Omdat spanning en angs jou as totale mens affekteer, kan jy verwag dat daar ander siektes is wat dieselfde simptome as spanning en stres sal vertoon. Wanneer is dit nou angs en wan­neer nie? Vir die gewone man op die straat is dit onmoont­lik om hierdie onderskeid te tref. Indien jy dus van die simp­tome van spanning en angs vertoon wat hierbo genoem is en dit duur vir ’n langer tyd voort, is dit beter om ’n geneesheer te gaan besoek. Hy sal jou kan help om vas te stel wat die probleem presies is. Kom ons kyk net na ’n paar voorbeelde.

Lae bloedsuiker

Lae bloedsuiker is een van die siektes met soortgelyke simptome as stres. Indien persone met dié probleem suiker in­neem, verhoog die suikervlak in hulle bloed vinnig. Die lig­gaam reageer hierop deur oormatige insulien af te skei. Die insu­lien se werk is om die suikervlak in die bloed na normaal terug te bring. Dit lei daartoe dat die vlak binne ’n halfuur tot veertig mi­­nute nadat die suiker ingeneem is, baie vinnig en te laag daal. Die liggaam kom dan hierdie fout agter en wil ver­­goed deur te probeer om die suikervlak reg te stel. Baie adre­nalien word dan afgeskei om meer suiker te maak sodat die suiker­vlak kan styg. Die adrenalien het egter newe-effekte soos bloeddruk wat rondspring, bewerigheid, lighoofdigheid en angstigheid.

Lae bloedsuiker kom in verskillende omstandighede voor. Daar is skaars toestande waar daar ’n gewassie is in die selle in die pankreas wat insulien produseer. Ons noem hierdie gewas­sies insulinoom. Mense met die probleem kry gewoonlik lae bloedsuiker as hulle oefen of as hulle vas. Die alge­meen­ste oor­saak van lae bloedsuiker is egter reaktiewe hipo­glesemie of lae bloedsuiker. Die lae bloedsuiker ontstaan hier as ’n reaksie teenoor bloedsuiker wat aanvanklik te vinnig styg. Die pankreas skei te veel insulien af wat die bloedsuiker laag laat val. Dit word gevolg deur verhoogde adrenalienaf­skeiding om die suikervlak weer reg te stel. Hierdie gevalle van reaktiewe hipoglesemie kom gewoonlik voor ongeveer ’n half­uur tot ’n uur nadat suiker ingeneem is.

Skildklierprobleme

’n Ooraktiewe skildklier beïnvloed ons emosies en liggaam op maniere wat ons aan stres laat dink. Dit is so omdat die skild­klier se hormoon, tiroksien, die brandstof van die liggaam is: dit versnel al die liggaamsfunksies. Dit versnel die hartklop, dit verhoog die effek van adrenalien sodat die bloeddruk styg en wissel. Dit versnel die senuwee-effekte: ’n mens se konsentrasie wissel, jy raak bewerig, kan nie slaap nie, raak geïrriteerd en kort­gebonde. Dit klink baie na ’n angsaanval, maar is nie. Skild­klier­probleme kan akkuraat gediagnoseer word deur bloed­toetse en deur ’n skildklier-flikkergram.

Aritmie

Daar is ’n groep hartafwykings waar die primêre probleem ’n ab­normale elektriese beheer van die hartklop is, met die gevolg dat die persoon hartkloppings kry. Weens ’n elektriese kort­sluiting begin die hart baie vinnig klop en pomp nie so goed nie. Dit kan lei tot ’n val in die bloeddruk en simptome wat daarmee gepaardgaan, soos tamheid, duiseligheid en selfs be­noud­heid. Aritmie kan met toepaslike ondersoeke, onder an­dere ’n EKG en ’n 24-uur-Holter-EKG gediagnoseer word.

Epilepsie

Epilepsie is ’n toestand waar daar elektriese steurnisse in die brein plaasvind wat lei tot wanfunksie van die brein. ’n Tipiese grand mal epileptiese aanval is maklik om te herken. Die pa­siënt verloor sy bewussyn en kry trekkings van die spiere. Dik­wels word kontrole oor die urine en die blaas verloor en die pasiënt is geneig om sy tong te byt. Daarna is die pasiënt ge­­woon­lik baie slaperig. ’n Mens kry egter meer subtiele vorms van epilepsie waartydens ’n mens abnormale gewaarwordings ervaar soos abnormale reuk- of smaaksensasie of selfs ’n vreem­de gevoel dat jy nie heeltemal by is nie. Daar is ook die soge­naam­de temporaal-kwab-epilepsie waar daar net ’n minimale trek­king van die gesig of die oë is en waar die pasiënte byna outo­maties optree. Hierdie subtiele vorms van epilepsie kan moont­lik verwar word met simptome van spanning. Gespe­sia­liseerde toetse, onder andere ’n elektro-enkefalogram (EEG), kan help om hierdie toestand te diagnoseer.

