Die Selote

In Lukas 6:15 en Handelinge 1:13 lees ons van ‘n sekere Simon met die bynaam Yweraar (ou ver­taling) of Fanatikus (nuwe vertaling). Die Griekse woord is zelotes waaruit sommige afgelei het dat die Joodse party van die Selote reeds toe al bestaan het. So word selfs gesê dat Judas die Galileër (Handelinge 5:37) die stigter van die Selote in 6 n.C. was. Die Joodse geskiedskrywer Josefus sê ook dat hierdie Judas ‘n Joodse party gestig het, maar Josefus is bekend vir sy onbe­troubare geskiedskrywing sodat dit nie sonder meer aanvaar kan word nie. Ons ken die Selote egter eers as groep met hierdie naam in die jaar 66 n.C. toe die Romeine ‘n rebellie van die Jode onderdruk het. In die Nuwe Testament kom die woord zelotes meermale voor en word vertaal met woorde soos stiptelik, streng, met toewy­ding optree, ywerig wees, fanatiek wees. In hierdie gevalle dui dit op iemand wat uiters toegewy is aan ‘n saak. Dan word dit as bynaam van Simon genoem in Lukas 6:15 en Handelinge 1:13. Maar in Matteus 10:4 word by Simon Kananites (ou vertaling) genoem.

Onder die Jode was daar fanatieke groepe wat geweier het om aan die Romeine belasting te betaal. Die Romeine het hulle die sicarii, dolk­draers, genoem omdat hulle dikwels met dolke moorde gepleeg het, want hulle het geglo dat slegs die wapen die Romeine sal verdryf. Dit is moontlik dat Simon iemand van hierdie gesind­heid was, maar of by ooit die dolk ingelê het, is te betwyfel. Judas die Galileër was waarskynlik wel meer gewelddadig. Sy opstand is onderdruk en sy volgelinge verstrooi. Hierdie gesindhede het egter onder die Jode gebroei en dit is meer waarskynlik om te sê dat in die tyd van die Nuwe Testament die spore van fanatieke Jode gesien word wat later meegebring het dat ‘n party gevorm is wat hulleself die Selote genoem het. Wat ons dus in die Nuwe Testament vind is moontlik net voorlopers daarvan.

Die Jode wat die Messias as ‘n aardse verlosser van die juk van Rome gesien het, sou by Jesus se intog in Jerusalem seker by die ideale van hierdie fanatieke Jode aanklank gevind het. Miskien het Judas Iskariot ook dieselfde idees gedeel en toe Jesus nie aan hierdie verwagtings voldoen het nie, het by teen hom gedraai en hom verloën.

In die opstand wat in Palestina gelei het tot die verwoesting van Jerusalem in 70 n.C. was die Selote as party nou betrokke. In die proses het ‘n groep van hulle teruggetrek tot in die vesting Masada waar hulle baie lank teen die Romeine uitgehou het. Maar eindelik in 74nC het die Romeine met behulp van ‘’n ontsaglike grondhoop wat hulle teen die berg opgebou het die vesting binnegedring om net lyke te vind, want almal het die nag toe hulle besef het dat dit finaal is, selfmoord gepleeg.

MASADA

Die Selote was ook aktief in die rebellie van Bar Kogba in 135 n.C. toe Jerusalem weer verwoes is en die Jode uit die stad verban is.

Die Fariseërs

Die Fariseërs was direkte opvolgers van die Chassidim. Hulle naam beteken “die afgeskeidenes” wat in gees aansluit by die van die Chassidim. Ten tye van^, die Nuwe Testament was hulle omtrent 6000 in getal. Hulle was besonder nougesette Jode wat hulle geloof ten strengste probeer uitleef het en geglo het dat die ballingskap van weleer die gevolg was van afval en vervlakking. In hulle strewe na wetsgetrouheid wou hulle moreel rein wees, want die nakoming van die Wet was vir hulle die metode om godsdienstig reg te lewe.

