantering van ander, nogtans daardie eerste tree te gee in die rigting van vergifnis. Om uit te reik, op te soek, besorg te wees, die ander se situasie te probeer peil, sensitief te wees vir ander se nood en behoeftes. Om as kind van God weer van vooraf te leer loop in die koninkryk van God. Om die eerste wankelende babatreetjies te gee in die rigting van ruimhartigheid. Om te besef waar ék vandaan kom, hoeveel vergifnis ek self ontvang het, en ander in daardie lig te sien. Om in te sien: die bietjie vergifnis wat ek uitdeel, is maar net ‘n klein teken van God se ruimhartigheid wat my deel geword het, wat algaande ook op my begin afskuur het.

Die feit van die saak is, om te vorder met verhoudings kan dit nie koudbloedig bereken, beperk en aan bande gelê word nie. Dis nie hoe dit werk in die koninkryk van God nie. Verhoudings moet “van harte” wees (v35). Ek moet van harte kan vergewe. “Van harte” is Jesus se uitleg van 70×7; dis wat 70×7 eintlik beteken. Die hart tel nie, maar voel intuïtief sy weg deur die lewe. Daar moet ruimte in my hart kom vir die ander se andersheid, broosheid, gebreke, tekortkominge en – sonde. Nie kille berekening nie, maar ’n hartlike bekering tot die naaste, ‘n ander gesindheid, ingesteldheid – dis die onmoontlike wat God vra, wat tog moontlik is. Waar ek nie kleinsielig en kleinserig wegskram van ander en my afgrens van ander nie, maar my hart oopstel; so oop en ruim soos God se hart, toe Hy in sy hart vir my ruimte gemaak het, net soos ek is.

Die punt is: Vergifnis het geen grense nie; dit hang maar net af van hoe ruim my hart is. As jy daarop staan dat elke onreg wat aan jou gedoen is (of wat jy dínk aan jou gedoen is) gewreek moet word deur woedeuitbarstings, ewigdurende stilstuipe, die koue skouer te gee, allerlei kleinlike strafmaatreëls te bedink, of deur mense hof toe te sleep – dan kan daar geen herstel van verhoudings plaasvind nie. Dan word die sagte bindweefsel van genade wat gesinne, families en ’n samelewing aan mekaar hou, stelselmatig vernietig, dan bly alles soos dit was sedert die sondeval. Alles bly dan vasgevang in ’n bose spiraal van geweld en teen-geweld. Daar kan geen nuwe orde tot stand kom nie. Christene bly dan deel van die probleem en word nie deel van die oplossing nie. Niks van God se nuwe wêreld word dan sigbaar in hierdie wêreld nie. Nee, Christene is by uitstek die mense wat geroep word om daardie bose geweldspiraal te deurbreek, om nuwe moontlikhede van herstel te genereer.

Op hierdie punt moet ons ook iets sê oor die verhouding tussen wette en vergifnis. Dit is wel so dat wette en ander afskrik-maatreëls kan keer dat ‘n samelewing volledig in duie stort. Maar meer wette, reëls en regulasies kan nie ‘n nuwe orde daarstel nie. Dis soos om vir ‘n mens te sê wat wil vlieg: Jy moet net jou arms vinniger op en af swaai, dan sal jy kan vlieg. Jy sal in der ewigheid nie kan vlieg nie, want jy is nie gemaak om te kan vlieg nie. Jy kan net vlieg as jy van binne-af getransformeer is, wanneer jy as vergeefde mens ander begin vergewe. ‘n Samelewing kan slegs vooruitgaan as daar die bereidwilligheid is om mekaar se oortredinge te vergewe, wanneer vergifnis as ‘n lewensingesteldheid of lewenshouding aanvaar word. En dit behels: a. ’n voortdurende besef van jou eie sonde, onvolmaaktheid en gebrokenheid, en b. om mekaar in liefde, begrip en aanvaarding aan te kyk, te besef dat ons almal leef uit die genade van God, die groot gelykmaker.

