’n Stoffie of nie ’n stoffie nie?

Perfeksionis is eintlik die buurman van Skeidsregter. Dit is dié mense wat dink dit hang van hulle af om die wêreld perfek te maak en dat ’n mens se waarde gemeet kan word aan hoe perfek alles rondom jou is. As daar ’n stoffie op die sitkamertafel lê of as die bank effens skeef staan, voel hierdie mense dat dit da­delik reggestel moet word, anders faal hulle as mense. Ek het al beleef dat ’n kuiergas in die middel van ’n gesprek op­staan en die paar stoffies wat sedert die vorige skoonmaak op die TV-skerm kom vassit het, met sy sakdoek afvryf, en dit terwyl die stel nie eers aan was nie. Hierdie mense wil eint­lik hê alles moet al soos in die hemel wees. Maar wat hul­le nie besef nie, is om daar te kom moet Perfeksionis eers dood­­gaan.

Perfeksionis wil nie regtig negatief wees nie, maar wil net beter wees. Hy wil voel dat hy altyd alles onder beheer het. Soos met Skeidsregter voel hulle dat hulle nie goed genoeg is nie en dat hulle beter kan … nee, hulle kán nie net beter nie, hulle móét ook beter. Hulle is vas oortuig dat hulle selfwaarde as mens afhang van dinge wat buite ’n mens lê. Dit is goed  soos hoe hulle huis lyk, hoe netjies die meubels staan, hoe gaaf hulle kan wees, hoe foutloos hulle hulle werk kan doen, hoe baie mense van hulle hou, en so aan. Daarom is hulle die klassieke orga­niseerders, nie net van hulleself nie, maar ook van ander: “Jy móét dit doen,” “Sórg dat dat reg is,” of “Ek behóórt nog…” hoor ons hulle gedurig sê. Hulle sal ook graag altyd bevoeg wil voorkom en die indruk skep dat hulle almal kan tevrede stel en dit ook wil doen. Daarom is hulle ook onverdraagsaam ten opsigte van foute of dinge wat verkeerd gaan. Dit behoort net nie so te wees nie en behoort dadelik reggestel te word.

Moenie minder belangrike dinge belangrik maak nie

Nou wonder ’n mens hoe klink hierdie mense se selfgesprek. Hulle werk ook met ’n baie rigiede stel reëls waaraan hulle vas glo. Sodra hulle ’n stoffie op ’n TV sien, kom hulle selfgesprek op dreef: “’n Goeie mens behoort nie ’n stoffie op die TV te hê nie.” Die waarde van daardie mens word dus aan die stoffie gekoppel. Is dit realisties? Wie is ’n beter persoon: die persoon wat ’n stoffie op sy TV het en gelukkig saam met sy gesin leef of die persoon sonder die stoffie op die TV wat dit vir hom en sy hele gesin hel maak?

Die Bybel leer ons dat ons nie ons waarde moet soek in eksterne dinge nie. God het ons gemaak en dit alleen maak elke mens al waardevol. Die waardesisteem wat Perfeksionis dus gebruik, is verdag. Dit is om minder belangrike dinge belangrik te maak. Dit sou nie so erg gewees het nie as dit nie was dat dit die hele lewe van Perfeksionis dryf en bepaal nie. Dit is baie soos party politici se toesprake: hy is al vir ’n uur be­sig en as iemand jou vra wat hy sê, moet jy antwoord: “Ek weet nie, hy’t nog nie gesê nie.” Perfeksionis maak skoon en skuif reg en gaan te kere, maar jy weet nie altyd mooi waarom nie; dinge lyk vir jou dan reg. Die probleem van Perfek­sionis is dus dat die reëls wat hulle vir hulleself stel oordrewe en  mis­plaas is.

Die gevoel dat ’n mens nie cope nie en voel jy verloor be-heer is dus baie algemeen by perfeksioniste. Hy word die hele tyd gejaag deur die spook van wat eintlik (volgens hom) behoort te wees. Juis omdat hulle vir hulle die hooi so hoog oppak, kom hulle dikwels nie mooi by nie. Dit gee vir hulle ’n gevoel van onvergenoegdheid en mislukking. Hulle onrustige gedrewenheid wat die wêreld perfek wil maak, ver­oor­saak dat hulle hulleself uitbrand en in stres inwerk. Dit maak hulle nog meer ontevrede met hulleself en veroorsaak dus heel dikwels depressie.

Ek wil hê … daarom moet jy

Die dilemma vir ander is dat Perfeksionis ook ’n goeie projekteerder is. Hierdie gevoel dat alles net altyd reg en perfek moet wees soos wat hulle dit wil hê, verplaas hulle op hulle kinders en ander gesinslede. So probeer hulle hulle eie waardes op hulle kinders projekteer. Dit doen hulle dikwels deur te raas, te manipuleer, skuldige gewete op te jaag, en so aan.

Hul­le skep die idee dat as die kinders goeie mense wil wees, hulle al hierdie reëls moet nakom. Dit kan ’n nagmerrie wees en heel dikwels draai kinders wat in so ’n huis groot­geword het redelik slordig uit, doodgewoon omdat hulle in opstand kom teen die oordrewe eise wat perfeksionisme aan ’n mens stel. (Jongmense moet net gewaarsku wees: dit  gaan hier oor oordrewenheid en nie oor normale reëls vir hi­giëne nie.)

Die probleem kan reggestel word mits Perfeksionis gewillig is om aan sy selfgesprek aandag te gee. ’n Goeie plek om te begin is met ’n hele klomp waaroms. Perfeksionis moet sy reëls wat sy lewe beheer weer ’n slag deurdink en vra waar­om hy daardie reëls as so belangrik sien dat dit sy hele lewe reël. Wat is vir hom regtig belangrik en waarom? Sal die ewige raads­plan van die wêreld in duie stort as die bank in die sitkamer skeef staan? Sal hy ’n slegter mens wees as daar ’n stof-fie op die sitkamertafel lê? Waarom is dit wat hy het nie genoeg nie en wil hy steeds beter en meer hê?

Praat met ander oor jou verwagtings en toets dit aan hulle opinie. Probeer dan jou oordrewe gedagtes en gevoelens met meer gematigde gedagtes vervang. Dit sal nie noodwendig gou gaan nie; dit kan ’n proses word wat ’n jaar of meer duur. Jy moet onthou dat lewenspatrone oor jare in ’n mens vasgelê word. Dit verander nie sommer net oornag nie. Jy moet dus ywerig aan jou selfgesprek werk en so deur jou self­gesprek en die raad van ander ’n pad loop wat jou uit die doolhof van perfeksionisme sal lei.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

’n Fout sal ek kry, dis verseker

Iemand het eenmaal gesê: “My vrou is bly ek is nie perfek nie. Sy hou daarvan om fout te vind.” Daar is oorkritiese mense wat met alles fout vind. Hulle kop werk eenvoudig so. Hulle is soos skeidsregters. Al wanneer jy gewoonlik van ’n skeids­regter hoor, is as daar iets verkeerd is en al waarna hy soek, is foute. So kry jy mense wat dink hulle taak in hierdie wêreld is om met alles fout te vind en te kritiseer. Hulle is ge­durig besig om te beoordeel en te evalueer. Op die geringste fout sak hulle toe soos ’n klomp tieners op ’n bak roomys, en hul­le kritiek hou nie op voordat elke druppel afgelek is nie. Dis die tipe mens wat met die viering van hulle vyf en twintigste huweliks-herdenking met geboë hoof vir ’n minuut stilte sal vra. Alles is altyd verkeerd, vra maar net vir hierdie persoon: hy sal vir jou iets kan wys wat verkeerd is. Gee die persoon vir jou ’n kolletjies- en ’n gestreepte das vir Kersfees en jy sit die kolletjiesdas vir die Kersdiens aan, wil die persoon dadelik weet of jy nie van die strepiesdas hou nie. Nie die positiewe nie, maar die negatiewe staan altyd voor in die ry.

’n Ander se sukses is my neerlaag

Hoewel ’n mens nie heeltemal kan veralgemeen nie, is sulke mense gewoonlik maar onseker van hulleself. As jy by hulle selfgesprek kan gaan insit, sal jy hoor dat die eerste ding wat hulle gewoonlik doen as hulle iets hoor of as iets met hulle gebeur, is om te vergelyk. Hulle is so bang iemand is dalk beter as hulle. Daarom vergelyk hulle die hele tyd, en bewaar die persoon wat beter is, want as ander beter is as hulle, gaan dit hulle slegter laat lyk.

Die lewe is vir hierdie mense net nie meer eenvoudig nie. Hulle kan die lewe nie sommer net meer geniet vir wat dit is nie. Die lewe word vir hulle een groot stryd (of wedstryd) waarin hulle die hele tyd net moet keer dat hulle nie verloor nie. Dit is of hulle ’n figuurlike liniaal in hulle kop saamdra wat so lank is soos hulle eie vermoëns. As hulle iets van iemand hoor, meet hulle dit met daardie liniaal en alles wat langer is as hulle liniaal probeer hulle met die kritiek van ’n skerp tong afsny. Om te voel dat hulleself iets is moet hulle ander mense met hulle kritiek tot niet maak. ’n Ander se prestasie is dus vir hulle ’n neerlaag. Die skeidsregter sal mooi met jou kan gesels oor alles wat skeef geloop het. Dit is waarvoor hy gekyk en gesoek het. Maar het hy werklik die genot en prag van die lewenspel raak gesien?

’n Skeidsregter blaas ook teen homself

Daar is ongelukkig nog ’n ander sy ook; die van vernietigende selfkritiek. Hierdie mense is in hulle eie selfgesprek gewoonlik hulle eie grootste vyand. Hulle voel hulle doen nie goed genoeg nie; stel ander teleur en is maar in die verloorspan. Daarom kritiseer hulle hulleself gedurig, want hulle voel hulle is mislukkings en soek dan ook die redes daarvoor. Daarom het hulle gewoonlik ’n swak selfbeeld, want hulle voel nooit dat hulle goed genoeg is nie. Hulle is die hele tyd besig om vir hulleself wys te maak dat hulle nie eintlik is wat hulle moet wees nie en hulle glo dit ook. As jy vir so iemand vra hoe gaan dit met die nuwe baba, sal hy vir jou sê: “Hy lyk na my, maar is darem gesond.” Geen wonder dat so iemand nie kan cope nie. As jy heeltyd jouself afbreek, kan daar tog niks staande bly nie.

’n Skeidsregter vergeet dikwels van die Here

As Christene is ons nogal geneig om onsself tussen twee diewe te kruisig, naamlik “skuld vir gister” en “vrees vir môre”. Om-dat ons so skeidsregter speel, is ons so deeglik bewus van al ons foute. Ons kan nou maar eenmaal nie loskom van ons skuld van gister nie. Dit pla en ry ons. Ons voel altyd skuldig en dus nie goed genoeg nie. Omdat ons so bewus is van ons eie tekortkominge is ons ook onseker en bang vir die toekoms. Ons kry die gevoel van: “Jy flop so maklik; moet niks aanpak nie, want jy gaan buitendien flop. Dan oorweldig daardie ge­voel jou dat jy nie behoorlik cope nie. In die hele proses ver­geet ons van die Here. Dikwels jaag skeidsregters die Here van die speelveld van hulle lewe af. Ons vergeet dat ons nie tus­sen die twee diewe hoef te hang nie, maar dat Hy in ons plek daar gehang het. Hy het met die skuld van gister af­gereken. Ons hoef dit nie meer te dra nie. En die vrese van môre? Daarvoor sal Hy ook sorg, want Hy sal saam met ons daar wees. Die vrees sal jou nie kan oorweldig nie. Sy vrede gee Hy vir jou (vgl. Joh. 14:27). Moet dus nie die Here      se werk probeer doen nie. Vertrou Hom, Hy kan dit beter doen as jy.

Kritiek maak seer

Die mense wat skeidsregters is, is ook baie sensitief en fyn­gevoelig as iemand hulle kritiseer. Hulle voel al klaar dat hulle nie regtig die pyp rook nie. Nou kom ander dit nog invryf ook. Daarom reageer hierdie mense baie keer aggressief op enige kritiek. As hy kritiek hoor, hoor hy eintlik dat hy sleg is, en wie gaan homself dan nie verdedig nie? Kritiek, al is dit hoe goed bedoel, maak vir Skeidsregter seer en plaas hom op die ver­­dediging.