Die Fariseërs se opvatting oor wetsgetrouheid het egter probleme vir hulle gebied, want al was daar oor die seshonderd bevele in die Wet was almal nie altyd spesifiek genoeg om alle situasies te hanteer nie. As die Wet sê die Sabbat moet geheilig word, wat het dit presies beteken? Wat kon gedoen word op ‘n Sabbat, en wat nie? Die skrifgeleerdes was mense (merendeels Fariseërs, maar ook van die ander groepe) wat hulle in besonder daarop toegelê het om die Wet, die Torah, tot in die fynste besonderhede uit te pluis. Hulle het bepalings uitgewerk hoe ver ‘n mens op ‘n Sabbat mag loop, of jy iets mag dra, ens. Baie van hulle debatte lyk vandag vreemd, byvoorbeeld, of dit reg was om ‘n eier wat op die Sabbat gelê is, te eet.

Die Fariseërs se doel met al hulle regulasies was om mense te help om die Wet getrou na te kom. Vir elke nuwe situasie moes hulle nuwe reëls formuleer en hierdie reëls het hulle die mense ingeprent, ja selfs op skrif gestel. Onder die skrifgeleerdes was daar egter ook verskillende skole van denke en interpretasie. Bekend is Rabbi Shammai van ‘n ryk aristokratiese familie wie se leerstellings baie streng was. Rabbi Hillel weer, was ietwat meer gematig. Hy het uit die middellae van die volk gekom en meer begrip vir die praktiese probleme van die armer bevolking gehad. Die verskille in interpretasie het dikwels lewensbelangrike dispute veroorsaak. In Matteus 19:3-12 lees ons hoe vrae oor egskeiding aan Jesus gestel is om te toets of by die Wet goed kon uitlê. So ook in Matteus 22:36 lees ons dat hulle Jesus op die proef gestel het oor wat die grootste gebod is. In Matteus 15:3 kla die Fariseërs by Jesus dat sy dissipels as hulle eet nie die hande was nie en so die oorgelewerde gebruike verontagsaam. Hier moet ons nie dink dat die dissipels slordig was nie. Die skrifgeleerdes het voorskrifte gehad oor die presiese wyse waarop hande gewas moes word. As dit nie soos hulle voorskryf gedoen is nie, het hulle dit nie as handewas erken nie. In Matteus 22:24 stel diegene onder die Sadduseërs weer ‘n vraag aan Jesus om ‘n wet van Moses uit te lê wat in die praktyk vir hulle probleme opgelewer het omdat hulle nie in die opstanding geglo het nie. So lees ons oral in die Evangelies van gesprekke wat Jesus met skrifgeleerdes en hulle interpretasies gevoer het.

Die strengheid waarmee baie Fariseërs die volk vermaan het, was deels daarvoor verantwoordelik dat hulle nie altyd geliefd was nie. Hulle het volgens Matteus 22:4 soms swaar eise aan mense gestel, maar dit tog self nie nagekom nie behalwe (vers 5) as hulle daarmee kon vertoon hoe vroom hulle was. Hierdie houding het gemaak dat die term Fariseër ongelukkig ‘n negatiewe klank gekry het van skynheiligheid. Tog moet ons daarteen waak om die Fariseërs nie so eensydig te beoordeel nie. Al was hulle opinies dikwels vergesog; het hulle oor die algemeen die toegewyde deel van die volk uitgemaak en was die Fariseërs die groep in Israel wat deur die eeue heen die Joodse geloof in stand gehou het en as die grondleggers van die moderne Jodedom gesien kan word. In moderne taal gesê was die Fariseërs die getroue kerkmense van hulle tyd.

Dit is ironies dat juis die Fariseërs sterk teen Jesus gekant was. Hulle diepe godsdienstigheid moes hulle tog eerder aangespoor het om na Jesus se leer te luister. Juis hier het die probleem gelê. Hulle wou niks aanvaar wat nie presies met hulle eie idees ooreengestem het nie. Jesus se uitleg van die Wet het hulle vererg gemaak. Verder was Jesus baie populêr onder die gewone volk (Markus 12:37, Johannes 12:19). Dit het die Fariseërs nie aangestaan nie, want hulle was mos die mense na wie die gewone volk moes opsien. Jesus was vir hulle dus ^‘n bedreiging. Veral ook as Jesus gesê het dat hy nie gekom het om die Wet ongeldig te maak nie, maar om die voile betekenis van die Wet te leer. Jesus het hulle ook dikwels baie skerp aangespreek, so erg dat in Lukas 11:45 ‘n skrifgeleerde aan Jesus sê dat hy hulle mos beledig as hy so oor hulle praat. Lukas 18:9 verwys na die Fariseërs as hooghartig – mense dus wat vroom wil lewe maar die sin van ware godsdiens nie verstaan het nie. Inderdaad tragiese mense.

Die Esseners

Die Esseners was gewis nog strenger as die Fariseërs. Hulle het egter min direkte invloed gehad omdat hulle afgeskei geleef het. Die Esseners was na skatting ongeveer 4 000 in getal en het in eensame plekke weg van die massas gaan leef om hulleself “rein” te hou. Hulle was askete wat in kommunes by En-Gedi in die nabyheid van die Dooie See gewoon het, byna soos die monnike van die Middeleeue.

Die Esseners het handwerk en landbou beoefen vir eie onderhoud en baie tyd bestee aan studie van die Skrif-veral oor morele sake. Hulle was baie gesteld op rituele reinheid en het allerhande voorskrifte hiervoor gehad. Om lid te word moes iemand ‘n periode van een of twee jaar deurgaan om horn van die wêreld te suiwer. Daarop volg ‘n tyd van inlywing met ede en studie. Aan die einde is ‘n nuweling eers toegelaat om aan die gemeenskaplike ete deel te neem. Die Esseners was almal ongetroude mans en het interessant genoeg geen diere as offers gebring nie – dalk om hulle nie met bloed te verontreinig nie. Hulle het geglo dat hulle vrome lewens sal maak dat God die boosheid van die wêreld tot ‘n einde sal bring wanneer ‘n Messias sal kom om die boosheid te oorwin.

Die Esseners het baie gedoen om ou manuskripte van die Ou Testament te bewaar. By Qumran waar die Esseners ‘n klooster gehad het, is baie boekrolle in 1947 gevind wat ouer was as die oudste manuskripte tot op datum van die Ou Testament. Die rolle het ook kommentare op Habbakuk, Nahum en van sommige Psalms bevat, verskeie reëls en voorskrifte, lofliedere, spreuke, ens.

Johannes die Doper se prediking het geklink na wat die Esseners ook verkondig het en die plek waar Johannes gedoop het, word tradisioneel aangewys naby die oorblyfsels van die Qumran klooster sodat sommige vermoed dat hy dalk op een of ander wyse met hulle verbind was. Johannes het ook soos die Esseners geregtigheid (d. w. s. om reg te lewe) gepreek, op bekering klem gelê en mense gedoop as simbool van reiniging en toewyding. Die verwysing in Lukas 1:80 dat Johannes in die woestyn gebly het tot op die dag van sy openbare verskyning word soms aangehaal om Johannes, wat dus ook ‘n askeet was, met die Esseners te verbind. Die gegewens oor sowel die Esseners as Johannes is egter onvoldoende om enige sekere verbinding tussen hulle te bevestig.

Die Dooie See rolle is ontdek in hierdie grotte naby Qumran.

Toe die Romeine ‘n rebellie in 66 n.C. in Palestina onderdruk het, is die klooster by Qumran ook verwoes. Die Esseners het egter hulle waardevolle manuskripte in byna ontoeganklike grotte versteek waar dit vir eeue bewaar gebly het tot dit (of ten minste dele daarvan) in 1947 ontdek is.

Skrywer:  Prof JP Louw

Die Sadduseërs

Die Sadduseërs was opvolgers van die Helleniste. Die oorsprong van hulle naam is nie bekend nie. Dit is soms met Zadok, ‘n hoëpriester uit Dawid se tyd, verbind. Maar hierdie verklaring was moontlik ‘n poging om hulle afstamming as elite te bevestig eerder as om histories juis te wees. Hoewel hulle streng navolgers van die Wet van Moses was en net soos die Samaritane slegs die eerste vyf boeke van die Ou Testament as gesagvol beskou het, was hulle as merendeels die ryker Jode eintlik meer bekommerd oor politieke en finansiële gewin as oor godsdienstige sake. Vir die Sadduseërs was die huidige lewe alles en daarom het hulle ook nie aan die opstanding, laaste oordeel, of ‘n ewige lewe geglo nie. Hulle het eerder Griekse idees gehuldig dat die mens êrens binne in horn ‘n siel het wat onsterflik is en in sy liggaam vasgehou word om by die dood vrygelaat te word. ‘n Persoonlike opstanding het hulle dus ontken. In Jesus se argument met die Sadduseërs oor die opstanding (Matteus 22:23-32) hou Jesus sy bewyse beperk tot die eerste vyf boeke van die Ou Testament, maar wys daarop dat Sadduseërs se opvatting behels dat die God wat hulle dien die God van dooies moet wees (vers 32). Verder het die Sadduseërs nie in engele of geeste geglo nie. Hulle vervulling van die wet ^.was gerig op persoonlike moraliteit. Hulle godsdiens kon dus heel goed by Griekse opvattings oor deug aansluit.

In die tyd van die Nuwe Testament was die Sadduseërs die meerderheid in die Joodse Raad, die Sanhedrin. Paulus het die stryd oor die opstanding tussen Sadduseërs en Fariseërs (wat die opstanding sterk aanvaar het) uitgebuit toe by in Handelinge 23:6-10 voor die Sanhedrin verskyn het. Nadat Jesus vir Lasarus uit die dood opgewek het (Johannes 11:17-44), lees ons dat die priesterhoofde (waarvan die meeste Sadduseërs was) by name van Kajafas die hoëpriester, besluit het dat Jesus. moes sterf. Johannes 11:53 se uitdruklik dat hulle van toe of vasbeslote was om Jesus dood te maak. Vir die Sadduseërs se sosiale posisie onder die Romeine kon Jesus se magsdade geen voordeel inhou nie, en Lasarus se opwekking het hulle teologie skade gedoen. As meerderheid, in die Sanhedrin het hulle die Fariseërs meegesleep in hulle besluit, want die Fariseërs is so baie deur Jesus berispe dat hulle nie, soos in die .geval van Paulus wat self ‘n Fariseër was, teen die Sadduseërs kant gekies het nie.

Ander Joodse-groepe het hulle lede hoofsaaklik uit die Chassidim getrek. Van hierdie groepe was die Fariseërs, Esseners en Selote egte Chassidim, terwyl die Herodiane in sekere praktyke by sowel die Helleniste as die Chassidim gehoort het al was hulle met die mond eerder Chassidim-gesind.

Die Herodiane

Die Herodiane het die familie van Herodes gesteun as regeerders. Hulle was oorspronklik Edomiete en het namens die Romeine regeer en was daarom nie by alle Jode geliefd nie. As afstammelinge van Esau het die Jode tog eerder die Edomiete verdra as die Romeine. Die Herodiane was bly oor die Tempel wat Herodes herbou het, maar was nie ten gunste van belastings aan Rome nie. Hierin was hulle een met die Fariseërs (Matteus 22:15-17, Markus 12:13-14). So ook toe Jesus ‘n man se hand op die Sabbat genees het (Markus 3:5). Die Herodiane was, soos die Sadduseërs, bekommerd oor Jesus se populariteit by die volk, want dit kon hulle voorregte onder die Romeine skade doen. Verder was hulle bekend vir hulle morele slapheid (veral die familie van Herodes) en Jesus se leer het hulle dus nie aangestaan nie, net soos hulle ook nie van Johannes die Doper gehou het nie. Die Herodiane het saam met die Fariseërs, net soos die Fariseërs saam met die Sadduseërs, teen Jesus opgetree, want al het hulle onderling baie verskil was Jesus vir hulle ‘n gemeenskaplike vyand.

Skrywer: Prof JP Louw

Helleniste en Chassidim

Na die opbou van Jerusalem in die tyd van Esra en Nehemia het daar sowat twee eeue verloop totdat die Griekse wêreldheerser Aleksander die Grote Palestina verower het. Die kragtige Griekse kultuur is oral in Aleksander se ryk gepropageer en doelbewus op die plaaslike bevolkings afgedwing. Ook Palestina het nie ontsnap nie. Griekse soldate en die Griekse taal as omgangs­taal saam met Griekse lewenswaardes het in Palestina twee kenmerkende groepe laat ontwikkel, naamlik die Helleniste en die Chassidim.

Die Helleniste se naam is ontleen aan die Griekse woord vir Grieke, nl Hellene. Die woord Grieks was die Romeine se term vir die bewoners van Hellas, dit is Griekeland. Helleniste was mense wat die Griekse kultuur goedgesind was. Baie van die Joodse leiers het probeer om met die hulp van die Grieke mag te bekom oor ander Joodse groepe. Hierdie mense het die Griekse heersers na Aleksander die Grote as bondgenote beskou, want die Grieke het aanvanklik die plaaslike bevolking ‘n redelike mate van selfrege­ring toegelaat as hulle maar net Griekse lewensvorme gesteun het. In hierdie proses het Palestina vir lank ‘n speelbal tussen die Griekse heersers in Sirie en dié in Egipte geword. Palestina was tussen die twee groot magte geleë en was dan by die een, dan by ander ingelyf. Die Griekse heersers in Egipte was rustiger as die Siriërs. Die Griekse heersers in Sirië egter het telkens met meer mag Griekse idees probeer afdruk op die Jode. Toe die Siriese heerser Antiogus III in 198 n. C. Egipte verslaan, het Palestina weer onder Siriese bewind gekom. Maar Antiogus III, wat ‘n vurige ondersteuner van die Hellenisme (dit is die Griekse kultuur) was, het besluit dat die Jode meer moes toegee. Baie Jode was aanvanklik toegegee omdat Antiogus III hulle van Egipte bevry het, en Antiogus het ook aan die begin die ryk Jode bevoordeel om hulle te wen. Hulle weer, het horn gesteun om finansiële redes. Hulle het selfs die hoëpriesterskap van Jason (‘n Hellenis) gesteun. Jason het ‘n Griekse gimnasium in Jerusalem gebou om die jeug aan te moedig om Grieks te leer.

Teenoor die Helleniste het ‘n ander groep ontwikkel, die Chassidim wat hulle naam afgelei het van ‘n Hebreeuse woord wat “die godvresendes^“, “die toegewydes” beteken het. Die meer konserwatiewe Jood het horn tot die Chassidim aangetrokke gevoel, want die Chassidim het hulle beywer om hulle godsdiens suiwer te bewaar en om enige Hellenistiese invloed teen te staan. Toe die Makkabeërs, (‘n groep wat hulle beywer het om politieke vryheid te verkry) probeer het om hulle van die Siriese heersers te bevry, het die Chassidim hulle ondersteun. Maar toe die Chassidim uitvind dat die Makkabeërs eerder polities as religieus in hulle motiewe was en daarom ook Helleniste wat graag politieke onafhanklikheid wou hê in hulle geledere opgeneem het, kon die Chassidim nie anders as om hulle te onttrek nie. Die Makkabeërs het tog eindelik daarin geslaag om die Siriese juk of te skud wat natuurlik ook vir die Chassidim verligting gebring het.

Hoewel nog die Helleniste nog die Chassidim by name in die Nuwe Testament genoem word omdat hulle voor die tyd van die Nuwe Testament aktief was, het hulle opvolgers (die Sadduseërs en die Fariseërs) wat hulle ideale voortgesit het onder Romeinse juk nadat die Romeine die Makkabeërs verslaan het, die hoofgroepe van die Joodse partye in die tyd van die Nuwe Testament gevorm en kan ‘n mens byna se dat die Helleniste en Chassidim in nuwe vorme herleef het.

Skrywer:  Prof JP Louw