Medisyne in die tyd van Jesus

In^. die Nuwe Testament lees ons van talle soorte siektes. Daar was melaatses, dowes, blindes, lammes, stommes asook mense wat koors gehad het of epileptiese aanvalle gekry het, of aan vrouesiektes gely het, ens. Dit blyk duidelik uit Markus 1:32-34 dat daar baie siektes aan die orde-van die dag was. Mense wie se siektetoestand versleg het, het, soos verwag kan word, dokters gaan opsoek. In die tyd van Jesus was daar ongetwyfeld baie geneeshere. Ons lees byvoorbeeld dat die vrou wat aan .bloedvloeiing. gely het, baie onder die behandeling van die dokters gely het en .dat sy alles wat sy gehad het, daaraan bestee het (Markus 5:25-26). Verder het Jesus ook die spreekwoord aangehaal wat soos volg lui: ^“Geneesheer, genees jouself” (Lukas 4:23). In die ruïnes van Pompeii is daar ‘n groot versameling chirurgiese instrumente gevind wat uit die eerste eeu: n.C. dateer. In die Bybel self lees ons nie van enige operasies wat gedoen is nie, uitgesonderd die besnydenis. Laasgenoemde moet egter veel eerder as ‘’n godsdienstige rite gesien word en nie soseer as ‘n mediese aksie nie. Benewens die fisiese siektes wat genoem is, was daar waarskynlik ook etlike siektes wat aan psigiese toestande toegeskryf kon word. Die doofstomheid van Sagaria, die pa van Johannes, is as ‘n teken deur God gegee, maar dit lyk nie of dit aan fisiese oorsake toegeskryf moes word nie. Dit vertoon veel meer ooreenkomste met psigiese toestande, soos byvoor­beeld wanneer ‘n mens groot skrik.

Jesus se houding teenoor sonde het nie die Ou Testamentiese siening weerspreek nie. Dit lyk of hy wel siektes beskou het as die gevolg van die Satan se aktiwiteite in die wêreld, en dat dit as sodanig teen­gegaan moes word. Hy het egter nie geglo dat alle siektes noodwendig altyd as gevolg van die persoon se individuele sondes op horn gekom het nie. Dit blyk duidelik uit Johannes 9:2-4: “Sy dissipels vra Horn toe: `Rabbi, deur wie se sonde is dit dat hierdie man blind gebore is: sy eie of sy ouers s’n?’ En Jesus antwoord: `Dit is nie deur sy eie sonde nie en ook nie deur sy ouers s’n nie, maar by is blind sodat die werke wat God doen, in horn gesien sal kan word.‑

Jesus het aanvaar dat sommige siektes wel aan duiwelbesetenheid toegeskryf kon word en Hy het dienooreenkomstig daarteen opgetree (bv Matteus 12:27), maar Hy het nie alle siektes op hierdie wyse behandel nie. Jesus het die oë van die blindes geopen en die dowes laat hoor. Een van die eien­aardige genesings was toe Jesus die blinde man in Betsaida genees het. Hierdie genesing het in ver­skillende stadia verloop: In die eerste stadium was sy visie nog nie heeltemal duidelik nie en eers nadat Jesus weer Sy hande op sy oë gesit het, kon hy duidelik sien wat om horn aangegaan het. Die houding wat Jesus teenoor siekte openbaar het, het ‘n groot rol gespeel op die eerste Christene se houding teenoor siektes en geneeshere. Lukas, ‘n dokter, was die reisgenoot van die apostel Paulus (Kolossense 4: 14). Hy was natuurlik ‘n Griekse dokter en daar was ‘n groot mate van ontwikkeling van medisyne in Griekeland. Dokters het ‘n eed afgelê, geskoei op die leringe van Hippokrates, dat die lewe van ‘n pasiënt altyd eerste gekom het, dat hulle nooit hul verhouding met vrouepasiënte sou uitbuit nie, dat hulle nooit aborsies sou bewerkstel­lig nie en dat hulle nooit vertroulike inligting bekend sou maak nie. Daar was ‘n groot mediese skool in Aleksandrië.

In die verhaal van die Barmhartige Samaritaan, is daar olie en wyn op die beseerde man se wonde gegooi (Lukas 10:34). Die vroeë Christene het hierdie praktyk voortgesit en siek mense met olie gesalf terwyl hulle ook vir hulle gebid het (Jakobus 5:14).

Jesus het bale mense genees van hul siektes en kwale en daardeur het Hy getoon dat Hy waarlik die Messias was (Lukas 7:20-22).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Mediese werkers

God het belowe dat die Jode goeie gesondheid sal geniet solank as wat hulle die wette van God gehoorsaam (Eksodus 15:26). Daar is etlike gesondheids­wette aan hulle gegee wat voorskrifte ingesluit het oor sake soos gereelde rus en ontspanning, die eet van geskikte kos, die vermyding van besoedelde water, seksuele aangeleenthede, die nakoming van higiëniese voorskrifte, die vermyding van mense met aansteeklike siektes, ens. Hierdie wette op sigself sou verseker dat, indien hulle nagekom word, ‘n hoë standaard van gesond­heidstoestand gehandhaaf sou kon word. Indien die wette nie gehoorsaam word nie, sou siektes volg (Deuteronomium 28:58-61). Die Israeliete het God as die groot Geneesheer beskou. Iemand wat siek was en horn nie tot God gewend het nie, is skerp gekritiseer. So word dit van Koning Asa gesê dat toe by ‘n uiters ernstige siekte aan sy voete opgedoen het, by selfs in die siekte nie die Here geraadpleeg het nie, maar wel die dokters (2 Kronieke 16:12). Die korrekte optrede tydens siekte was om tot God te bid (Numeri 21:7; 2 Konings 20; 2 Kronieke 6:28-30; Psalm 6; 107:17-21).

Maar daar was ‘n ander houding in ander lande. In Egipte en in Babilonië is siekte toegeskryf aan die werkinge van bose geeste en dokters is geraadpleeg om dit teen te werk. Alhoewel mediese werksaamhede dikwels baie ooreenkomste getoon het met magiese kunste, het hulle tog ook chirurgie beoefen en medisyne ontwikkel. Daar was selfs wette wat die^. werk van dokters beheer het. Die Hammoerabi Wetskode bepaal dat indien ‘n mens op iemand anders se .oog opereer het met behulp van ‘n koperlanset, en daardie persoon het sy oog verloor, dan moes die dokter se oog ook met ‘n koperlanset vernietig word.

Die Egiptenare was baie bedrewe met breinchirurgie. Hulle het gate in die kopbeen geboor “om die bose geeste te laat uitkom”, maar deur dit te doen het hulle die drukking op die brein verminder wat soms wel tot genesing gelei het. Dit is ook in Lakis gedoen. Verder het die Egiptenare tandheel­kunde beoefen en sommige van die Fenisiërs het goue tande gehad.

‘n Romeinse chirurg versorg ‘n wond. Kyk na al sy instrumente, wat onder andere ook ‘n klein sagie insluit

Ten spyte van die teologiese sienings van die Jode, het die houding van die omringende nasies tog ‘n invloed op hulle gehad. Op die alledaagse vlak van die lewe lyk dit of die mense amulette (d. w. s “towerkragtige voorwerpe”) gedra het om die bose geeste af te weer. Soos Koning Asa het hulle ook die dokters besoek. Op Hiskia se sweer is ‘n vyekoek gesit omdat daar geglo is dat dit genesende krag besit het (2 Konings 20:7). Teen die tyd dat die Boek Job geskryf is, het die sieninge van^. die Jode at baie verander. Reëlreg in stryd met die algemene siening van daardie tyd, spel die Boek Job dit duidelik uit dat Job se siekte nie die gevolg van sonde was nie. Volgens^. die Apokriewe geskrif Jesus Sirag, wat uit die tweede eeu v. C. dateer, gee God, alhoewel Hy die heler is, gawes van genesing aan die mense. Die mense het ook van mediese hulp gebruik gemaak: Jesaja het gesê dat-Juda se “wonde” (d.w.s. ^“toestand’^‘) skoongemaak, verbind en met salf behandel moes word (Jesaja_.1:6); wyn-wat-met gal gemeng is, is as ‘n pynstiller gebruik (Matteus 27:34); daar is geglo dat-die gebruik -van liefdesappels ^‘n vrou vrugbaar kon maak (Genesis 30); voorts het daar regdeur die Bybelse tyd talle vroedvroue opgetree (Eksodus-1:15; vgl ook Esegiël 16:4).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Klipmesselaars

Klipkappers en klipmesselaars het nou saam met skrynwerkers gewerk in die boubedryf. Hierdie was egter nog ‘n vaardigheid wat deur die Jode aangeleer moes word. Die Jode het die groot en goed versterkte stede van die Kanaäniete (Numeri 13:28) vernietig, en hulle het nie geleer hoe om dit weer te herbou nie, totdat hulle op ‘n later stadium deur die Fenisiërs gehelp is. Die Israeliete het dikwels van buitelanders gebruik gemaak om hierdie taak te vervul. In die Ou Testament word daar ook gepraat van parskuipe wat uit klip gekap is (Jesaja 5:2), grafte wat in soliede rots uitgekap is (Jesaja 22:16) en verder is klippe ook vir verskeie ander konstruksies gebruik (vgl Eksodus 20:25). Wat die boubedryf betref, het die klipmesselaars se taak reeds met die lê van die fondasies begin. ‘n Voor is gemaak en met klip en kalksteen gevul (1 Konings 5:17; vgl Lukas 6:48) waarna dit toegelaat is om vas te sak.

Klipmesselaars besig om te werk in Jerusalem

‘n Baie groot klip is gebruik om die hoeksteen van die gebou te vorm. Dit het vastigheid en stabiliteit aan die hele gebou gegee. Daar is al in die Tempelarea in Jerusalem so ‘n massiewe klip ontdek wat byna twaalf meter lank was. Dit het daartoe aanleiding gegee dat die woord vir “hoeksteen” dikwels metafories gebruik is vir “hoofde” of “leiers” (Rigters 20:2; 1 Samuel 14:38; vgl Psalm 118:22).

Vervolgens is die mure op die fondasies gebou. Opgrawings toon egter dat die meeste van hierdie mure met ru ongekapte klippe gebou is. Die openinge by die laste is met kleiner klippies gevul. Slegs in die era van Salomo en Agab is die klippe gekap en later is daar weer teruggekeer na ruklip. Na die terugkeer uit die ballingskap het huise van gekapte klip weer begin verskyn. In gevalle van huise wat met gekapte klip gebou is, is die klippe in die steengroef gekap. Die kalksteen was altyd sagter as dit ondergronds, soos byvoorbeeld in ‘n tonnel, gekap is omdat dit hard geword het sodra dit met lug in aanraking gekom het. Die algemene praktyk was dus om reeds in die steengroef die klippe min of meer volgens hul regte grootte to kap. Op die bouperseel is die laaste klein veranderinkies aan die klippe aangebring. Toe Salomo se tempel gebou is, is die klipblokke heeltemal afgewerk in die steengroef omdat ‘n fyner afwerking daar aan hulle gegee kon word aangesien die klip toe nog sag was (1 Konings 6:7). Die mure is haaks gebou met behulp van ‘n meetstok en ‘n skietlood. (Esegiël 40:30). Die meetstok het bestaan uit ‘n reguit riet wat omtrent sewe meter lank was. Die skietlood weer het bestaan uit ‘n omgekeerde kegel waaraan ‘n linnetou vasgemaak was. Aan die ander punt van die linnetou was ‘n stok met omtrent dieselfde deursnee as die deursnee van die kegel se basis. Wanneer die stok bo teen die kant van die muur gehou word, moes die kant van die kegel se basis die muur net-net raak indien die muur haaks was (vgl Amos 7:8). ‘n Lyn is gespan van die een hoek tot die ander hoek en ‘n laag klippe is gebou tot teen die lyn alvorens daar met die volgende laag begin is (vgl 2 Konings 21:13).

‘n Deel van die massiewe klipwerk rondom die Koepel van die Rots. Die groot klippe wat die onderste deel van die muur vorm kom uit Herodes se tyd.

Natuurlik is ook nie alle huise met klip gebou nie. Amos het kliphuise as ‘n luukse beskou wat slegs moontlik gemaak is omdat die armes uitgebuit is (Amos 5:11). Dit was veral openbare plekke soos die Tempel, die stadsmure en die voorraadstede soos Megiddo wat gewoonlik van klip gebou is. Fenisiese bouers het waarskynlik met al hierdie projekte gehelp. ‘n Mens kan dit duidelik sien in, die kwaliteit van die geboue.

Daar is selfs van stryklae en koplae gebruik gemaak om die mure te versterk (d.w.s. sommige stene is in die lengte in die muur ingemessel terwyl ander stene weer in die dwarste in die muur ingemessel is). Die klipkappers het die klippe dikwels so akkuraat gekap dat daar feitlik geen opening tussen die klippe was nie en dit het baie keer nie eens pleister benodig nie. Die klipmesselaars het selfs daarin geslaag om vensters in hierdie klipmure in te bou (Jeremia 22:14).

Die meeste huise is egter van modderstene gebou. Hierdie modderstene is gemaak deur modder en strooi in houtgietvorms te gooi, en dit is dan gelos om in die son hard te word. Modder is dus as messelklei en pleister gebruik vir sowel die buitekant as die binnekant van die mure. Ander huise wat meer “rof” was, is gebou van ‘n mengsel van klippe en modder. Maar die klipmesselaars was ook betrokke in die bou van silo’s, putte, klipbakke, openbare geboue, gewelwe, paaie en akwadukte (die laaste drie eers in die Romeinse tye). Met die ontwikkeling van die gewelf of boog, was daar ‘n sleutelsteen met ‘n eienaardige vorm wat die boog of gewelf bymekaar gehou het. Dit is die dekklip genoem en dit was ‘n baie belangrike klip in die konstruksie van die gebou. Die Griekse woord wat in Efesiërs 2:20 gebruik word as ‘n verwysing na Christus, kan met “hoeksteen” of “dekklip” vertaal word. Sommige geleerdes meen dat laasgenoemde vertaling hier verkies moet word. Ander geleerdes wys weer daarop dat daar in dieselfde vers van bouwerk op die fondament gepraat word en dus sou “hoeksteen” die meer waarskynlike interpretasie wees. Dit lyk verder meer waarskynlik dat Paulus sou verwys na ‘n klip wat in die Tempel gevind kon word (d.w.s. ‘n “hoeksteen”) as na die dekklip wat op ‘n gewelf of op ‘n spits dak voorkom. In ieder geval, die algemene betekenis is duidelik: Christus is die heel belangrikste klip in die struktuur!

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Wewery

Die weefkuns het regdeur die Ou Testament ontwikkeling ondergaan. Aanvanklik is ‘n horisontale weeftoestel gebruik wat op die grond vasgemaak is. Later is ‘n vertikale weeftoestel ontwikkel, alhoewel daar tye en plekke was waar beide soorte tegelykertyd gebruik is. Die horisontale weefraam is met penne op die grond vasgeslaan. Die lang skeringdrade, wat oor die lengte van die weefraam geloop het, was net so lank as wat die verlangde stuk materiaal moes wees. Die (spin)drade, wat om die spinsel gedraai was, is onder deur al om die ander skeringdraad gesteek. Om hierdie proses to vergemaklik, is ‘n plat stukkie hout gebruik wat reeds onder deur al om die ander skeringdrade gesteek was. Wanneer hierdie plat stukkie hout op sy kant gedraai is, het dit die skeringdrade van mekaar geskei en genoeg plek gemaak vir die inslagdraad om met ‘n stokkie na die ander kant toe deurge­steek te word. Wanneer die inslagdraad weer terug­getrek word, moes dit bo-oor en onderdeur die opeenvolgende skeringdrade getrek word.

‘n Bedoeienvrou spin wol wat later geweef moet word.

Later is dit besef dat indien dieselfde skering­drade wat deur die plat stukkie hout afgedruk is, weer opgetrek kon word deur dit met lussies aan ‘n tweede plankie vas te maak, dit daartoe sou bydra dat die “terugreis” van die stokkie met die inslag­draad baie vinniger sou kon geskied. So is die stokkie met die wewerspoel vervang. Hierdie we­werspoel was reeds in gebruik in die tyd van Job (Job 7:6). Delila het Simson se sewe haarlokke in haar materiaal op die weefstoel vasgeweef (Rigters 16:13). Die ^“pen^“ waarvan in hierdie vers gepraat word, is gebruik om die inslagdrade na die kant van die raam toe te slaan sodat die drade dig en kompak kon word.

Die probleem met die horisontale weefstoel was dat die wydte van die materiaal beperk was tot die armlengte van die wewer omdat die wewer by die weefstoel gehurk of gesit het. Die uitvinding van die regop weeftoestel het dit vir ‘n wewer moontlik gemaak om veel wyer materiaal te maak omdat die wewer heen en weer aan die voorkant van die materiaal kon verbyloop. In sulke gevalle is ‘n baie groot en swaar houtraamwerk gebou (vgl 1 Samuel 17:7) byna soos ^‘n vierkantige ingang. Die skering­drade het aan die dwarsbalk gehang en ‘n hele klomp klippe of kleiballe met gaatjies deur (d. w. s. weefgewigte) is aan die vertikale skeringdrade gehang (sien die foto). Die materiaal is dan van bo na onder gemaak, en die pen is gebruik om al die inslagdrade teen die bokant van die wewersraam vas te stamp.

‘n Vrou is besig om op ‘n regop weeftoestel te weef. Kyk hoe hang die weefgewiggies aan die skering

In ‘n latere ontwikkeling van die weefstoel is die gewiggies onderaan die skeringdrade met ‘n rolstok vervang waarop die reeds voltooide materiaal kon oprol. Die wewery is toe van onder na bo gedoen. Hierdie weefstoele kon egter nie gebruik word om stowwe met ingewikkelde gekleurde patrone te maak nie. Moontlik is die “bont” en “veelkleurige” stowwe waarvan die Bybel praat (vgl Rigters 5:30; Esegiel 26:16) gemaak deur stukke materiaal van verskillende kleure aanmekaar vas te werk. Die materiaal se grootte kon egter op die weefstoel verander word deur bloot die aantal skeringdrade te verminder of te vermeerder.

Skrywer:  Prof Hennie Stander