Substansafhanklikheid

Mense wat angstig en gespanne is, is soms geneig tot sub­stansafhanklikheid. Aan die ander kant is dit ook voor die hand­ liggend dat mense wat oormatig alkohol of dwelmmiddels gebruik, toenemende angstigheid sal ervaar asook slaap­steurnis, bewerigheid en abnormale gedrag. Kafeïne, wat in koffie, tee en koladranke voorkom, is egter ook ’n groot sondaar as dit by angstigheid kom. Mense wat oormatig koffie en tee gebruik, kan angstigheidseffekte ervaar. Sou hulle om die een of ander rede nie hulle gereelde hoeveelheid koffie en tee in­kry nie, kan dit lei tot onttrekkingsimptome soos angstigheid, be­we­­righeid, hartkloppings en fluktuasie in bloeddruk.

Feochromositoom

Feochromositoom is ’n baie skaars toestand. Dit is ’n gewas in die byniere. Hierdie gewas lei tot oorproduksie van adrenalien. Oormatige adrenalien lei natuurlik tot ’n bloeddruk wat rondspring, bewerigheid, angstigheid; almal simptome wat met stres verwar kan word. ’n Spesifieke urinetoets en ander skan­dering­toetse kan vasstel of hierdie toestand moont­lik teen­woordig is.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Die tekens dat iemand sukkel om te cope steek op baie plekke kop uit. ’n Bestuurder van ’n besigheid begin skielik sukkel om besluite te neem en kies soms die verkeerde opsies. Dan blameer hy som­­mer maklik ander. Hy wil nie meer sosialiseer of saam met kollegas tee drink of eet nie. Hy begin ook kla van hoof­pyne, benoudheid en dat hy nie meer goed slaap nie. Hy kan selfs van krampe op sy maag en pyne in die bors kla. Dit is ’n aanduiding dat die pasiënt wel ’n probleem met stres of spanning het. Soms wonder kinders hoekom ’n pa skielik onsensitief geword het, meer rook en drink, en glad nie ander mense in ag neem wanneer hy motor bestuur nie. Die persoon se gedrag, sy emosionele toestand, sy verhoudings met ander, sy liggaam, ja, net mooi álles, word geraak.

In die vorige hoofstuk het ons gesien dat stres en die gevoel dat ’n mens nie cope nie, veral na vore kom op emosionele en siel­kundige vlak. Ons het gesien hoe dit ons emosies en gedrag beïn­vloed. Maar daar is meer. Ons word ook liggaamlik geraak. Die fisieke effekte van stres kom nou in fokus.

My liggaam sê vir my ek cope nie

As ’n mens begin stres en bang begin word omdat jy die gevoel kry dat jy nie meer cope nie, vind daar baie abnormale bio­che­­miese reaksies in jou liggaam plaas. Die senuweesisteem wat jou ingewande asook jou interne organe beheer, word oor­matig gestimuleer. Daar word ook hormone en chemiese stowwe vrygestel, soos adrenalien, noradrenalien, groei­hor­mone en kortisol. Hierdie hormone asook die aktivering van ons interne senuweesisteem sorg daarvoor dat al die funksies van ons liggaam geaktiveer en betrek word by hierdie reaksie. Nor­a­­drenalien en die aktivering van die senuwees wat die in­ge­wande beheer, sorg dat die bloeddruk styg. Die hart trek kragtig saam en die polstempo versnel. Die hart word ge­stimu­leer en bloed word verplaas vanaf die vel en die spysverterings­ka­­naal na ons spiere. Die sweetkliere word geaffekteer en daar­om is gespanne mense dikwels bleek en sweterig. Hulle bloed­druk spring rond en die pols is vinnig. Die adrenalien beïnvloed ook die spiere en verhoog die spanning in die spiere, wat selfs mag lei tot ’n onwillekeurige sametrekking van die spiere. Die interne senuweesisteem wat geaktiveer word, veroorsaak ’n droë mond. Die hoë konsentrasie kortisol wat vrygestel word, verhoog die bloedsuikervlak sodat meer energie be­skik­baar is vir die spiere. As hierdie kortisol langdurig verhoog bly, kan dit lei tot onderdrukking van die immuunsisteem. Die im­muun­­sisteem se doel is om die liggaam te verdedig teen infeksies en daarom neig angstige mense makliker tot infeksie.