Dít is so ongeveer wat dit beteken om mekaar 70×7 keer te vergewe: Jy is voortdurend daarop ingestel om jou eie en ander se tekortkominge as lewensfeit te aanvaar. En jy is altyd bereid om sake vanuit die ander se gesigspunt te benader. Daar kom ruimte in my hart vir ander se andersheid, broosheid, gebreke, tekortkominge en – sonde. So gesien ken vergifnis geen grense nie.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

Gee rigting aan jou lewe

Drome en ideale is soos sterre; jy mag nie altyd by hulle uitkom nie, maar hulle sal altyd rigting in jou lewe gee. Aan die ander kant sal jy nooit ’n droom kan verwesenlik as jy nie drome droom nie.

’n Groot probleem is egter dat baie van ons nêrens het om heen te gaan nie. Die een dag is maar soos die ander en ons sloeg met moeite deur die lewe. Ons het min of niks om na uit te sien nie en dit gee vir ons die gevoel van mislukking. Ons cope nie meer nie, want niks gebeur om ons te laat voel ons cope nie. Die situasie waarin jy nou is, wil jy nie hê nie en dit maak jou nie gelukkig nie. Maar omdat jy nie weet wat jy wil hê nie, kan jy nie jou situasie verbeter nie.

As jy motor wil bestuur, moet jy eers ’n motor hê. As jy jou lewe rigting wil gee, moet jy eers rigting hê. Maslow sê om te weet waarheen jy gaan en om drome te hê om na te jaag is van die basiese vereistes om jou as mens gelukkig te maak. Om te snork is eenvoudig; jy doen dit sommer in jou slaap, maar dan moet jy eers gaan slaap. Om jou lewe rigting te gee is ook eenvoudig, maar dan moet jy vir jouself uitmaak in wat­ter rigting jy wil gaan.

Jy is dit aan jouself verskuldig om jou lewe te beplan. Soos ’n skip wat in die donker na ’n hawe toe moet vaar en net die lig­toring se liggie het om dop te hou, so moet jy in jou lewe doel­stellings en drome hê om die bootjie van jou lewe aan die vaar te hou. Niemand kan natuurlik jou drome vir jou droom nie, want dan is dit nie meer jou drome nie. Jy moet jou eie drome droom. ’n Vrou droom byvoorbeeld dat haar maer jare voorlê; ’n man dat sy maer jare agter die rug is. Mense se belang­stellings en prioriteite verskil en daarom verskil hulle drome. Maar ’n mens moet met vertroue en doelgerigtheid jou drome droom.

Wees jouself en droom jou drome dus met vertroue. Dié verhaaltjie kan as illustrasie dien: Een aand, in die middel van ’n leeutemmer se vertoning, gaan die krag af. Dit was stik­donker in die tent en hy was alleen saam met ’n klomp leeus in ’n hok. Hy kon niks sien nie, maar besef dat die leeus goed kon sien in die donker. Toe die ligte na ’n lang ruk weer aan­gaan, het al die leeus steeds op hul plek gesit. In die donkerte het die mense gehoor dat die leeu­temmer die hele tyd met die leeus gesels en sy sweep slaan. Hulle vra toe vir hom hoe­kom hy dit gedoen het, want hy kon mos niks sien nie.

“Ja, maar die leeus het dit nie geweet nie,” sê hy. “Daarom het ek maar op my normale manier voortgegaan in die hoop dat die ligte gou weer aangaan.”

In die groot krisis het hy maar net homself gebly en gedoen wat hy weet reg is. Sy vrees en onsekerheid het hom nie oor­weldig nie.

Dit is eintlik vir ons ook ’n baie goeie les. Ligte gaan vir jou in die lewe ook soms af sodat jy nie weet waarheen nie. Alles lyk so donker. Maar dan moet jy die krag en oortuiging hê om steeds jouself te wees en jou doelwitte helder in jou gedagtes te hou. Moenie onder druk koers verloor en ophou om jouself te wees nie. Die ligte sal wel weer aangaan en dan moes jy nie so­veel skade in die donker aangerig het dat jy dit nie weer kan herstel nie. As die leeutemmer paniekerig begin raak het, sou die leeus waarskynlik daarna ’n nuwe leeutemmer nodig gehad het …

Nou moet ’n mens nie die idee kry dat drome net drome is as dit groot drome is nie. ’n Droom hoef nie net ’n droom te wees as jy droom dat jy president wil word, of dalk ’n multi­miljoenêr nie. Drome is ook drome al is hulle klein. ’n Groot huis word met klein bakstene gebou. Drome is soos ’n lig. Al is die lig hoe flou, die skadu val altyd agter jou. Jou ideale en drome, al is hulle hoe klein, laat altyd die doelloosheid en gevoel dat jy nie cope nie agter jou lê. Dit gee jou iets om voor te werk en na te streef. Wees die waarmaker van jou drome.

Droom realisties

Dit is belangrik dat jou drome realisties is. Dit vra ’n fyn ba­lans tussen wat jy graag wil bereik (jou drome) en die kennis wat jy van jouself het.

As jy nie mooi is nie, help dit nie jy probeer mejuffrou Wêreld word nie. Wees realisties en besef dat as jy mooi wil lyk, moet jy met mense omgaan wat minder mooi is as jy. Daardie stuk­­kie realisme moet ’n mens bereid wees om aan die dag te lê. Dit help nie jy droom jy wil president word, maar jy weet dat daar geen kans daarvoor is nie. Dit is net ’n resep vir teleur­stelling. Dit is egter net so sleg as jy nié droom jy gaan president word nie, as jy wel ’n kans (al is dit net ’n buitekans) het om dit te word. As jy na middelmatigheid mik, presteer jy ge­woonlik ondergemiddeld. As jy na uitnemendheid mik, sal dit jou aanmoedig om bogemiddeld te presteer. Moenie jouself oor­skat nie, maar moet jouself ook nie onderskat nie. As jy ’n droom het, jaag dit na. In die meeste gevalle bereik men­se tog hulle drome, al is dit nie met die eerste probeerslag nie.

Om drome te droom en doelwitte in die lewe te hê beteken ongelukkig ook dat jy soms gaan misluk. Maar dit is beter om iets aan te pak en die gevaar van mislukking in die oë te kyk as om nooit iets aan te pak nie omdat jy in vrees en onsekerheid leef dat iets dalk verkeerd kan loop. Dit is waar: wie nooit iets verwag nie, sal nooit teleurgesteld wees nie, maar dit is net so waar dat daardie persoon selde of ooit iets sal kry of bereik.

’n Mens moet bereid wees om risiko’s te loop, al sluit dit die moontlikheid van mislukking en kritiek in. As jy die hele tyd bang is vir kritiek, gaan jy niks aanpak nie. Dan is jy soos die persoon wie se droom dit was om komediant te word. Hy het dit toe nooit geword nie, omdat hy bang was dat mense vir hom sou lag. James Hewett het die dilemma maar ook die antwoord mooi verwoord. Hy het gesê:

Om humoristies te wees is om die risiko te loop om ’n gek van jouself te maak.

Om te huil is om die risiko te loop om ooremosioneel te lyk.

Om ander te help is om die risiko te loop om veels te diep betrokke te raak.

Om drome te droom is om die risiko te loop om jou drome te verloor.

Om lief te hê is om die risiko te loop om verwerp te word.

Om te leef is om die risiko te loop om te sterf.

Om te hoop is om die risiko te loop dat jy mag wanhoop beleef.

Om te probeer is om die risiko te loop om te misluk.

Maar tog moet ons risiko’s loop, want die grootste hindernis in die lewe is om glad nie risiko’s te wil loop nie. Die man of vrou wat nie iets wil waag nie, sal niks doen nie, sal niks kry nie en sal niks wees nie.

’n Groot geheim in die lewe, ook die Christelike lewe, is om nie terug te deins vir die gevaar van mislukking nie. Wat ons dikwels as mislukking ervaar, is nie werklik mislukking nie. Dit is net ons wat sê dit is mislukking. Hoe ons dus na dinge kyk, is belangrik om ons te help om op koers te bly.

Joyce Wright, die vrou van ’n bekende leraar, vertel dat sy een dag vir ure saam met haar man langs die viswater gesit het. Die visse wou maar net nie byt nie. Uiteindelik sê sy vir haar man dat hulle maar moet opgee.

“Nee,” sê hy, “nou begin ons eers vang. Ons weet nou ten minste waar die vis nie is nie.”

Die vrou sou opgehou het, maar die man gaan aan. Dit is dieselfde situasie, maar twee maniere van kyk, natuurlik met twee verskillende resultate. Vir die vrou het die visvangery in ’n mislukking uitgeloop; vir die man in ’n verdere geleentheid.

Mislukking is dikwels God se manier om ons ’n kans te gee om voor te begin, maar hierdie keer met ’n bietjie meer ken­nis en wysheid. Wat die beste is, is dat dit net so maklik is om die positiewe in ’n situasie raak te sien as die negatiewe. Ruskin het iets gesê waaroor ’n mens maar ’n bietjie kan nadink: “Daar is nie slegte weer nie; daar is net verskillende tipes goeie weer.”

Dit is inderdaad beter om oor jou planne te slaap as wat dit is om wakker te lê oor wat jy nie gedoen het nie. Wees daarom bereid en dapper genoeg om jou drome te droom en hulle te probeer bewaarheid. Om na die sterre te reik beteken dat jy hier op aarde deur valleie en oor heuwels gaan stap. Soms, as jy in die vallei afdaal, gaan dit vir jou voel of jy verder en ver­der van jou ideaal af wegstap, maar as jy weer teen die heu­wel begin opklim, sal jy weet dat jy op die regte koers was. Moet dus nie dat teleurstellings jou boikot of jou drome van jou af wegvat nie. Wie nie waag nie, sal nie wen nie.

Die ou kerkvader Chrusostomus het dit al besef toe hy die volgende illustrasie gegee het. Hy het gesê dat die pad goed is as die pad na ’n fees toe loop, al moet jy deur donker en gevare gaan om daar uit te kom. Maar as ’n pad na die galg lei, is die pad sleg, al is dit die mooiste pad in die stad. Nie die pad nie, maar die eindpunt tel. Moet dus nie dat die pad jou ontmoedig om jou eindpunt te bereik nie.

Daarom is daar baie voor te sê om jou lewe gedissiplineerd te leef en jou doel na te jaag. Om gedissiplineerd te leef beteken eenvoudig dat jy weet waar jy wil heengaan met jou lewe en sorg dat jy in daardie rigting stap. Jy soek nie allerhande afdraaipaadjies of verskonings om jou doel te bereik nie. Dit is ’n bewustelike besluit wat jy neem. Om nie te besluit om jou doel met mening na te jaag nie, is ook tog om ’n besluit te neem, maar ongelukkig die verkeerde een.

Michelle vra:

Ek het by ’n pastoor gehoor dat daar verskillende vlakke van bestaan is, byvoorbeeld die fisiese (waar ons as mense lewe), dan ’n volgende een waar ons bose geeste kan sien, en dan ’n volgende waar jy engele kan sien, ensovoorts. Is dit waar? Verduidelik asb.

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Hierdie vraag kan op twee maniere beantwoord word: godsdienshistories en teologies. Ek gee kortliks aan beide aandag.

Godsdienshistories

Met “godsdienshistories” word bedoel die manier hoe die antieke mens, waaronder ook die gelowige Jood en Christen, sy godsdiens beleef en uitgeleef het. Kennis hiervan is vir ons vandag meer informatief as normatief, dit wil sê, ons kan nie destydse denke en gebruike net so heelhuids as normatief oorneem vir vandag nie. Ons dink immers vandag anders oor die wêreld as die antieke mens, selfs al word ons steeds beïnvloed deur die tradisies wat ons in die Bybel aantref. Maar dit is wel nodig om soveel as moontlik van hierdie godsdienshistoriese agtergrond te bekom, omdat dit onontbeerlike inligting vorm vir hoe ons die Bybel verstaan vir ons eie tyd. Daarsonder kan ons nie onderskei waarop dit eintlik aankom en wat steeds vir vandag geld nie.

Die antieke mens, waarby die Bybelskrywers uiteraard ingesluit word, het anders gedink oor die samestelling van die kosmos as ons vandag. Hulle het byvoorbeeld aan ’n “drieverdieping”-kosmos geglo. Die “grondverdieping” is gesien as die aarde – ’n plat skyf wat op sy pilare gegrondves was in die oerwaters. Die “kelder” was sheōl of die doderyk (soms ook die onderaardse diepte genoem), ’n gebied onder die aarde waarheen die siele van afgestorwenes gegaan het, en waar, volgens latere sienings, die duiwel en demone ook gevange gehou word tot die eindoordeel. Die “eerste verdieping” was die uitspansel of firmament wat soos ’n koepel bo die aarde gespan en met pilare op die aarde se eindes gevestig is. Die son, maan en sterre was aan die koepel geheg. Die koepel het ook die oerwaters van die hemel van die oerwaters onder die aarde geskei. Die koepel het sluise gehad wat van tyd tot tyd oopgegaan het en dan het dit op die aarde gereën. Agter die koepel was die hemel, waar God en sy engele gewoon het.

Die hemel is verder deur die Jode in verskillende vlakke ingedeel. Die literatuur wissel hieroor, maar die gewildste voorstelling was dat daar sewe hemele is, min of meer in rangorde geplaas, met die engele in al die hemele en God in die hoogste hemel. Sommige skrywers praat ook van drie en tien hemele. Daar is verder name aan elkeen van hierdie hemele gegee, met ’n engel wat oor elkeen die wag hou. Ons kry iets hiervan in die Nuwe Testament as Paulus in 2 Kor 12:2-4 sê dat hy weet van ’n man (hy praat waarskynlik van homself) wat tot in die derde hemel weggeruk is en daar onuitspreeklike woorde gehoor het. In dieselfde asem praat hy ook van die paradys, wat die vermoede laat ontstaan dat die derde hemel en paradys vir hom een en dieselfde plek was. Die meeste geleerdes verstaan dit ook so dat Paulus aan die derde hemel as die hoogste hemel gedink het, die plek waar God, die engele en die afgestorwe gelowiges woon. Die Openbaringboek verleen verdere luister aan hierdie opvatting deur te praat van die vier lewende wesens en 24 ouderlinge wat rondom die troon van God versamel is. Op sy beurt gaan hierdie opvattings terug op die Ou Testament, plekke soos Eseg 1:5 en Jes 6:2. Die Jode het verder ’n uitgebreide engeleleer gehad. Engele is in verskillende klasse ingedeel, soos aarts- of hoofengele, beskermingsengele, engele vir die verskillende volke, engele wat God se oordeel uitvoer, sy wet promulgeer, en sy genade en barmhartigheid bekendmaak. Die aartsengele het name gehad, waarvan twee in die Bybel behoue gebly het, naamlik Gabriël (Luk 1:26) en Migael (Dan 12:1; Judas :9; Op 12:7).

Die teenpool van die engele was die duiwel en sy demone. Hulle het deel gevorm van die onsigbare wêreld, maar was nie, soos die engele, naby die teenwoordigheid van God in die hemel nie. Hulle woonplek was primêr die onderaardse sfere, soos die onderaardse diepte, begraafplase, onherbergsame plekke en onderaardse skeure. Van hier het hulle aanvalle op mense geloods om dié te teister en te beset. Die Nuwe Testament gee blyke van hierdie opvattings in gedeeltes soos Mark 5:1-13, Judas :6-7, en Op 20:3, waar die demone in verband gebring word met begraafplase en die onderaardse diepte. Hierbenewens was daar ook die opvatting, meer vanuit die Griekse wêreld, dat die lug gevul is met allerlei bose geeste. Die lug was dus vir die antieke mens nie ’n neutrale domein nie. Daarom dat ’n teks soos Ef 6:12 sê dat die gelowige se stryd nie teen vlees en bloed is nie, maar teen elke bose gees in die lug. (Dit is moontlik so verstaan dat die bose geeste die lug – die dele onder die hemelkoepel – okkupeer.) Die gelowige se stryd teen die bose lê ook ten grondslag van Ef 1:21-22 as daar staan dat God alle mag en gesag, krag en heerskappy aan Christus onderwerp het (kyk ook Kol 2:10). Hoewel hierdie magte gewone aardse heersers of owerhede kon wees, dui dit ook op menslike owerhede in die greep van die bose. Die Romeinse Ryk is byvoorbeeld deur sommige Bybelskrywers as ’n werktuig van die bose beskou, spesifiek in die Openbaringboek (vgl Op 18: Babilon = Rome). Ons tref dus in die Nuwe Testament ’n verskeidenheid van gedagtes aan wat die bose lokaliseer in afgesonderde plekke, onder die aarde, in die lug en in sommige aardse owerhede.

Op hierdie punt kan ons begin saamvat om ons vraagsteller se vraag te beantwoord. Die wêreld waarin die eerste Christene geleef het, was gevul met die godsdienstige konsepte wat veral uit die Jodedom, maar ook uit die Griekse wêreld aan hulle bekend was. Hiervolgens is dit inderdaad so dat die hemel en aarde ’n komplekse samestelling gehad het; dit het uit verskillende vlakke bestaan. Die fisiese bestaan was maar net een vlak van die totale werklikheid. God en sy engele, en daarby nog Satan en sy demoniese magte, het ook hierdie werklikheid gevul. Satan en sy magte was veral gelokaliseer in die onderaardse diepte en onherbergsame plekke, maar ook “in die lug”. God en sy heilige engele het weer die verskillende hemele bewoon. Daar was verskeie voorstellings oor hoeveel hemele daar was (enigiets van 3 tot 10). Maar daar is nie ’n eenvormige prentjie oor waar ons almal en alles moet lokaliseer nie. Dit was nie ’n eenduidige sisteem van, sê nou maar, sewe hemele waar die eerste hemel deur demone bewoon is, die tweede deur engele, die derde deur ’n hoër kategorie engele, en dan so voort tot ons by God en die lewende wesens en 24 ouderlinge kom nie. Ons kan bloot sê dat daar ’n verskeidenheid van voorstellings was oor hoe die sigbare en onsigbare werklikheid saamgestel en bewoon is. Verder moet ook beklemtoon word dat hierdie voorstellings veral in die Jodedom voorgekom het. Uiteraard is die eerste Christene hierdeur beïnvloed, want dit was hulle leefwêreld. Maar dis veelseggend dat niks van die uitgebreide Joodse spekulasies oor die hoeveelheid hemele deur die Nuwe-Testamentiese skrywers oorgeneem is nie. Net hier en daar kry ons ’n glimps daarvan. Dis asof die Bybelskrywers hierdie spekulasies doelbewus vermy het, wat vir ons ’n goeie aanduiding is dat ons nie te veel hieruit moet aflei of oorneem nie.

Die vraag is nou hoe ons uit al hierdie godsdienshistoriese voorstellings sin moet maak vir ons wêreld vandag. En dit bring ons by die volgende afdeling, die teologiese.

Teologies

Met “teologies” word bedoel dat ons gesagvolle antwoorde soek vir vandag oor wat ons moet glo en hoe ons moet lewe. Dit behoort uit die godsdienshistoriese oorsig hierbo duidelik te wees dat ons nie alles wat destyds aanvaar is omtrent die samestelling van die kosmos net so heelhuids kan oordra na vandag nie. Ons is kinders van ons eie tyd, en sedert Bybelse tye het daar baie ontwikkelinge op die wye terrein van die wetenskap – spesifiek ook die Bybelse wetenskap – plaasgevind wat ’n rol moet speel in hoe ons vandag oor die samestelling van die kosmos en spesifiek die geesteswêreld dink. Hoe moet ons uit die verskeidenheid van voorstellings oor die destydse ordening van die geesteswêreld sin maak vir vandag? Die volgende insigte kan as riglyn dien.

Ons hoef nie vas te val in voorstellings van hoeveel hemele daar was en hoe en deur wie hulle bewoon is nie. Dit is voorstellings wat voortgevloei het uit destydse insigte, maar wat nie noodwendig normatief vir vandag geld nie. Die normatiewe of gesagvolle van die Bybel lê nie primêr in die godsdienshistoriese voorstellings nie. Wat ons wel as steeds gesagvol kan aanvaar, is dat daar ’n geestelike wêreld is wat die fisiese onderlê, dat wat ons met ons normale sintuie kan waarneem eintlik maar net ’n fraksie van die werklikheid is. Dit is die een gedagte wat die Bybel onteenseglik aan ons wil oordra en waaraan ons moet vashou. As ons hierdie perspektief prysgee, gee ons iets wesenlik prys. Dis nie om dowe neute nie dat die Bybel boordensvol is met visies op ’n “ander wêreld” wat nie net as werklik ervaar word nie, maar wat ook ons denke en optrede in die alledaagse werklikheid grondig beïnvloed en vorm. Dink aan Jakob wat ’n visioen het van engele wat op en af beweeg tussen hemel en aarde (Gen 28:12-17), engele wat aan mense verskyn (bv Gen 18; Matt 1:20-23; Luk 1:26-27), die Here wat die oë van Elisa se slaaf open om te sien dat hulle omring is van hemelse perde en strydwaens van vuur wat hulle beskerm teen die vyand (2 Kon 6:17), profetiese vergesigte van toekomstige gebeure en van ’n Redder wat sal kom (bv Sag 3:8; 9:9-10), Petrus wat ’n visioen het waar hy op ’n dakstoep besig is om te bid (Hand 10:10-16), die dissipels en later Paulus wat ontmoetings het met die opgestane Here Jesus (Joh 20:19-29; Hand 9:3-6), en die hele Openbaringboek wat uit een majestieuse visioen bestaan van ’n hemelse wêreld wat ons huidige wêreld oorspan, rig en stuur. En so kan mens die voorbeelde vermenigvuldig; daar is omtrent nie ’n bladsy in die Bybel waar die bo-sintuiglike wêreld nie ter sprake kom nie. Trouens, dis die hele perspektief waaruit die Bybel geskryf is. Sonder erkenning van hierdie perspektief word die hele betekenis van die Bybel betekenisloos. Ja, ons hoef nie al die inkledings van die destydse beskrywings te aanvaar nie, maar die transendente (bo-aardse) perspektief durf ons nie prysgee nie. Daar ís ’n geestelike werklikheid wat nie so direk voor oë is nie maar wat ons sigbare werklikheid transendeer (te bowe gaan), onderlê en deurkruis. Wie oog hiervoor kry, weet dat ons sigbare werklikheid deur die transendente God in aansyn geroep is, en steeds onderhou en na sy voltooiing gevoer word. Dít is die belangrike perspektief wat die Bybel leer en waaraan ons moet vashou. Hoe presies hierdie onsigbare werklikheid saamgestel is, weet ons gewoon nie. Die Bybel is baie suinig met informasie hieroor. En waar dit oënskynlik wel detail-inligting deurgee, soos in die Openbaringboek, moet dit meesal simbolies verstaan word. Die voorstellings moet dus nie die fokus van ons aandag wees nie. Waarop ons wel moet fokus, is dat ons ten diepste leef uit God se wêreld, ’n wêreld wat weliswaar onsigbaar maar vir seker wérklik is en wat ons lewe hier op aarde rig en lei. Deur die geloof kry ons deel aan hierdie onsigbare wêreld – vir tyd en ewigheid.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl