Sint Pietersvis

Matteus 17:24-27. Die vis wat Petrus hier gevang het was volgens legende die tilapiavis. Omdat Petrus dit gevang het, word hierdie vis vandag nog die Sint Pietersvis genoem. Die tilapiavisse dra hul eiers en later hul kleintjies in hul mond. Selfs wanneer die kleintjies op hul eie kos gaan soek, keer hulle altyd terug na die moeder se mond vir beskerming. In hierdie verhaal het die vis ‘n silwermuntstuk in sy bek gehad.

Dooie See

Esegiel 47:10. Soos ons gesien het, is daar geen visse in die Dooie See nie. God is egter almagtig en kan deur Sy genade lewe in enigiets inbring. As God Sy seën oor die Dooie See gebied “sal daar vissers langs die Dooie See staan van En-Gedi at tot by En-Eglajim. Dit sal ‘n plek wees waar hulle nette droogmaak. Daar sal net soveel soorte vis wees as in die Groot See, en net so baie.” Die “Groot See” verwys hier na die “Middellandse See”.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Heuning

Alhoewel ons weet dat die Egiptenare swerms bye in byekorwe aangehou het, is ons nie presies seker van wanneer of die Israeliete dit begin doen het nie. In 2 Kronieke 31:5 word van heuning gepraat in die lys van dit wat die Israeliete as “eerste opbrengste” ingebring het. Aangesien al die ander items wat genoem word, produkte is wat hulself verbou het, mag dit wees dat die heuning in hierdie geval afkomstig was van hul eie “heuningboerdery”. Ons lees dat die Beloofde Land “oorgeloop” het van heuning (Eksodus 3:8; 13:5). Heuning is in die bos gevind (1 Samuel 14:25-27), in rotsskeure (Deuteronomium 32:13; Psalms 81:17) en selfs in die karkasse van diere (Rigters 14:8-9). Johannes die Doper het selfs in die woestyn heuning gevind (Matteus 3:4).

Heuning was die natuurlike versoeter omdat die Israeliete nie suiker gehad het nie. Daar is dus gesê dat God se bepalings soeter is as heuning (Psalms 19:11); aangename woorde is soos heuning (Spreuke 16:24), en so ook is kennis en wysheid (Spreuke 24:13-14). Heuning is egter nie net as ‘n versoetmiddel gebruik nie, maar ook as voedsel. Sommige antieke Bybel­manuskripte vertel vir ons dat Jesus ‘n stuk vis en ‘n stuk heuningkoek geëet het nadat Hy aan Sy dissipels verskyn het kort na sy opstanding uit die dode (Lukas 24:41-43-vgl hier die Ou en die Nuwe Afrikaanse vertaling met mekaar.)

Skrywer: Prof Hennie Stander

Ons lees vroeg reeds in die Bybel dat dit vir die Israeliete baie lekker was om vis te eet (Numeri 11:5). Nogtans, in die Ou Testamentiese era, was die Jode in ‘n hoë mate deur land omring met die gevolg dat die yang van vis nooit so ‘n prominente rol in hul daaglikse lewe ingeneem het soos in die Nuwe Testamentiese era nie. Verder was die See van Galilea, wat in talle van die Nuwe Testamentiese verhale rakende vis­vangs figureer, in die noordelike deel van Israel geleë_., en op hierdie stadium was dit nog baie onbelangrik.. Die Israeliete het soms wel ook skepe gehad. So lees ons dat Koning Josafat skepe gebou het waarmee by goud wou gaan haal in Ofir, maar dat hierdie skepe in Esjon-Geber skipbreuk .gely het (1 Konings 22:49). Die Filis­tyne het van Siprus gekom en moes dus oor die see gekom het en die Fenisiërs was ‘n seevarende nasie, maar nogtans lees ‘n mens nie veel van visvangs nie.

In die tyd van die Nuwe Testament, egter, was die vang van vis ^‘n ontwikkelde bedryf, en hierin het die See van Galilea ‘n belangrike plek ingeneem. In Jesus se tyd was daar rondom hierdie see ‘n hele klomp stede en talle mense daarin was vissers van beroep.

Visvang is vandag nog ‘n belangrike aktiwiteit in Israel

Wanneer ‘n mens vandag kyk na die landelike gebied van Galilea, is dit nogal moeilik om te glo dat die See met groot stede omring was met strookontwikkeling daartussen en dat Jesus dit soms moeilik gevind het om ‘n afgeleë plekkie te vind waar by kon rus weg van die mense af. Petrus; Andreas, Jakobus en Johannes was nie noodwendig arm nie. Inteendeel, hulle het gedeel aan ‘n florerende visindustrie. Die Dooie See het egter nooit tot ‘n visvanggebied ontwikkel nie. Dit is omtrent vierhonderd meter onder seespieël en die hoeveelheid water wat verdamp is byna presies dieselfde as die hoeveelheid wat weer invloei. Dit bring dus mee dat die water al hoe meer versadig raak met chemiese soute. Slegs in ‘n baie^– beperkte gebied waar die vars. water in die Dooie See inloop sal ^‘n mens nog vis kan vind.