Van die algemeenste simptome is  moeg­heid, slaapsteurnis-se en eetlusversteurings. Die moegheid het ook spesifieke eien­­skappe. Dit duur lank en aanhoudend en voel dikwels soos ’n spesiale soort moeg­heid. In die oggend, as so ’n persoon op­staan, is hy moeg, kragte­loos en sonder energie. Teen elf­uur voel hy uit­ge­put en wil sommer gaan lê. Hierdie moeg­heid ont­staan omdat aanhou­dende spanning die persoon uit­brand. Slaap­steurnisse kan ook verskillende vorme aanneem. Som­mige mense kan net nie lekker aan die slaap raak nie, terwyl ander weer rusteloos lê en rondrol of vroeg in die oggend wak­­­ker word. Die slaaploosheid kan later self ’n probleem word omdat die mense bang word om te gaan slaap. Hulle vrees die nag, want hulle weet hulle gaan wakker lê en luister hoe die horlosie die kwartiere aftik. ’n Ander effek mag wees dat eetpatrone verander. Een mag nooit genoeg kry nie. Hy eet gedurig en te veel. Dit is of die honger net nie wil weggaan nie. ’n Ander se eetlus verdwyn weer in die niet. Die persoon verloor gewig en teer selfs uit.

Party mense sal meer hart- en ander meer spys­vertering­verwante simptome kry. ’n Ander kan weer van hoof­pyn, be­noud­­heid of slaaploosheid kla. ’n Persoon hoef dus nie afwy­k­ings in al sy verskillende sisteme te ervaar nie. As van die afwykings wel voorkom, is dit die liggaam se manier om te sê dat dinge verkeerd begin loop. Dit is die liggaam se rooi lig vir jou. Jy sal moet begin rem aanslaan.

 Wat gebeur fisiek as ons nie cope nie?

Laat ons nou, na die algemene opmerkings, ’n bietjie meer in detail kyk wat met ons gebeur as die stres in ons opbou. Die verskillende sisteme wat geaffekteer word, word nou van nader bekyk.

Die senuweesisteem

Hoofpyne is een van die uitstaande simptome wat gepaard- gaan met stres en die gevoel dat ’n mens nie meer cope nie. Die soort hoofpyne kan ’n mens uitken, want dit het spesifieke eienskappe. Dit voel soos ’n stywe band of ’n gewig bo-op jou kop. Dit duur gewoonlik vir dae aanmekaar en mense gaan slaap met die hoofpyn en staan daarmee op. Dikwels voel die nekspiere styf en die oogkaste geswel.

Daar is ’n Afrikaanse spreekwoord wat sê: “Hy het hom lam geskrik.” ’n Gevoel van lamheid in jou arms en bene kan ook ’n teken wees dat jy te gespanne begin raak. Dit kan ook ge­­paardgaan met ’n gevoel van prikkeling in jou hande en voete. Omdat baie adrenalien vrygestel word, veroorsaak die aan­­houdende spanning dat jy begin bewe. Dit is moeilik om ’n koppie stil te hou of ’n garing deur ’n naald te steek. Dikwels be­gin ’n mens ook oormatig sweet en jy kry baie warmer as die mense om jou.

Dikwels voel mens ook wollerig en lig in die kop. As die span­ning en stres ernstig begin raak, lei dit dikwels tot dis­oriëntasie en ’n gevoel van verwydering van jouself. Dit is of die wêreld by jou verbysweef en jou konsentrasie is nie meer wat dit moet wees nie. Jy begin dinge vergeet wat jy voorheen maklik kon onthou. Dit laat sulke mense maklik bekommerd raak. Hulle sien al hoe hulle met Alzheimer se siekte in die hospitaal gaan land. Dit lei natuurlik tot meer spanning en angs. Gelukkig kan ons mense gerusstel dat die meeste gevalle van swak geheue, vergeetagtigheid of ’n gebrek aan konsentrasie eerder te wyte is aan spanning of depressie as aan iets ernstigers. Moet dus nie te gou skrik nie.

Die asemhalingsisteem: hiperventilasie en benoudheid

Die spanning wat oplaai as jy voel jy cope nie, tas jou longe dik­wels op verskillende maniere aan. Die algemeenste manier is benoudheid. Omdat jou asemhalingspiere gespanne raak, begin jy benoud voel. Dit voel of jy nie genoeg lug in jou longe kan kry nie. Dit is byna of iets jou bors vasdruk. Jy kry nie meer daardie lekker versadigingsgevoel as jy diep asemhaal nie en dit help ook nie om die gevoel van benoudheid te verlig nie. Dit veroorsaak natuurlik dat jy jou al hoe meer begin bekommer en stres opbou.

Met spanning en stres gaan daar dikwels ook iets baie spesifieks saam, naamlik die sogenaamde hiperventilasie-aanval. Soos die naam tereg aandui, oorventileer so ’n persoon, met ander woorde, hy haal te vinnig en te diep asem. So ’n persoon probeer die benoudheid in sy bors oorkom deur meer en dieper asem te haal. Maar daar is ’n vangplek: hoe meer hy asemhaal, hoe benouder raak hy.

Kom ons kyk wat presies gebeur binne-in jou wat veroor­saak dat jy benouder word. Omdat die persoon so baie en woes asemhaal, was hy die koolsuurgas uit sy sisteem uit. Dit lei daartoe dat die bloed neig om alkalies te word, aangesien die koolsuurgas in die bloed die funksie van ’n suur vertolk. Hierdie biochemiese verandering wat in die bloed plaasvind, lei daartoe dat bloedkalsium aan die proteïene bind. Dit lei tot ’n relatiewe verlaging van die bloedkalsiumvlak, met die gevolg dat jou spiere geneig is om te kramp en saam te trek. Dit laat jou swaarder asemhaal en maak jou dus benouder.

Die koolsuurgasvlak in die bloed beheer ook die bloedvloei oor die brein: hoe laer die vlakke, hoe minder is die bloed­vloei. Dit lei daartoe dat ’n mens baie duiselig word en selfs jou bewussyn kan verloor. Hiperventilasie-aanvalle gaan ook gepaard met ’n gevoel van swaarheid en lamheid in jou arms en bene, asook met ’n prikkeling in die vingers. Sulke aanvalle laat dikwels mense by dokters opdaag met die vrees dat hy ’n hartaanval het. Indien so ’n persoon egter ge­kalmeer word en mooi stadig asemhaal, herstel hulle sonder enige permanente skade. ’n Beproefde manier om so ’n aanval te breek is byvoorbeeld om die persoon in ’n papiersak te laat asemhaal. Dit lei tot ophoping van koolsuurgas in die papiersak en as hy die koolsuurgas weer en weer inasem, verhoog dit die koolsuurgasvlak in die bloed, wat die wanbalans herstel. Die liggaam keer dan weer tot normaal terug.

Hart en bloedvate wat aangetas word

Soos ons so pas met die hiperventilasie-aanvalle gesien het, loop die hart- en bloedvatsisteem maklik deur as ons gespanne begin raak. Weens die hoë adrenalien- en noradrenalienvlak word die hart- en bloedvatsisteem oormatig gestimuleer. Die pols­­tempo versnel. Gespanne en angstige mense se bloeddruk wis­sel dus kwaai en hulle sukkel dikwels met hoë bloeddruk. Die vrees dat hulle dalk beroerte van die hoë bloeddruk kan kry, laat hulle nog meer bekommerd. Die arme bloeddruk kry ook dikwels die skuld omdat hulle sleg voel. Die werklike pro­­bleem is egter die spanning, angs en stres wat hulle laat sleg voel. Die bloeddruk wat rondspring, is maar net ’n simp­toom van die stres. Indien die stres en angs effektief beheer word, keer bloeddruk gewoonlik terug na normaal.

Die adrenalien wat vrygestel word, lei ook tot stimulasie van die hart. Sterk, vinnige hartkloppings is ’n belangrike simp­toom van angstigheid. As jy jou hand op jou bors sit, voel jou hart soos ’n tamboer wat slaan. Dit voel of jou hart in jou keel klop. Die woeste hartklop maak jou bang en kan selfs ver­oor­saak dat jy ’n paniekaanval kry.

Angs en spanning kan ook tot borskaspyne lei. Die pyn kry ’n mens gewoonlik aan die linkerkant van jou bors. Dit kan som­mer enige tyd voorkom en kan lang rukke duur. Weer vind die tipiese kringloop plaas. Die pyn in die bors vererger dikwels weer die angs en spanning; juis dié dinge wat die bors­­­kas­­pyn veroorsaak het. Dit is egter nie nodig om daaroor so gespanne te raak nie, want die pyn is nie ’n hartaanval nie en sal ook nie ’n hartaanval veroorsaak nie.

Die urineweg

Spanning beïnvloed ook ’n mens se waterwerke. Dit maak die blaas prikkelbaar en gevoelig. Kort-kort moet mens opstaan om die blaas te ledig. Sodra jy sit, voel dit weer vol en moet jy weer opstaan om ’n klein bietjie urine te passeer. Die spanning laat die blaas in spasmas gaan.

Die dermkanaal

Spanning affekteer die dermkanaal op baie verskillende manie­re. Die speekselkliere droog op met die gevolg dat ’n angstige per­soon dikwels ’n droë mond het. Naarheid en krampe op die maag is baie algemeen. Sommige mense verloor hulle eetlus. Die spysvertering kan ook aangetas word. Die buik kan opswel en winderig wees. Mense kry gewoonlik die beken­de dermtoestand, naamlik ’n prikkelbare kolon, vanweë oor­matige stres en angs. Dit is as ’n mens die gevoel van ’n on­volledige lediging van die dermpunt ervaar. ’n Mens sukkel dik­wels met maagkrampe, winderigheid en passeer ’n paar los stoel­gange in die oggend.

Dit is dus duidelik dat spanning en angs wat gepaardgaan met die gevoel dat jy nie cope nie, ’n mens van bo tot onder, lig­gaam, siel en gees raak. Dit is dus nie iets wat ’n mens kan ig­no­reer nie. Ter wille van jouself moet jy daaraan aandag gee.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Bertie vra:

Wat beteken die woord “onberispelik” regtig? Is dit moontlik om so te leef? Ek glo nie, tog word die woord baie gebruik. Byvoorbeeld, dis ’n voorwaarde om ouderling te kan/mag wees.

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Die woord “onberispelik” word ’n hele paar plekke in die 1983-Afrikaanse Vertaling (1983-AV) van die Bybel gebruik om die status van mense voor die aangesig van God, of hulle reputasie in die samelewing te beskryf. Dit is nodig om die bedoeling hiervan reg te verstaan sodat daar nie misverstande ontstaan nie. Want soos die vraagsteller tereg sê, wie van ons ís of lééf so dat niemand ’n vinger na ons kan wys nie.

Vooraf moet net eers genoem word dat hoewel die Afrikaanse woord “onberispelik” ’n hele paar keer as vertaalekwivalent in die 1983-AV gebruik word, dit nie altyd dieselfde Griekse woord in die grondteks is wat met “onberispelik” vertaal word nie. Ons moet dus hiermee rekening hou wanneer oor die verskillende tekste waar “onberispelik’ voorkom, gehandel word.

Kom ons begin met die gedagte dat “onberispelik” ’n persoon se sosiale reputasie beskryf. Dit word veral as vereiste gestel vir iemand wat graag ouderling wil wees (vgl 1 Timoteus 3:2; Titus 1:6-7). “Onberispelik” is die vertaalwoord in hierdie tekste vir twee verskillende Griekse woorde (onderskeidelik anepilēmptos en anengklētos), maar beide verwys na dieselfde gedagte, naamlik dat so ’n persoon se karakter en gedrag in die samelewing onbesproke, bo verdenking moet wees. Dit gaan glad nie daaroor dat die persoon sonder sonde is nie, maar dat hy so ’n onkreukbare karakter het dat niemand iets negatief of sleg oor hom kan sê, of ’n beskuldiging van een of ander aard teen hom kan inbring nie. Dis vergelykbaar met wat Jesus van Nikodemus gesê het, dat hy ’n Israeliet sonder bedrog is (Johannes 1:47); ’n man uit een stuk, sou ons vandag sê.

