Bokke

Bokke was baie belangrik vir die mense van die antieke tye, soos dit blyk uit die talle verwysings in die Bybel daarna, alhoewel daar minder oor bokke as oor skape gepraat word. Die bokke en die skape het apart gewei maar nie te ver van mekaar nie aangesien hulle in elk geval min of meer dieselfde ^‘snort weiding nodig gehad het. Soms het die bokke egter met die skape gemeng. Die skeiding van die diere in skape en bokke was altyd die taak van die herder. In Matteus 25:32 het Jesus hierdie beeld in gedagte gehad toe Hy gesê het dat wanneer al die volkere voor Horn gebring word, by die mense van­mekaar sal skei soos ‘n wagter die skape van die bokke skei. Wanneer die bokke by die skape is, is die bokke geneig om die dominante groep te wees. Dit het Jesaja daartoe aangespoor om na die “leiers van die aarde^“ te verwys as die “bokke van die aarde^“ (Jesaja 14:9; sien ook Daniel 8:5).

Tog is daar ook verskille tussen die bokke en die skape. Bokke is baie vas op hulle voete en kom baie maklik oor die weg in bergagtige en rotsagtige plekke, terwyl skape gebiede verkies wat meer gelyk is. Skape verkies om gras te vreet terwyl bokke weer die blare van bome en bosse verkies het. Teen die middag het die kleinvee egter nie verder gewei nie, want dan het hulle gele en slaap (Hooglied 1:7).

Bokke is egter nooit as net so waardevol as skape beskou nie. Ook het die vleis van ‘n bokkie nie baie gunstig vergelyk met die vleis van ‘n kalf nie (Lukas 15:29 ev). Verder was dit op ‘n bok wat al die sondes van Israel oorgedra is. Die bok is daarna die woestyn ingejaag en moes daar agtergelaat word (Levitikus 16:20-22). Dit is ook die “bokke” wat bestem is vir vernietiging wanneer Christus weer kom (Matteus 25:33, 41). Die onpopu­lariteit van die bok kan moontlik toegeskryf word aan die feit dat die bok inderdaad ‘n baie destruktiewe geaardheid het. Hulle klim in die borne en vernietig dit deurdat hulle al die blare en takkies afvreet. Sodoende rig hulle aan ‘n land se plantegroei geweldig baie skade aan.

Tog lees ons in die Bybel dat verskeie persone redelike groot bokkuddes gehad het. Jakob het onder andere tweehonderd bokooie en twintig bok­ramme vir Esau as ‘n geskenk gestuur (Genesis 32:14) terwyl Nabal ‘n duisend bokke gehad het (1 Samuel 25:2). Die Arabiere, weer, het sewe­duisend sewehonderd bokramme vir Koning Josafat as geskenk gegee (2 Kronieke 17:11). Die bokke is vir hul melk aangehou en ook is hul vleis geëet (Rigters 6:19). Verder is bokhaar gebruik vir die weef van materiaal.

Skaapskeerdery

Daar was twee baie belangrike tye vir die skaapherder,  lammertyd en skeertyd. Lammertyd was in Januarie/Februarie. Skeertyd het na die somerweiding gevolg en dit het gewoonlik met groot feesvierings gepaard gegaan. Die verhaal in 1 Samuel 25 speel juis af teen die agtergrond van skeertyd. Die groot maaltyd wat Nabal en sy gaste geniet het, was waarskynlik die feesmaal wat gewoonlik aan die einde van die skeerseisoen gehou is. Nabal was ‘n baie ryk man en ons sien dat by ‘n “feesmaal gehad het soos ‘n koning” (1 Samuel 25:36-38). Maar ons lees ook in 2 Samuel 13:23-28 van ‘n groot maaltyd wat saam met die skeerders gehou is. Net soos in die geval van Nabal hierbo, het hierdie feesvieringe weer eens met oormatige drank­misbruik gepaard gegaan-soveel so dat dit selfs ‘n gulde geleentheid geskep het _.vir die beplanning van ‘n moord.

Ons moet egter nie dink dat al die kuddes in die Bybelse tyd baie klein was nie. Groot skaapboere moes etlike herders huur om hul skape op te pas. Koning Mesa van Moab moes honderdduisend lammers en die wol van honderdduisend-ramme aan die Koning van Israel lewer (2 Konings 3:4). Job het veertienduisend stuks kleinvee gehad na sy ontberinge (Job 42:12). Koning Salomo het met die inwyding van die tempel honderd-en-twintig­duisend stuks kleinvee as maaltydoffer geoffer (1 Konings 8:63).

Die hoëpriester Eljasib het aan die mees oostelike kant van die noordelike muur van die ou stad Jerusalem ‘n ingang gemaak waardeur die skape kon ingaan om geoffer to word in die tempelarea. Dit is die Skaappoort genoem (Nehemia3.1; 12:39). Hier is skape verkoop om geoffer te word. Die hekke en poorte is dikwels gebruik vir allerhande gesprekke en ook om handel te dryf. Die poort het dan die naam gekry van die soort item waarmee daar handel gedryf is-vandaar Skaappoort. (Die frase “om in die poort te sit” het later die betekenis gehad van “om ‘n sekere sosiale status te geniet”-sien bv. Ester 5:13). Nie ver van die Skaappoort nie, is daar in 1888 tydens opgrawings op twee baddens afgekom. Een van hulle het vyf pilaargange gehad en dit is waarskynlik die Bad van Betesda waar Jesus die man gesond gemaak het wat al agt-en-dertig jaar lank siek was (lees Johannes 5:2). Volgens oorlewering is hierdie baddens gebruik vir die was van skape.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Die skaapkraal

Die eienaars van ‘n paar kuddes vee het dikwels een skaapkraal naby die huis van een van die eienaars gebou. Dit was sonder enige dak en die mure van die kraal is gemaak deur klippe, wat in die omgewing opgetel is, opmekaar te stapel. Soms is dorings op die bopunt van die mure gesit. Die kraal het net een ingang gehad en meer as een kudde kon in so ‘n skaapkraal geherberg word. Nogtans het die skape nie deurmekaar geraak nie aangesien elke herder sy eie skape geken het. Die kraal het beskerming gebied teen wilde diere, maar ook teen diefstal. Die herder het by die skape geslaap om hulle op te pas. Omdat die kraal sonder ‘n dak was, het diewe en rowers nie van die ingang gebruik gemaak nie, maar sommer oor die mure geklim (Johannes 10:1-3). Hulle het die skape gesteel en geslag (Johannes 10:10).

‘n Skaapkraal van klip naby Berg Nebo, Jordanie.

Tydens die warmer seisoene het die herders hulle vee snags nie huis toe geneem nie. Die herder het bloot sy skape op ‘n veilige plek bymekaar gemaak en in die oop veld by hulle wag gehou (Lukas 2:8). Tog het hulle ook in die veld krale gebou. Veral ‘n grot het goeie skuiling gebied en dikwels is daar ‘n halfmaanvormige muur voor die bek van die grot gebou om ‘n ingeslote ruimte voor die grot te vorm. Dit was blykbaar na so ‘n grot waarheen Koning Saul gegaan het om te ontlas (1 Samuel 24:3). Indien daar geen grot in die nabyheid was nie, is die klipomheining bloot in die oopte gemaak. Die herder moes heeltyd by die kleinvee bly ten einde hulle te beskerm. Dit was ‘n veeleisende werk en Jakob self vertel dat die hitte horn bedags verrinneweer het en snags die koue en dat by dikwels nie kon slaap nie (Genesis 31:40). Juis daarom het hulle ook tente gehad wat hulle kon opslaan (Hooglied 1:8).

Die goeie herder

Om in die_. eensaamheid jou tyd met die skape en die bokke deur te bring, het noodwendig tot gevolg gehad dat daar ‘n noue band tussen die herder en sy skape ontstaan het. Die herders het hul skape so goed geken dat hulle onmiddellik geweet het wanneer die skape iets makeer het of hulp nodig gehad het. Jesus het gesê dat Hy as Goeie Herder ook sy eie skape goed ken (Johannes 10:14a). Sy skape ken egter ook vir Horn (Johannes 10:14b) met die gevolg dat wanneer Hy hulle roep, hulle op sy roepstem reageer (Johannes 10:4-5).

Omdat die herders die kuddes so goed geken het, was hulle in staat om die skape in die verskillende kuddes in te deel indien hulle verantwoordelik was vir die kuddes van meer as een eienaar. Dit het hulle in staat gestel om die skape aan hul regte eienaars terug te besorg. Jakob het drie verskillende troppe kleinvee by die put sien lê wat gekom het om daar water te drink. Daar was ‘n groot klip op die bek van die put en as al die veewagters eers bymekaar was, het hulle die klip van die opening weggerol sodat die diere kon drink (Genesis 29:1-3). In Johannes 10:16 sê Jesus dat “Hy ook ander skape het wat nie aan hierdie kraal behoort nie”. Met hierdie woorde verwys Jesus waarskynlik na die yolk Israel. Hy sê dus dat Hy volgelinge het wat nie tot die Joodse nasie behoort nie. Na Jesus se bediening op die aarde het die Kerk egter ‘n heenkome gebied vir alle volkere.

Dit was die herders se taak om die skape te laat wei (Esegie134:2; Johannes 21:15 ev). Die skape is bymekaar gehou deur hulle te roep of deur hulle in die regte rigting te stuur met behulp van ‘n klippie uit die slinger. Soms is ook herdershonde gebruik (vgl Job 30:1). Die herders het nooit die kuddes aangejaag nie, maar hulle het eerder voor die kudde uit geloop en dan het die kudde hul gevolg (Psalm 23:2-3). Die honde het agter die kudde geloop om toe te sien dat die skape byhou en nie afdwaal nie, en ook dat hulle nie deur diere aangeval word nie. In Jesaja 52:12 word die besondere posisie van die Here teenoor die yolk Israel uitgespel. God lei hulle nie slegs aan die voorkant nie, maar terselfdertyd vorm Hy hulle agterhoede.

Jakob het sy kennis van die teling van vee op die proef gestel. Hy het wel geweet dat sterk ooie sterk lammers voortgebring het, en dat swak ooie swak lammers voortgebring het (Genesis 30:41-42). Hy het egter nie besef watter rol oorerwing speel in die bepaling van die kleur van die wol van die skape nie (m.a.w. dit wat bepaal het of die skape wit, gevlek, bont of gestreep sou wees nie). Jakob het geglo dat die omgewing ten tye van konsepsie verantwoordelik was vir die kleur van die vee (Genesis 30:37 ev). Hiermee het hy uitdrukking gegee aan die wydverspreide geloof van daardie tyd dat ‘n visuele indruk van die moeder groot invloed kon uitoefen op die uiterlike voorkoms van die vrug van haar skoot. Gelukkig vir Jakob het God sy onkunde oor die hoof gesien en het Hy verseker dat reg en geregtigheid geskied. So het Jakob dus tog die beste skape gekry ondanks die feit dat hy aan die kortste end getrek het wat betref die ooreenkoms tussen horn en Laban (Genesis 31:5-9).

Oorblyfsels van die Bad van Betesda. In die Bybelse tyd is skape hierin gebad.

Die feit dat ‘n herder sy kudde beskerm en lei, het daartoe aanleiding gegee dat God as die Herder van Israel bestempel is (Psalm 23:1; Psalm 80:2; Jesaja 40:11; Jeremia 31:10; Esegiël 34:12). Dit is dus geensins verbasend dat ook Jesus as die Goeie Herder bestempel is nie (Johannes 10:1-16).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Die slingervel

Die slingervel was ‘n eenvoudige maar effektiewe wapen wat ook deur herders gebruik is. Dit het bestaan uit ‘n klein leersakkie waarin ‘n klippie van sowat veertig millimeter in deursnee kon inpas. Hierdie sakkie is weer aan twee stukkies tou of leer van ongeveer 60 sentimeter lank vasgemaak. Die klippie is in die sakkie geplaas en dan is dit baie vinnig in die rondte gedraai en die middelpuntvlieënde krag het gesorg dat die klippie op sy plek gebly het. Wanneer ‘n mens egter op hierdie stadium een van die toutjies laat los het, het die klippie die sakkie teen ^‘n geweldige spoed en met baie groot krag verlaat. Hierdie slingervel is met groot vaardigheid en akkuraatheid gebruik deur herders wat baie tyd gehad het om daarmee te oefen. Dawid het byvoorbeeld vir die Filistyn Goliat daarmee gedood (1 Samuel 17:40,50). Ussia het selfs sy leër uitgereik met onder andere klippies vir die soldate se slingervelle (2 Kronieke 26:14). Maar die slingervel is ook gebruik om die skape mee te beheer. ‘n Goed geplaaste klippie wat direk voor ‘n skaap val wat besig was om weg te dwaal, het die skaap weer laat terugkeer na die kudde toe.

‘n Skaapkraal van klip naby Berg Nebo, Jordanie

Die stok en die staf

Verder het ‘n herder ook ‘n stok en ‘n staf gehad (Psalm 23:4). Beide is vir ondersteuning en beskerming gebruik en dit is nie altyd duidelik presies wat die verskil tussen die herder se stok en staf was nie. Voorts is beide van die takke van borne gemaak. Die vorm van die stok het blykbaar alles afgehang van die persoon wat dit wou gebruik se individuele behoeftes. So kon dit byvoorbeeld die vorm van ‘n knuppel aangeneem het met die een punt daarvan baie groter en dikker as die ander punt. Soms is allerhande klippies (en later ook spykers) in die “slaankant” daarvan ingekap.

Die herderstaf is ongeveer twee meter lank met ‘n groterige haak aan die een punt daarvan. Dit is gewoonlik gebruik om die herder te help om oor die weg te kom in ‘n gebied wat baie heuwelagtig of ongelyk was. Verder is dit ook in die hantering van die skape gebruik. Wanneer die skape deur ‘n nou ingang beweeg het, soos byvoorbeeld wanneer hulle snags na die skaapkraal gegaan het, is hulle getel (vgl Jeremia 33:13) terwyl hulle onderdeur die herderstaf geloop het. Esegiël gebruik hierdie beeld om te se dat God die opstandiges sal verhinder om na hul huise terug te keer na die ballingskap. Slegs hulle wat getrou gebly het aan God sal “Ek onder my herderstaf laat deurgaan” (Esegiël 20:37-38). Volgens Levitikus 27:31-33 lyk dit of hierdie metode (“om die vee onderdeur ‘n herderstaf te laat loop”) gebruik is om te bepaal watter diere as tiendes vir God gegee moes word. Terwyl die beeste en kleinvee onderdeur die herderstaf deurgeloop het, is elke tiende dier gemerk en hulle was dan aan God geheilig. Hierna was dit nie meer toegelaat om die diere te ondersoek ten einde vas te stel of hulle goed of sleg was nie, en ook mag die diere nie meer op hierdie stadium, nadat hulle vir God uitgesit is, omgeruil word nie.

Die herderstas

Herders het ‘n leersakkie gedra wat heelwat groter was as die een in die slingervel. Dit het bekend gestaan as ‘n herderstas of ‘n slingersak. Ook reisigers en bedelaars het sulke tassies gedra. Dit is waarskynlik gebruik om veral geld en kos in te bêre. Dawid het sy herderstassie met klippies gevul (1 Samuel 17:40); een daarvan het vir Goliat gedood. Dit is waarskynlik ook die sakkie waarna Jesus verwys het toe Hy sy dissipels verbied het om enige reissak met hulle saam te neem toe Hy die twaalf dissipels uitgestuur het (Matteus 10:10).

‘n Herderseun speel op sy fluite te Palmyra, die Bybelse Tadmor, in Sirie.

Verder het herders rietfluite gehad as deel van hulle uitrusting. Dit was ‘n blaasinstrument waarmee hulle musiek gemaak het. Die rietfluite het uit een of twee stukkies riete bestaan wat uitgehol was. Die geluid is gemaak deur oor ‘n skerp kantjie te blaas en die verskillende note is gemaak deur verskillende gaatjies in die twee pypies te blokkeer. Dikwels is beide riete gelyktydig bespeel. Daar_, kon vrolike musiek daarmee gemaak word, by­voorbeeld tydens feestelike geleenthede (1 Konings 1:40), maar hulle kon ook droewige musiek daarop maak (Jeremia 48:36). Dit was maklik om hierdie rietfluite te maak maar die riete het ook maklik gebreek. Wanneer so ‘n rietfluit beskadig is, het dit geen verdere waarde gehad nie. Die stukkende een is doodeenvoudig weggegooi en ‘n nuwe een is gemaak. Dit is egter van Jesus gesê dat “Hy nie ‘n geknakte riet sal breek nie” (Matteus 12:20; Jesaja 42:3).

 Skrywer:  Prof Hennie Stander

Die taak van die herder

In die Ou Testamentiese tyd het omtrent elke familie ten minste ‘n paar skape en bokke gehad, en dus het die meeste gesinne ook herders gehad. So lees ons dat Ragel, die latere vrou van Jakob, haar pa se kleinvee opgepas het (Genesis 29:6-10). Dit was ook die taak van Moses (Eksodus 3:1). Arm families het gewoonlik die jongste kind gebruik om die skape op te pas. Dawid, die jongste van agt broers, was juis in hierdie posisie toe Samuel na die huis van Isai gegaan het om te soek vir die toekom­stige Koning van Israel (1 Samuel 16:11). Ook die profeet Amos is van sy kudde weggeroep vir ander diens (Amos 7:14). Maar veeboere het ook huur­linge gehad om die skape op te pas.

In die lente, na die winterreëns, was daar heelwat weiveld buite die dorp. Nadat die koring geoes is, is die skape toegelaat om te wei op dit wat agtergebly het. As dit klaar was, het die herders met hul kleinvee na beter weivelde getrek en na plekke waar daar waterbronne was (1 Kronieke 4:39-41; Psalm 23:2). Wanneer die bogrondse waterbronne nie meer in die behoeftes kon voorsien nie, het die vee water gedrink wat uit die putte gekom het (Genesis 29:10).

In die Bybelse tyd moes kleinvee voortdurend beskerm word omdat wilde diere, wat uit die ruigtes van die klowe by die Jordaanrivier gekom het, ‘n ernstige bedreiging vir die vee ingehou het. Leeus en bere was volop in die veld (Rigters 14:8; 2 Konings 2:25). Dawid se optrede is sprekend van die gevare wat die herders moes trotseer om hul kuddes to beskerm (1 Samuel 17:34-36). In Amos 3:12 lees ons van ‘n herder wat selfs net twee pootjies en ‘n stukkie oor uit die bek van ‘n leeu weggryp (wat by waarskynlik aan die eienaar as bewys sou kon voorlê dat die bok of skaap nie gesteel is nie, maar deur wilde diere verskeur is). Die Here het dit hier as ‘n beeld gebruik van die oordeel wat oor die Israeliete in Samaria sou kom.

Skape en bokke is dikwels as een kudde opgepas

Verder was hiënas en jakkalse volop. Jesus het dus ‘n baie reële beeld gebruik toe Hy gesê het dat die goeie Herder sy lewe aflê vir sy skape (Johannes 10:11) alhoewel dit darem nou ook nie ‘n alledaagse gesig was in Palestina dat so jets sou gebeur nie. Aan die ander kant het herders eintlik geen ander keuse gehad as om die kudde met alle mag en krag te beskerm nie, aangesien dit dikwels van hulle verwag is om aan die eienaar te vergoed vir die vee wat deur wilde diere verskeur is, of wat gesteel is (Genesis 31:39; vgl egter Eksodus 22:10-13).

Wanneer ‘n skaap moeg of sick was, het die herder dit op sy skouers getel (vgl Lukas 15:5) en wanneer die skapie afgedwaal het, het by hom gaan soek (Lukas 15:3-6; Psalm 119:176; vgl ook Jesaja 53:6). Tog het dit maar te dikwels gebeur dat herders wat gehuur is, hulle taak nie met dieselfde toewyding verrig het nie bloot omdat dit nie hul eie skape was wat hulle opgepas het nie (Johannes 10:12-13).

Skrywer:  Prof Hennie Stander