Werkers met klei

Klei wat deur die Israelitiese pottebakker gebruik is, is in hul onmiddellike omgewing uitgegrawe en dit kom van die grond direk onder die oppervlakte af. Die klei is daarna vir ‘n tyd aan die wind en weer blootgestel. Dit het die klei laat verbrokkel en ook van alle chemiese onsuiwerhede ontslae laat raak. Dit is daarna met water gemeng en tot kneebare klei getrap. Vervolgens is dit na ‘n bank geneem waar daar sorgvuldig net die regte hoeveelheid water bygevoeg is om dit tot die regte vastigheid te bring sodat daarmee gewerk kon word. Soms is bymiddels, soos kalksteen, tot die klei toegevoeg, ten einde te verseker dat die eindproduk hitte beter kon weerstaan en sodat die artikel derhalwe ook vir kookdoeleindes gebruik kon word. In Jesaja 41:25 praat Jesaja oor die uittrap van die klei.

Toe die Jode begin leer het om pottebakkery te beoefen, het hulle ‘n bedryf betree wat reeds ‘n baie lang geskiedenis gehad het. Eenduisend vyfhonderd jaar vroeër is die eerste keer met pottebakkery begin deurdat klei soos ‘n lang ^“wurm^“ gerol is, en daarna sirkelvormig neergesit is; vervolgens is die een rol klei bo-op die ander geplaas, rol vir rol, totdat die bak of kruik voltooi is. Die riwwe aan die buitekant daarvan moes vervolgens glad gemaak word en is daarna versier. Dit was baie moeilik om ‘n gelyk en gladde vorm aan die buitekant van die houer te kry. Dit is egter later ontdek dat sulke potte of bakke baie makliker gemaak kon word indien dit in ‘n sirkelvormige gat in die grond geplaas word en dit dan teen die wande van die gat in die rondte gedraai word.

Die pottebakkerswiel

Hierdie rotasieproses is verder ontwikkel deur iemand by wie die gedagte opgekom het om die klei op ‘n horisontale wiel te plaas. In die Ou Testamentiese tye is ‘n plat wiel van hout, klei of kalksteen, horisontaal rondom ‘n as op die werkbank met die hand gedraai. Die as van die wiel het vertikaal in die werkbank gesteek. Een persoon het die wiel ge­draai terwyl die ander een die klei daarop kon vorm. Toe Jeremia na die pottebakker se huis gegaan het en gesien het hoe ‘n pot gemaak word, en hoe hy weer iets anders daarvan gemaak het toe sy eerste poging misluk het, het hy waarskynlik na so ^‘n skyf of wiel gekyk (Jeremia 18:1-4). Dit was eers in 200 v. C. dat die gedagte by iemand in hierdie bedryf opgekom het om ‘n tweede wiel, op die hoogte van ‘n mens se voete, vas te maak aan die onderpunt van die as wat ook die boonste wiel vasgehou het. Hierdie tweede wiel het dit vir die persoon wat die klei gevorm het, moontlik gemaak om nou self die wiel met sy voete te draai. In Jesus Sirag, ‘n apokriewe boek wat omtrent in dieselfde tyd geskryf is, het ons ‘n pragtige beskrywing van hierdie tweede soort wiel: “So sit die pottebakker by sy werk, en by draai die wiel in die rondte met sy voete . . . hy vorm die klei met sy arm, en met sy voete ervaar by die krag daarvan.” (Jesus Sirag 38:29).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Na hul semi-nomadiese lewe, het die Jode hulself in Kanaän gaan vestig. Hulle verblyf hier is onderbreek slegs deur die tyd wat hulle in Egipte vertoef het. Terwyl hulle in Kanaän was, moes hulle verskeie vaardighede ontwikkel wat reeds vroeër deur die Kanaäniete, wat deur hulle verdryf is, ontwikkel was. Sommige vaardighede het met moeite gekom. Hulle het byvoorbeeld nooit dieselfde hoë gehalte van pottebakkerskuns bereik as dit wat deur die nasies rondom hulle beoefen is nie. Vanweë die geweldige baie erdewerk wat opgegrawe is, het ons baie kennis van hierdie bedryf soos wat dit deur die antieke mense beoefen is. Daar was egter ongetwyfeld ‘n drastiese verlaging van standaard in die pottebakkerskuns in Palestina nadat die Jode die land ingeneem het. Hulle potte was wel sterk, maar dit het nooit die fyn afwerking of die mooi versierings gehad soos wat dit gevind kon word by ander nasies van daardie tyd nie. Die eerste keer wat pottebakkery wel in die Bybel genoem word, is toe Dawid gevlug het voor Absalom en die Jordaanrivier oorgesteek het om na die oostelike kant daarvan toe te gaan. Daar het die Gileadiete en die Ammoniete vir horn beddegoed, skottels en erdegoed gebring wat by nodig gehad het (2 Samuel 17:27-28).

Nadat individue sekere vaardighede bemeester het, is dit weer geleer vir hul eie gesinne en ander groepe mense. Later het dit heel algemeen geword om groepe ambagsmanne bymekaar te kry. Daar was ‘n Potskerwepoort in Jerusalem wat op die Hinnomvallei uitgeloop het in die tyd van Jeremia (Jeremia 19:2), en die naam van hierdie poort is waarskynlik ontleen aan al die pottebakkers wat daar naby was. Toe die muur van Jerusalem in die tyd van Nehemia herbou is, was daar ‘n Bakoondtoring (Nehemia 3:11; 12:38) waarskynlik omdat die oond van die bakkers daar geleë was. Soos die tegnologie en die materiaal ontwikkel het, en soos die bevolking toegeneem het, het daar algaande ‘n groter mark vir goedere ontstaan. Ambagslui het dus saamgestaan om produkte in groot maat te vervaardig. Die sentrums waar produkte vervaardig is, het selfs hul eie handelsmerk gehad wat op die produkte geplaas is. Daar is vandag al baie produkte gevind tydens opgrawings met sulke handelsmerke daarop. In Efese was daar byvoorbeeld genoeg silwersmede wat kon saamstaan om ‘n hele openbare betoging teen Paulus aan die gang te sit omdat sy prediking die verkope van die silwerbeelde van die tempel van Artemis nadelig beïnvloed het (Handelinge 19:23-29).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Miga 7:14. Miga het uitgesien na die dag wanneer konings hul volk sal regeer soos ‘n herder sy skape oppas: “Pas jou volk op met jou kierie, die kleinvee wat aan jou behoort.”

Slingervel

1 Samuel 25:29. Abigail bid dat die Here “die siel van Dawid se vyande uit die holte van die slinger sal wegslinger”. Abigail het dus hiermee vir die Here gevra dat Dawid se vyande ver weg verwyder sal word net soos wat ‘n mens ‘n klip uit ‘n slingervel gooi.

Versorging van die skape

Jesaja 40:11. Hier word die beeld gebruik van die herder wat die lammers optel en wat die ooie versigtig hanteer tydens lammertyd. Dit versinnebeeld die groot sorg waarmee God na Sy kinders omsien: “Soos ‘n herder versorg Hy sy kudde: die lammers maak Hy bymekaar in sy arms en Hy dra hulle teen Sy bors; Hy sorg vir die lammerooie.”

Die Lam van God

Johannes 1:29. Johannes die Doper het na Jesus verwys as “die Lam van God wat die sonde van die wêreld wegneem”. Hierdie woorde verwys beslis nie na die sondebok nie (vgl Levitikus 16:20-22) omdat hier van ‘n skaaplam, en nie ‘n bok nie, gepraat word. Dit moet veel eerder as ‘n verwysing na die pasgalam gesien word. Volgens Johannes (19:14) is Jesus omtrent dieselfde tyd gekruisig as wat die pasgalam geslag moes word. Net soos die pasgalam, is ook Jesus se bene nie gebreek nie (Johannes 19:33,36; vgl ook Eksodus 12:46). Alhoewel die slag van die pasgalam nie in die Judaïsme as ‘n sondoffer beskou is nie, is dit nogtans duidelik waarom dit later so verstaan is: dit is immers hoe hulle die dood van Christus gesien het. Johannes die Doper se uitspraak beteken derhalwe iets soos “Dit is die Lam wat God gegee het om versoening vir die mense te bewerkstellig.”

Die geboortedag van Jesus

Lukas 2:8. Niemand weet presies wanneer Jesus gebore is nie. Die datum 25 Desember is egter in die vierde eeu n.C. gekies om as teenfoeter te dien vir die heidense feeste wat die Christene gaan bywoon het. Daar is derhalwe besluit om ook vir die Christene die geleentheid te bied om op hierdie dag fees te kon vier en dit is toe gekoppel aan die geboortedag van die Here. In Desembermaand is dit egter nog winter in Palestina. Dit is dan te koud vir die herders om in die oop veld by hulle skape wag te hou (Lukas 2:8) en dus kan ons met redelike sekerheid sê dat Christus nie in Desembermaand gebore is nie. Dit is dus meer waarskynlik dat hierdie gebeure in die lente of somer plaasgevind het.

Die herder

Efesiers 4:11. “En Hy het gegee sommige as apostels, ander as profete, ander as evangeliste, ander as herders en leraars.” In hierdie gedeelte word een van die kerkleiers as ‘n herder bestempel. Dit is ‘n figuurlike aanwending van die term “herder”. Let verder daarop dat daar in hierdie vers nie sprake is van vyf klasse van persone nie, maar net van vier. Die laaste klas handel oor twee aktiwiteite wat mekaar aanvul, naamlik die van herder en leraar, dit wil sê om ‘n gemeente te help en te lei, maar ook te onderriq. Die herders was almal weer verantwoordelik aan Jesus, die opperherder (1 Petrus 5:4).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Bokke

Bokke was baie belangrik vir die mense van die antieke tye, soos dit blyk uit die talle verwysings in die Bybel daarna, alhoewel daar minder oor bokke as oor skape gepraat word. Die bokke en die skape het apart gewei maar nie te ver van mekaar nie aangesien hulle in elk geval min of meer dieselfde ^‘snort weiding nodig gehad het. Soms het die bokke egter met die skape gemeng. Die skeiding van die diere in skape en bokke was altyd die taak van die herder. In Matteus 25:32 het Jesus hierdie beeld in gedagte gehad toe Hy gesê het dat wanneer al die volkere voor Horn gebring word, by die mense van­mekaar sal skei soos ‘n wagter die skape van die bokke skei. Wanneer die bokke by die skape is, is die bokke geneig om die dominante groep te wees. Dit het Jesaja daartoe aangespoor om na die “leiers van die aarde^“ te verwys as die “bokke van die aarde^“ (Jesaja 14:9; sien ook Daniel 8:5).

Tog is daar ook verskille tussen die bokke en die skape. Bokke is baie vas op hulle voete en kom baie maklik oor die weg in bergagtige en rotsagtige plekke, terwyl skape gebiede verkies wat meer gelyk is. Skape verkies om gras te vreet terwyl bokke weer die blare van bome en bosse verkies het. Teen die middag het die kleinvee egter nie verder gewei nie, want dan het hulle gele en slaap (Hooglied 1:7).

Bokke is egter nooit as net so waardevol as skape beskou nie. Ook het die vleis van ‘n bokkie nie baie gunstig vergelyk met die vleis van ‘n kalf nie (Lukas 15:29 ev). Verder was dit op ‘n bok wat al die sondes van Israel oorgedra is. Die bok is daarna die woestyn ingejaag en moes daar agtergelaat word (Levitikus 16:20-22). Dit is ook die “bokke” wat bestem is vir vernietiging wanneer Christus weer kom (Matteus 25:33, 41). Die onpopu­lariteit van die bok kan moontlik toegeskryf word aan die feit dat die bok inderdaad ‘n baie destruktiewe geaardheid het. Hulle klim in die borne en vernietig dit deurdat hulle al die blare en takkies afvreet. Sodoende rig hulle aan ‘n land se plantegroei geweldig baie skade aan.

Tog lees ons in die Bybel dat verskeie persone redelike groot bokkuddes gehad het. Jakob het onder andere tweehonderd bokooie en twintig bok­ramme vir Esau as ‘n geskenk gestuur (Genesis 32:14) terwyl Nabal ‘n duisend bokke gehad het (1 Samuel 25:2). Die Arabiere, weer, het sewe­duisend sewehonderd bokramme vir Koning Josafat as geskenk gegee (2 Kronieke 17:11). Die bokke is vir hul melk aangehou en ook is hul vleis geëet (Rigters 6:19). Verder is bokhaar gebruik vir die weef van materiaal.

Skaapskeerdery

Daar was twee baie belangrike tye vir die skaapherder,  lammertyd en skeertyd. Lammertyd was in Januarie/Februarie. Skeertyd het na die somerweiding gevolg en dit het gewoonlik met groot feesvierings gepaard gegaan. Die verhaal in 1 Samuel 25 speel juis af teen die agtergrond van skeertyd. Die groot maaltyd wat Nabal en sy gaste geniet het, was waarskynlik die feesmaal wat gewoonlik aan die einde van die skeerseisoen gehou is. Nabal was ‘n baie ryk man en ons sien dat by ‘n “feesmaal gehad het soos ‘n koning” (1 Samuel 25:36-38). Maar ons lees ook in 2 Samuel 13:23-28 van ‘n groot maaltyd wat saam met die skeerders gehou is. Net soos in die geval van Nabal hierbo, het hierdie feesvieringe weer eens met oormatige drank­misbruik gepaard gegaan-soveel so dat dit selfs ‘n gulde geleentheid geskep het _.vir die beplanning van ‘n moord.

Ons moet egter nie dink dat al die kuddes in die Bybelse tyd baie klein was nie. Groot skaapboere moes etlike herders huur om hul skape op te pas. Koning Mesa van Moab moes honderdduisend lammers en die wol van honderdduisend-ramme aan die Koning van Israel lewer (2 Konings 3:4). Job het veertienduisend stuks kleinvee gehad na sy ontberinge (Job 42:12). Koning Salomo het met die inwyding van die tempel honderd-en-twintig­duisend stuks kleinvee as maaltydoffer geoffer (1 Konings 8:63).

Die hoëpriester Eljasib het aan die mees oostelike kant van die noordelike muur van die ou stad Jerusalem ‘n ingang gemaak waardeur die skape kon ingaan om geoffer to word in die tempelarea. Dit is die Skaappoort genoem (Nehemia3.1; 12:39). Hier is skape verkoop om geoffer te word. Die hekke en poorte is dikwels gebruik vir allerhande gesprekke en ook om handel te dryf. Die poort het dan die naam gekry van die soort item waarmee daar handel gedryf is-vandaar Skaappoort. (Die frase “om in die poort te sit” het later die betekenis gehad van “om ‘n sekere sosiale status te geniet”-sien bv. Ester 5:13). Nie ver van die Skaappoort nie, is daar in 1888 tydens opgrawings op twee baddens afgekom. Een van hulle het vyf pilaargange gehad en dit is waarskynlik die Bad van Betesda waar Jesus die man gesond gemaak het wat al agt-en-dertig jaar lank siek was (lees Johannes 5:2). Volgens oorlewering is hierdie baddens gebruik vir die was van skape.

Skrywer:  Prof Hennie Stander