Daar was hele aantal maniere waarop die vis gevang is, en wel soos volg:

Lyn en hoek

Uit afbeeldings wat in Assirië en Egipte gevind is, blyk dit dat ‘n lyn en hoek gebruik is om vis mee te vang. Blykbaar was visstokke nog onbekend. Jesaja vertel hoe die waters van die Nylrivier sal opdroog as deel van God se oordeel (Jesaja 19:5-8) en dan vervolg by “en die vissers sal kla, en almal wat hoeke in die Nyl uitgooi, sal rou bedrywe.” Maar ons het ook ‘n Nuwe Testamen­tiese voorbeeld hiervan naamlik toe Jesus vir Petrus beveel het om ‘n vis te gaan vang en om die stater, wat by in die vis se bek sou kry, te neem om die tempelbelasting te betaal (Matteus 17:24-27). Jesus het toe gesê: “. . . gaan na die see toe, gooi ‘n hoek uit en neem die eerste vis wat opkom …”

Die harpoen

God het vir Job gevra hoe ‘n mens te werk moet gaan indien jy die (Nyl)krokodil wou vang, en Hy sê onder andere: “Kan jy sy vel vol skerp ysters steek, en met ‘n vissersharpoen sy kop?” (Job 40:26). Die mans het snags met die bote uitgegaan terwyl hulle ‘n lantern oor die boeg van die boot gehou het. Wanneer die visse hul verskyning gemaak het, aangetrek deur die lig, is hulle met spiese of harpoene van die boot of deurboor.

Die werpnet

Die werpnet was ‘n ronde net van omtrent vyf meter in deursnee met gewiggies wat aan die buiterand daarvan vasgemaak is. ‘n Lang tou is aan die middelpunt van die werpnet vasgemaak. Die visserman het met hierdie net in die vlak waters geloop en dit met ‘n wye boog oopgegooi. Die gewiggies aan die net het dit laat sink en dan het die net as’t ware om die visse gevou. Die visse was dus vasgevang aan die binnekant van die net. Vervolgens is die net na die oewer toe gesleep. Petrus en Andreas was besig om met so ‘n werpnet vis te vang toe Jesus hulle geroep het om Sy dissipels te word (Matteus 4:18-20). Dit is baie duidelik uit genoemde verhaal dat hierdie twee broers besig was om in die vlak water vis te vang, want ons sien dat Jesus sommer van die oewer af met hulle gepraat het. Soms is werpnette van die bote af gebruik en dan is dit deur die vlak waters na die oewer toe gesleep.

‘n Visserman gooi ‘n werpnet in vlak waters om ‘n skool visse te vang

Die treknet

(Esegiël 26:5; Habakuk 1:15; Lukas 5:4). Die treknet was omtrent vier meter breed en tot tweehonderd meter lank. Dit is net soos ‘n heining in die water laat hang met dobbers wat dit laat dryf het. Gewiggies wat onderaan die net vasgemaak was, het dit vertikaal gehou. Die net se een punt is aan een boot vasgemaak terwyl ‘n tweede boot met die ander punt weggevaar het totdat die net styf gespan het. Die twee bote, met die net tussen hulle, het vir ‘n sekere afstand deur die meer gevaar en daarna het hulle die net strand toe gesleep. ‘n Ander metode was om net een boot te gebruik wat in ‘n baie groot sirkel met die net gevaar het. Die twee punte van die net is vervolgens bymekaar gevat en weer eens is die net strand toe gesleep. Met so ‘n werpnet is absoluut alles gevang wat onder die net was tot op die bodem van die see. ‘n Mens was dus verplig om die goeie visse van die onbruikbares to skei nadat die treknet tot op die strand gesleep is.

Die bote wat vir visvangs gebruik is, was nie baie groot nie, maar dit kon maklik tien tot twaalf persone neem. Dit was dus groot genoeg vir Jesus om met sy dissipels daarop te kon uitgaan. ‘n Mens kon ook in die agterstewe slaap (Markus 4:38). Die bote is voortgedryf deur roeispane en wind. In laasgenoemde geval is ‘n driehoekige seil aan ‘n houtstut aan ‘n sentrale mas opgehang sodat dit gedraai kon word. Die boot se stuur, of roer, was aan die agterkant. Twee mense kon dit hanteer en die bote het dikwels saam in pare gevaar.

Omdat die bote nie baie groot was nie, was hulle baie kwesbaar in stormweer. Die See van Galilea is ongeveer tweehonderd meter onder seespieël en word deur heuwels omring. In die warm somer verdamp die water. Wanneer die vertikale lugstroom in aanraking kom met koeler lug van die Middellandse See, is daar ‘n groot onstuimigheid en steek daar ‘n onverwagte storm op. Dit is moontlik wat gebeur het toe die dissipels in ^‘n skielike storm op die see beland het (Markus 4:35-41). Wanneer die wind gaan lê, word die meer gou weer kalm omdat dit nie baie groot is nie (ongeveer twintig kilometer lank en tien kilometer op die breedste plek).

Baie tyd is bestee aan die instandhouding van die nette. Wanneer daar klaar visgevang is, is die nette uitgespoel (Lukas 5:2), op die strand oopgesprei en drooggemaak (Esegiël 26:5) en die stukkende plekke in die nette is heelge­maak (Matteus 4:21).

Die visdorpies van Galilea in die Bybelse tye. Storms kon skielik vanuit die omringende heuwels oor die meer opsteek

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Toe die antieke mens nog in grotte gewoon het, het by sy voedsel verkry deur to jag of deur wilde diere met strikke te yang. Met die ontwikkeling van die landbou, toe dit besef is dat die saad op een plek gesaai kon word en dat die opbrengs daarvan afgeoes kon word, het nedersettings ontstaan. Dit was belangrik om naby die lande te woon, maar die beste lande was nie altyd naby grotte wat as woonplekke gebruik kon word nie. Diere is gejag om as voedsel te gebruik en ons lees van Nimrod wat ‘n jagter was (Genesis 10:9) en net so ook Esau (Genesis 27:5). Isak het byvoorbeeld vir Esau aan­gesê om sy wapens te neem, sy pyl en sy boog, en om veld toe te gaan en vir horn ‘n stukkie wild te gaan skiet (Genesis 27:3).

Dit lyk of die Jode, nadat hulle Kanaän ingeneem het, geen ander keuse gehad het as om die wilde diere te jag nie omdat daar relatief min mense was en die moontlikheid bestaan het dat die wilde diere so kon vermeerder dat hulle die inwoners oortref het (vgl Eksodus 23:29). Die berge van Libanon en Sirië, asook die Jordaanvallei, was vol dierelewe. Die sinkdal van die Jordaan het ‘n trapvormige kloof met twee vlakke gehad. Op die onderste vlak het die rivier altyd sy walle in die lente oorstroom. Die baie water, tesame met die intense hitte van die somer, het tot gevolg gehad dat daar ‘n digte tropiese bos ontstaan het wat die tuiste geword het van talle wilde diere. Die Meromwaters (Hulemeer) was bekend vir leeus (vgl Jeremia 49:19) en dit lyk of daar selfs in die woestyn baie wilde diere gevind kon word (Markus 1:13).

Papirusplante in die Hulemeer (die Bybelse Meromwaters-Josua 11:5). Hierdie gebied was bekend vir sy Ieeus in die Bybelse tyd.

Die jag van diere

Nogtans was die jag van diere nooit ‘n sportsoort soos wat dit in Egipte en in Assirië was nie. Die Israeliete het primêr vir voedsel gejag asook om die wilde diere van hul kleinvee of weg te hou. Die Assiriese konings het egter groot wildreservate aangehou, en daar is baie in die Nylvallei gejag. In die Romeinse tyd is daar weer op diere jag gemaak om hulle in die oorloë en in die arenas te kon gebruik.

Dit was geen maklike taak om wilde diere te jag nie. Putte of kuile is gegraaf waarin groot diere gevang kon word. Hierdie putte is met bossies bedek en dikwels is daar toegangsweë tot hierdie putte gebou sodat die diere maklik soontoe gejaag kon word. Esegiël vertel hoe ‘n mensvretende leeu in so ‘n vanggat gevang is en hy gebruik dit as ‘n beeld van dit wat met die konings van Israel gaan gebeur (Esegiël 19:1-4; sien ook Jeremia 48:44). Maar daar is ook van nette gebruik gemaak. Soms is so ‘n net oor ‘n vangkuil laat hang maar ander kere weer is dit op die grond gespan. In sekere gevalle sou die net waarskynlik die gevange dier heeltemal bedek het.

Job 18:8-10 verwys na sommige van die metodes wat gebruik is om diere te vang maar in hierdie geval word dit op die goddelose van toepassing gemaak:

“Want hy raak in ‘n net deur sy eie voete, en hy loop oor die vlegwerk van ‘n vangkuil.

‘n Vangnet gryp sy hakskeen, ‘n strik hou horn vas.

‘n Tou is vir horn verberg in die grond en ‘n valstrik vir horn op die pad.”

Wanneer die dier gevang is, is dit met ‘n pyl en ‘n boog, spies of mes doodgemaak (sien ook Prediker 9:12; Jesaja 51:20; Esegiël 12:13; Amos 3:5).

Op grond van die voedselwette van die Ou Testament was dit nie toegelaat om alle diere te eet nie (Levitikus 11). Dan was daar ook nog wette wat voorgeskryf het op watter wyse diere doodgemaak moes word alvorens hulle geëet kon word (Levitikus 17:13). Die bloed moes onder andere eers uit die diere gedreineer word (Deuteronomium 12:15). Indien die jagter iets geëet het wat hy nie doodgemaak het nie, omdat dit van nature gesterf het of omdat dit deur ‘n ander dier doodgemaak is, het hy ritueel onrein geword (Levitikus 17:15-16).

‘n Assiriese relief wat uitbeeld hoe ‘n leeu gejag word

Skrywer:  Prof Hennie Stander