Wat die Skrifgedeeltes uit 1 Timoteus en Titus betref, moet ons die antieke agtergrond ook in aanmerking neem. In die tyd toe hierdie boeke tot stand gekom het (waarskynlik in die tagtiger jare van die eerste eeu nC), was dit belangrik om die karakter en optrede van Christene in die samelewing as bo verdenking te stel. Daar was naamlik beskuldigings uit die breë samelewing dat die Christene spelbrekers is; hulle hou hulle eenkant en voldoen nie aan die standaarde en norme van die samelewing nie. Daar is beweer dat die Christene ’n odium humani generis – letterlik: “ ’n haat vir die menslike geslag” – openbaar. Christene is deur die heiden-samelewing daarvan beskuldig dat hulle ander mense haat omdat hulle nie deelneem aan die afgodsfeeste of die keiserverering nie. Alle goeie burgers was veronderstel om dit by te woon. Maar, is gesê, Christene hou hulle eenkant, hulle meng nie met die gewone bevolking nie. Hierteenoor wil die skrywer van 1 Timoteus en Titus aantoon dat Christene alles behalwe haters van mense is; inteendeel, hulle leiers (ouderlinge/opsieners) is voortreflike en diensbare mense. Aan hierdie leiers word byvoorbeeld dieselfde vereistes gestel as wat aan die bekleërs van hoë poste in die destydse samelewing gestel is: hulle moet onbesproke van karakter en optrede wees; hulle moet hulle kant bring as geëerde lede van die samelewing; hulle moet aan dieselfde standaarde voldoen as wat van enige “sekulêre” openbare figuur vereis word. Die kerk en sy leiers is daarom nie mense wat die samelewing wil destabiliseer nie, maar is onkreukbaar van karakter en in hulle sosiale omgang. Niemand kan ’n vinger na hulle wys nie.

Hierdie vereistes het ook alles te make met die destydse sendingtaak van die kerk. As die kerk draers wil wees van die evangelie in die wêreld en mense na Christus toe wil trek, moet daar nie struikelblokke in die pad wees nie, allermins die sosiale reputasie van hulle leiers. En so is dit vandag ook: as die kerk werklik ’n impak op die omgewing en wêreld wil maak, word dit nog steeds van gelowiges en in die besonder van sy leiers verwag om mense van goeie inbors en hoë morele waardes te wees. Indien dit nie so is nie, verloor die kerk sy geloofwaardigheid en doen dit afbreuk aan die verkondiging van die evangelie in die wêreld. Anders gestel: die kerk moet “practise” wat hy “preach”. Natuurlik is en bly ook kerkleiers sondige mense; hulle is nie volmaak nie, hulle maak foute en moet steeds by God en mense om vergifnis vra. Maar sodra daar growwe morele slordigheid in gelowiges en kerkleiers se lewe na vore tree, werk dit nadelig in op die boodskap van die evangelie. Na alles word ons telkens in die Bybel opgeroep om inderdaad te wéés wat ons in Christus ís: geredde sondaars wat ons nie laat beheers deur sondige begeertes nie maar wat ons ganse lewens in diens van God stel om heilig (= aan God toegewy) te lewe (Romeine 6). Ons is nie meer slawe van die sonde nie, maar opgewek uit die dood om vir God te lewe. Dit is veral hierdie aspek wat ter sprake is wanneer die woord “onberispelik” as vereiste vir kerkleiers in 1 Timoteus en Titus gestel word.

Daar is nog ’n betekenis waarin die woord “onberispelik” in die Bybel voorkom, en dit is dat die gelowige se posisie voor God en ten opsigte die wet blaamloos is. In Lukas 1:6 word van Sagaria en Elisabet gesê dat hulle al die gebooie en voorskrifte van die wet van God onberispelik onderhou het. Efesiërs 1:4 bevat weer die gedagte dat God ons in Christus uitverkies het – voor die wêreld tot stand gekom het – om onberispelik voor Hom te wees (vir soortgelyke gedagtes kyk ook Efesiërs 5:27; Kolossense 1:22; 1 Tessalonisense 3:13 en 2 Petrus 3:14). Die Griekse woorde wat in hierdie gevalle deur “onberispelik” weergegee word, is amemptos, amōmētos en amōmos, en bevat almal die gedagte dat iemand vlekkeloos of blaamloos voor God is. Dit beskryf die gelowige se religieuse status en karakter voor God en sy wet as ten volle in ooreenstemming met God se vereistes. Ons moet egter mooi verstaan wat hiermee bedoel word. Weer eens het dit niks te make met die inherente sondeloosheid van die gelowige nie. Nee, dit gaan daaroor dat die gelowige in die regte verhouding tot God staan. In al hierdie verse is die uitgesproke of onuitgesproke veronderstelling telkens dat die gelowige in Christus in verhouding tot God staan. En omdat Christus se vlekkelose status as die Seun van God en verlossingswerk die gelowige toegereken word (vgl 1 Petrus 1:19-21), kan die gelowige ook aanspraak maak op ’n onberispelike status voor God. Nog meer, die gelowige se status voor God is nie net in Christus blaamloos nie, maar hy/sy is ook ten volle geskik vir diens aan God en die wêreld. Net soos die offerdiere in die Ou Testament sonder gebrek moes wees (blaamloos), so is die kinders van God sonder gebrek en blaamloos voor God om as offers en priesters sy werk in die wêreld uit te voer. Dit beteken ons is volledig geskik vir diens in God se koninkryk; ons kan die diens verrig waartoe Hy ons in Christus gereinig, afgesonder en geroep het.

Bostaande uiteensetting behoort duidelik te maak dat ’n mens nooit op die klank af betekenisse aan woorde moet toedig nie, maar altyd moet seker maak wat die betekenis en bedoeling daarvan in die Bybelteks self is. ’n Mens sou daarom die betekenis van “onberispelik” vir vandag kortliks so kon opsom: Om deur Christus in die regte verhouding te staan tot God, en om toegewyd te lewe teenoor God en mense, ooreenkoms God se wil.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

“Ek cope nie,” is sommer’n hele mond vol

Wanneer jy sê dat jy nie cope nie, kan jy van ’n hele klomp din­ge tegelyk praat. Om nie te cope nie beteken jy voel dat jy nie meer beheer oor jou lewe het nie. Dinge glip uit jou hand uit en dit begin jou bangmaak. Dit voel of ’n donker hand jou begin vasdruk. Jy probeer, maar dit is of dinge nie wil beter gaan nie. Daar is ’n ongemaklike gevoel wat jou nie wil los nie en jy begin stres. Jy raak al meer gespanne en voel ook depressief. Later begin jou bors toetrek, jy kry hartkloppings en slaan in koue  sweet uit. Jy begin ’n angsaanval kry wat jou nog meer laat voel asof jy beheer verloor.

Voor ek verder gaan, moet hier net ’n belangrike onderskeid gemaak word. Daar is ’n verskil tussen die vrees, stres of angs dat jy nie meer so goed cope nie en ’n angsversteuring. Met angsversteuring word verwys na ’n siektetoestand. In angsversteurings is die angs en vrees buite beheer, baie intens en duur vir lang tydperke. Angsversteurings beïnvloed die betrokke persone se lewe baie nadelig. Daar is verskillende vorms van angsversteurings wat in hoofstuk 6 bespreek word. Dit sluit toestande in soos paniekversteurings, algemene angs­versteurings, sosiale fobie, gewone fobie, obsessief-kom­pul­sie­we versteurings en post-traumaties stres-versteurings.  Hier­die verskillende toestande het almal spesiale eienskappe en moet deur ’n geneesheer hanteer word. Gelukkig is daar goeie behandeling vir hierdie toestande en is die geneesheer in staat om hierdie mense effektief te help.

Om te sê jy cope nie, beteken dus om van ’n klomp dinge te praat wat oorvleuel, soos stres en angs, depressie en ver­slawing en so aan. Dit beïnvloed jou in jou totaliteit.

Depressie

Kom ons kyk na depressie. Seker 50% mense wat voel dat hulle dit nie maak nie en dus nie cope nie, ontwikkel  (reak­tiewe) depressie. Dit mag selfs wees dat die depressie maak dat hulle nie cope nie. Dié bose spiraal kan ’n mens insluk. Mense met depressie voel leeg en sonder hoop. Hulle is neer­slagtig en niks is meer regtig vir hulle lekker nie. Die lewe is sonder plesier. Hulle voel hulle is ’n mislukking en hulle dink selfs aan selfmoord.

Veral godsdiens maak dit dikwels vir hierdie mense swaar. Hulle besef hulle het ’n probleem. Hulle voel neerslagtig en tree ook so op. Hulle is kortaf en nors omdat hulle nie goed voel nie. Boonop voel hulle die Here is nie daarmee tevrede nie. Hulle maak beloftes aan Hom om beter te probeer leef, maar die depressie wil net nie weggaan nie. Môre moet hulle maar weer op hulle knieë gaan, want daar is net te veel dinge waaroor hulle voel hulle God om genade moet smeek. So bou allerhande skuldgevoelens op. Om alles te kroon begin hulle fisiek ook probleme optel. Hulle slaap nie meer so lekker nie. As hulle wakker is, lê hulle en rondrol met ’n neerdrukkende gevoel en baie negatiewe gedagtes en hulle kan dan nie weer aan die slaap raak nie. Net voor opstaantyd raak hulle tog aan die slaap, en is dan doodmoeg as hulle moet opstaan. Met ’n groot gesukkel kom hulle dan orent, maar het geen energie oor nie. By die ontbyttafel is hulle nie honger nie, want dikwels verdwyn hulle eetlus. Omdat hulle moeg is en nie so lekker voel nie, konsentreer hulle ook nie so goed nie. Daarom sukkel hulle om te onthou en besluite te neem. Dikwels is dit vir hulle nog moeiliker om die besluite uit te voer. Hulle kan heeldag besig bly, maar aan die einde van die dag voel of hulle net mooi niks gedoen het nie.

Die verband tussen depressie en die gevoel dat die lewe vir jou te veel raak en jy nie meer cope nie, is meer as duidelik. Dit is soos karperde. Geen wonder dat sulke persone mis­moedig en bang raak vir die lewe nie.

Gelukkig is daar vandag medikasie wat help vir de­­pressie en die vrees dat jy nie cope nie (oftewel angs), sodat beide toestande deur een soort medikasie behandel kan word. Die trisikliese anti­­­depressante soos amitriptileen (Tryptanol) kal­meer die ge­moed, terwyl dit ook die depressie verlig. Net so help sekere van die selektiewe serotonien-heropname-inhi­bit­ore soos paro­xetine (Aropax) beide vir angstigheid en depressie.

Stres

Stres is nie noodwendig altyd sleg vir ons nie. Stres is die aktivering van ons primitiewe veg- of vlugreaksie. In primitiewe diere speel hierdie reaksie ’n baie belangrike rol, want die reaksie help die diere om te oorleef. Sou gevaar dreig, word hier­die reaksie geaktiveer en adrenalien vrygestel. Dit sorg dat hulle vinniger kan reageer: hulle oë is skerper, reaksies sker­­per en spiere soos vere. Hulle kan dus vinniger beweeg, vinniger reageer en hulleself beter verdedig of vinniger vlug. Die­selfde geld die mens. Daardie hol kol op die maag voor­dat ons rugby speel of eksamen skryf, help ons om beter te pres­teer. Dit hou ons op ons tone en help ons om ons doel te be­­reik. In hierdie gevalle is stres dus tot ons voordeel.

Maar as die situasie van veg of vlug te lank aanhou, ontwikkel jy probleme en jou liggaam en gees word negatief aangetas. Dit gebeur veral as dinge nie loop soos jy wou hê dit moet nie. Jy voldoen nie aan jou eie eise en reëls nie en dit maak jou gespanne. Jy begin tam voel, jou spiere begin pyn en jou kop word seer. Jy begin humeurig word en jou konsentrasie gaan agteruit. Jy begin voel jy verloor beheer en cope nie meer nie. Jou gedrag ly ook daaronder, want jy raak kortaf, vergeet dinge, en kry nie gedoen wat jy moet nie. Jy raak bang en onseker. Jy weet jy moet cope, maar jy kry dit nie so goed reg nie. As die stres buite beheer raak of onrealisties lank duur, kan jy van angs (vrees) praat. Jy voel magteloos en maar net ’n toeskouer van jou lot. Juis dit laat jou nog meer bang en on­­seker voel.

Alkohol en dwelms

Mense wat voel hulle verloor beheer oor die lewe neig nogal daarna om geluk in die bottel te gaan soek. Die alkohol mag aanvanklik help om hulle ’n bietjie te kalmeer en beter te laat voel, maar dit het op die lang termyn net katastrofiese gevolge. Dit hoef ons nie hier te bespreek nie. Dit is genoeg om te sê dat ’n oormaat alkohol ’n mens se lewe vernietig en jou verslae en alleen laat, om nie eers te praat van cope nie. Dit raak feitlik onmoontlik.

Soms vlug jongmense tussen twaalf en sewentien ook na dwelm­middels om hulle te help om te cope, veral as hulle dinge soos aanvaarding en liefde by die skool of huis mis. Eers moet dit hulle net help om die dag deur te sien, maar later raak hulle afhanklik daarvan. Dit vererger en kompliseer natuurlik alles. Daar is sekere veranderinge in kinders se gedrag wat as verklikkers kan dien dat hulle moontlik betrokke is by dwelmmisbruik, byvoorbeeld skielike slordigheid, of gebrek aan belangstelling in dinge wat hy vroeër lief voor was. Hierdie kinders kan ook neig om hulle te onttrek aan gesins­aktiwiteite. Hulle wissel vinnig van vriende en raak alleen­lopers. Hulle skoolprestasie wissel en soms is daar sterk wis­seling in hulle gemoedstoestand. Dit maak dit natuurlik nog moei­liker vir hulle om te cope. Boonop plaas dit ook dikwels buiten­gewone druk op die gesin.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt