Die markplek

Die markplek het gewoonlik vanaf die poort gestrek. Hier het ook die owerhede hulle sittings gehad (Handelinge 16:19). Die inwoners het hier hulle ware verkoop en koopmanne van ver was hier bedrywig. Die mark was elke dag van die week oop (Nehemia 10:31), want sonder yskaste moes elke dag inkopies gedoen word.

Wanneer ‘n karavaan handelaars aankom, was so ‘n markdag baie spesiaal-byna ‘n fees. Baie poorte se werklike ingang was te klein om waens of selfs kamele in te laat. Die goedere moes per hand ingedra word. Dit is moontlik dat Jesus in Lukas 11:46 die vragte wat gedra moes word, as beeld van die Fariseërs se baie voorskrifte gebruik het. Miskien het Paulus ook hierby aangesluit toe by in Galasiërs 6:2 gesê het dat ons mekaar se laste moet dra. Hoe dit ook al sy: in die antieke wêreld is baie vragte maar oral op die skouers gedra.

‘n Mark in Bybelse tye. Let op die kamele met hulle handelsgoedere, die handelaars met hul stalletjies en die bedelaar op die voorgrond

Die markplek was ‘n besige bedryf met baie mense wat daar doenig was. In Athene het Paulus elke dag op die stadsplein, die mark dus, met verbygangers gepraat (Handelinge 17:17). Die mark was ook ‘n plek waar kinders gespeel het (Matteus 11:16-17). Werkloses het daar gaan staan in die hoop om gehuur te word (Matteus 20:3).

Strate

In die Ou Testamentiese tye het die strate vanaf die mark uitgeloop. Dikwels was die strate maar baie smal sodat mens skaars twee langs mekaar kon loop. Die huise is baie na aan mekaar gebou en die strate was soms weinig meer as ‘n laning tussen die huise. Vandag nog is daar in Jerusalem baie van hierdie ou strate te sien. Uit die strate het dikwels nog kleiner lanings na agterdele van huise geloop. Dit was nogal moeilik om jou weg te vind as jy vreemd was. Die eerste strate was net van grond en is sommer ook gebruik om enigiets op weg te gooi. In Jesaja 5:25 word die gesneuweldes vergelyk met die vuilgoed op die strate. Dikwels lees ons in die Ou Testament van modder in die strate (Psalm 18:43, Jesaja 10:6, Miga 7:10, Sagaria 9:3, 10:5), want almal het enige water daar uitgegooi en as dit gereën het, was die modder nog erger. Omdat strate so modderig geword het, is later plaveisel aangebring wat ‘n groot verbetering was. Strate het soms name gehad (Jeremia 37:21, Handelinge 9:11), maar die was aanvanklik min.

‘n Smal straat in die ou deel van Jerusalem

Omdat die strate smal en donker was, veral snags, was hulle ook gevaarlik. In die antieke wêreld was honde meestal op die strate aangewese vir kos en het so bygedra tot die gevaar. Psalm 59:7 vergelyk die ongeregtiges met honde wat snags op straat ronddwaal. Honde was nie hoog geag nie en was simbool van onsedelike mense (Openbaring 22:15). Eers ten tye van die Nuwe Testament is honde ook as huisdiere gebruik.

Stede wat deur die Grieke en Romeine gebou was, het heelwat anders gelyk. Hulle was beplan en die strate het plaveisel gehad. Voor groot geboue was oop pleine en waar groot strate kruis, is dikwels ook oop pleine gemaak. Sesarea wat deur Herodes gebou is as hawestad om die Romeine na Judea to bring, het ‘n hoofstraat gehad met winkels aan beide kante en met baddens en teaters. Huise is in Sesarea in blokke van vier gebou en daar was groter administratiewe geboue. Die ouer Ou Testamentiese stede was egter meestal maar redelik primitiewe woonplekke. Daarteenoor het Antiogië, waar Paulus dikwels vertoef het, selfs straatligte gehad. Die verskil is basies een van tyd. Dit het lank geduur voordat samelewings ‘n geordende geheel met beplanning en toesig geword het. Die oudste stede het meer spontaan ontwikkel.

Skrywer:  Prof PJ Louw

Die sentrum van ‘n woongebied

Water was die hartaar van dorpe en stede. Die waterput was ‘n eerste vereiste vir enige groepie om saam te leef. Mense het daagliks met hulle emmers (van velle gemaak) of kruike na die waterput gegaan om te skep (Johannes 4). Die put was dan ook ‘n belangrike sosiale plek vir gesels en rus.

Sommige waterputte was ‘n klein fontein, ander was gegrawe, dikwels in ‘n droë rivierbed. Min putte was diep en met ‘n muur omring. Baie was maar ‘n gat van ongeveer ‘n kubieke meter groot wat in droogtetye geen water gehad het nie (Jeremia 14:3). Die winterreëns het die putte aangevul en syferinge het hulle soms vir lank laat stand hou. Wanneer daar oorlog of struwelinge was, is putte toegegooi (Genesis 26:15, 2 Kronieke 32:4).

Die antieke put by Berseba

Stadsmure

Die stadsmuur was ‘n woongebied se belangrikste kenmerk. Aanvanklik het die mure uit gepakte klip bestaan. Jerigo se muur was op ‘n stadium selfs moontlik twee meter dik en het waarskynlik ook ‘n hele paar torings gehad. Toe die landbou meer ontwikkel het en bouwerke toegeneem het, is die onderste dele van mure met klip gebou en die hoër dele met gebakte stene. Die mure was gewoonlik so gebou dat hulle met die omliggende grond kon saamval sodat dit ‘n steilte gevorm het wat moeilik bestyg kon word. Sommige mure het skuins op na bo geloop, ander was regop dubbelmure, met kamers tussenin of net met rommel opgevul. Mure soos hierdie was dus baie dik.

Mure het nie altyd aanvallers uitgehou nie. As ‘n stad ingeneem is, was dit so verwoes dat dit herbou moes word. Omdat stede gewoonlik op die beste plekke vir beskerming (dikwels op hoogtes) gebou is, het mense ‘n verwoeste stad op dieselfde plek herbou. Soms is ‘n stad meer kere verwoes en kan argeoloë vandag wanneer hulle so ‘n stad opgrawe uit die verskillende lae die stad se geskiedenis vasstel. So ‘n “opgehoopte” stad is ‘n tel genoem (Esra 2:59, Esegiël 3:15). Die woord tel is nie by alle name gevoeg nie. Berseba was ook ‘n tel-en so was baie stede. Prakties gesproke was ‘n tel ‘n gemaakte heuwel of koppie. Die onderste deel van elke nuwe muur moes breed wees om ‘n basis te vorm. So is die heuwel dus gevorm en is grond en klip vasgestamp om die skuinste stewiger te maak om die nuwe muur te steun. Soms is die skuinste ingegrawe in die ou vlak van die heuwel sodat daar ‘n sloot gevorm is voordat die nuwe skuinste begin pak is. Die uitgrawing het so meer beskerming gebied, maar ook meer materiaal gelewer vir die nuwe skuinste om die nuwe muur te steun en die sloot se buitewal te verhoog.

Oorblyfsels van die muur van die Jebusiete stad van Jerusalem uit die agtiende eeu v.C.

Verbeterde tegnieke van oorlogvoering het dit nodig gemaak om die dubbelmure met kamers tussenin te vervang met breë soliede mure waarop torings en skerms aangebring is sodat die bo-punt van die muur as fort kon dien (2 Kronieke 26:15) vanwaar soldate kon skiet. By Lagis is selfs twee mure met ‘n oop stuk grond tussenin gebou om nog meer beveiliging te bied. Jerigo se muur moes op ‘n stadium ook ingeboude vertrekke gehad het. Ragab se huis (Josua 2:15) was bo in so ‘n muur met toegang tot die oop dak van die muur (Josua 2:6-8) wat dikwels ‘n ringmuur gehad waar wapens gehang is (Hooglied 4:4, Esegiël 27:11).

Skrywer: Prof JP Louw

Toe die vroegste mense begin het om die grond te bewerk, het hulle skuilings soos grotte verruil vir areas met meer vrugbare grond waar daar ook water beskikbaar was. Soms het dit tot botsings gelei met ander nomadiese groepe wat die water wou deel. Probleme soos hierdie het gemaak dat die vroegste landbouers bymekaar moes woon vir beskerming, en so het die eerste klein dorpies begin ontstaan. Hierdie dorpies was weinig meer as klein gehuggies. Ons moet nie aan hulle dink in terme van moderne dorpe nie.

Wanneer so ‘n dorpie taamlik kwesbaar was, het_. die inwoners dikwels hulle huisies so gebou dat hulle aanmekaar gelas het met ‘n soliede muur aan die rugkant wat tegelyk ‘n skermmuur ge­vorm het met slegs een ingang na ‘n binneplein. Soms het die area ^‘self deur sy ligging redelike veiligheid gebied en kon ‘n keerwal of muur van gepakte klippe bykomend opgerig word. Dit het veral gebeur wanneer die gebied baie vrugbaar was of ook op ^‘n handelsroete geleë was. Die relatiewe rykdom van so ‘n groepie bewoners het gemaak dat hulle meer kon bebou, veral toe brons ploegskare begin maak is en die landbou ook buite die omringde wonings uitgebrei het. So ‘n woongebied, met ‘n behoorlike muur om­ring, is ‘n stad genoem. In Levitikus 25:29-31 lees ons van so ‘n ommuurde stad en van dorpe sonder mure. Dit was die muur wat dit ‘n stad gemaak het en nie juis die grootte van die plek nie. Sells stede so belangrik soos Jerusalem en Megiddo was ten tye van die Ou Testament maar bale klein in terme van moderne standaarde. Die hele lengte van die muur om ^‘’n groterige stad was dikwels maar tussen 1 en 2 kilometer. Jerigo se muur was maar ongeveer ‘n half kilometer in lengte. Daarom kon Josua en sy mense op die sewende dag van hulle beleëring sewe maal om Jerigo loop (Josua 6:15). Later is by sommige stede baie sterk mure opgerig van gemesselde klippe of stene. Stede met so ‘n muur is ‘n versterkte stad genoem (Jeremia 34:7).

Stede en dorpe het bymekaar groepeer. In tye van oorlog het inwoners van die dorpe dikwels in die stede gaan skuiling soek en in oestye het inwoners van die stede dikwels gaan help om die oes op die lande rondom die dorpe in te samel. In Josua 15:32, 36 en 41 lees ons van “stede met hulle dorpe” wat saam nedersettings gevorm het.

Skrywer: Prof JP Louw

Interessante Skrifgedeeltes

Koop

1 Korintiers 6:20; 7:23; vgl ook Galasiers 3:13. “Julle is gekoop”. Paulus wend die woord “koop” hier figuurlik aan. Natuurlik is hier geensins sprake van enige geldtransaksie nie. In die Middeleeue is hierdie teks heeltemal verkeerd geïnterpreteer op grond van die gebruik van die term “koop” en is daar geglo dat God inderdaad ‘n prys aan die Satan moes betaal vir die vrykoping van die mens. Die betekenis van die term “koop” in die teksvers beteken bloot om die vryheid of loskoping van iemand te bewerkstellig en dat hierdie daad baie kos vir die een wat dit doen.

Gesondheidswette

God het aan die Jode verskeie gesondheidswette gegee en die mediese waarde van hierdie wette word eers in ons moderne tyd werklik besef. Volgens Deuteronomium 23:13 moes ‘n soldaat ‘n grafie by horn hê sodat alle menslike ontlasting begraaf kon word. Levitikus 13 het bepaal dat mense wat melaats was in isolasie moes verkeer. Dit het die verspreiding van die siekte voorkom. Dit is al gesuggereer dat die gewoonte om mans te besny daartoe gelei het dat baie min Joodse vrouens kanker in die baarmoeder opgedoen het. Die verbod op huwelike met sekere familielede is weer gegee om die oorerwing van ‘n hele aantal oorerflike siektes te voorkom.

Die maak van juweliersware Eksodus 28:9-14. Die Jode het die kuns van ingravering en die maak van juweliersware ontwikkel. Ivoor is ingegraveer en vir inlegsels gebruik (1 Konings 10:22; 22:39; Amos 3:15). Klein silinders is ingegraveer en is as persoonlike seëls gebruik. Hierdie kundigheid het natuurlikerwys ontwikkel veral omrede die Jode vanweë hut nomadiese bestaan nie materiale kon saamneem wat baie plek in beslag geneem het nie.

Ongeglasuurde potte

Matteus 10:42. Ongeglasuurde potte was baie belangrik. Omdat die water deur die klei kon verdamp, het dit die water in die binnekant lekker koud gehou. Moontlik het ons hier ‘n verwysing na koue water uit so ‘n kruik. Koue water in die warm Palestina het nie baie gekos nie, maar was kosbaar.

Aanduidings van geldwaardes Bybelvertalers het altyd maar ‘n probleem met die terme in die Bybel wat vir die verskillende geldeenhede gebruik word. Indien hulle die oorspronklike naam net so gebruik, sal dit betekenisloos wees vir die moderne leser. Indien hulle die naam van die oorspronklike muntstuk vervang met die naam van ‘n moderne muntstuk, kan so ‘n verstelling binne ‘n kort tydjie heeltemal uit pas wees vanweë die hoe inflasiesyfers wat so kenmerkend is van ons moderne wêreld.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Hierdie bring ons aan die einde van Prof. Stander se gedeelte. Volgende keer begin ons met Prof. J. P. Louw se gedeelte oor nasionale instellings en gewoontes.