’n Eienskap van dié verdediging is dat dit eintlik buite ver­houding is. Die persoon wat die eerste opmerking gemaak het, voel dit gewoonlik die duidelikste aan, want die ander persoon reageer heeltemal anders as wat hy dit bedoel het. Dit is soos die persoon wat in ’n restourant instap en sê: “Sjoe, ek het tien maande gelede laas iets hier gehad,” en dan kom die antwoord van die kelner: “Wees geduldig; dit is my eerste aand hier en ek werk so vinnig as wat ek kan.”

Ek weet tog beter as jy

Om hulleself so ’n bietjie te probeer beskerm en hulle eie onsekerheid weg te steek is sulke mense dikwels die groot beterweters. Hulle weet altyd wat die beste of die grootste of die sterkste is, soos die twee wat oor krieket gesels het.

“Wat is jou hoogste telling?” vra Stefanus.

“Honderd en vyftig,” antwoord Loutjie.

“O, myne is honderd en sestig,” sê Stefanus. “En wat is die meeste paaltjies wat jy in ’n boulbeurt gevat het?”

“Nee,” sê Loutjie, “dit is nou jou beurt om eerste te ant­woord.”

Agter die bravade van beterweterigheid steek mense ge­woon­lik hulle eie vrese en onsekerheid weg. Dit gee vir hulle die gevoel dat hulle darem ook iéts is, al is dit net om te wys dat hulle van iets meer weet as die ander.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Dorothea vra:

Is daar iewers ‘n vers waar daar gepraat word van die wagters op die mure wat uitroep, Alles is wel?

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

Onderwerp: Navraag Boodskap Teks:

• Ps 130:6 praat van my siel wat op die HERE wag meer as die wagters op die môre.
• In Jesaja 21:6-10 word ’n wag uitgesit wat aankondig dat Israel se verdrukker Babel geval het.
• In Jesaja 52:8-10 roep die wagters uit dat die HERE verlossing vir Jerusalem gebring het.
• In Jesaja 62:6 sê die HERE Hy het wagte op die mure van Jerusalem uitgesit wat dag en nag die volk aan sy beloftes moet herinner.

Verder is daar in die Bybel ’n hele aantal tekste wat vertel van wagters wat gevaar en die straf van die HERE aankondig, nie alles is wel nie.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Deon vra:

Wat se tipe boom, is vir Jesus se kruis gebruik?
Seder?

Antwoord

Prof. Jan van der Watt antwoord:

Wat die hout van die kruis betref: a) die Bybel se niks daaroor nie. Die Romeine het ook nie al die kruise van dieselfde soort hout gemaak nie – hulle het gebruik wat plaaslik beskikbaar was. ‘n Mens kan dus nie seker wees watter soort hout vir Jesus se kruis gebruik is nie, maar kan raai dat dit een van die soorte hout was wat in die omgewing gegroei het of vir bouwerk of plaaslike gebruik van elders af ingevoer is. b) Die kerk het later jare daaroor begin bespiegel en sommige het met die gedagte gekom dat 3 soorte hout gebruik is, natuurlik in ooreenstemming met dit leer van die Drie-eenheid. Sommige het gese die drie soorte was seder, sipres en dennehout en ander het dennehout met olyfhout vervang en ‘n simboliese boodskap aan elke soort hout gegee, bv. die sederhout het op onverganklikheid gedui en die olyf op priesterlikheid. c) In die middeleeue was daar ook baie relikwies (stukkies klere, hout, been of enigiets anders wat aan heiliges behoort of met heiliges te doen het en deur gelwoiges as heilig beskou is) en natuurlik was daar baie mense wat beweer het dat hulle stukkies van Jesus se kruis het. Baie van die stukkies hout is eikehout, maar daar is ook sulke stukkies wat nie eike is nie, maar ‘n ander soort hout. Gevolglik, die een raai is so goed soos die ander. d) Daar is ook die interessante storie dat Koning Dawid ‘n boom uit Libanon naby Jerusalem geplant het, waarskynlik ‘n seder, wat vir die kruis van Jesus gebruik is – dis natuurlik net ‘n storie.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt