Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke Interessante Bybelgedeeltes – Hennie Stander

Jesus is die deur

Johannes 10:9. Baie moderne vertalings vertaal hierdie vers so “Ek (Jesus) is die deur”. Eintlik is hierdie vertaling baie misleidend aangesien die fokus hier nie is op die “deur” wat ‘n toegang toesluit of blokkeer nie, maar veel eerder op die “opening” waarin die deur pas, m.a.w. die ingang self. Jesus gebruik derhalwe hierdie term figuurlik om aan te dui dat Hyself die enigste toegang tot die hemelse koninkryk is.

Haar lamp brand heelnag

Spreuke 31:18. In hierdie vers word ‘n deugsame vrou besing as een “wie se lamp heelnag brand’. Ons weet dat dit selfs vandag nog in die Oosterse wereld die gebruik is om jou lamp die hele nag

te laat brand. Moontlik het dit ontstaan uit ‘n geloof dat dit die magte van die duisternis sou uithou, of moontlik was dit bloot ‘n praktiese reeling wat ‘n mens in staat gestel het om die volgende oggend sonder ‘n gesukkel jou vuur te kon aansteek aangesien die antieke mens nie die gerief van vuurhoutjies gehad het nie. Hierdie gebruik het selfs aanleiding gegee tot ‘n spreuk wat lui “hy slaap in die donker” met die betekenis van “hy het geen sent in die huis nie”. Dit is egter ‘n vraag of Spreuke 31:18 hierbo letterlik of figuurlik opgeneem moet word. Indien dit letterlik verstaan moet word, beteken dit dat ‘n deugsame vrou iemand is wat onder andere toesien dat haar lampie nie gedurende die nag doodgaan nie. Maar ons sou dit ook figuurlik kon interpreteer. Soos ons gesien het in die afdeling onder “beligting”, is die frase “lamp wat brand” dikwels as simbool van voorspoed geinterpreteer, terwyl “die blus van ‘n lamp” weer ondergang simboliseer het. ‘n Mens sou derhalwe hierdie vers ook figuurlik kon verklaar as “sy is baie voorspoedig” en dit is dan ‘n verduideliking op die eerste deel van dieselfde vers wat van haar handelsvermoe praat.

Skoene en eiendomsreg

Psalm 60:10; 108:10. Hier lees ons dat God sy skoen op Edom werp. Hierdie handeling van God kan baie maklik verkeerd interpreteer word veral aangesien die “gooi van skoene” in ons kultuur dikwels met woedebuie geassosieer word. Maar ons het vroeer in hierdie hoofstuk gesien dat die uittrek van ‘n skoen beskou is as teken van eienaarskap. Bogenoemde twee verse beteken dus bloot dat God verklaar dat Edom Sy besitting is.

Vurige kola op sy hoof

Romeine 12:20. Ons is vandag nie seker na presies wafter kulturele gebruik hierdie frase verwys nie (sien ook Spreuke 25:21-22), maar dit het in ieder geval ‘n idioom geword wat waarskynlik lets soos “iemand skaam maak” beteken.

Petrus bid op die dak

Handelinge 10:9. In ons kultuur lyk dit inderdaad na ‘n baie eksentrieke handeling om op die dak te klim om te gaan bid. Nou dat ons egter gesien het dat die dak van ‘n huis eintlik ‘n baie gerieflike plek was en dat dit verskeie gebruiksmoontlikhede gehad het, kan ons begryp waarom dit so algemeen was om dit ook vir verskillende godsdienstige handelinge te benut (vgl ook Nehemia 8:16-17).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(7) – Hennie Stander

Die voorportaal

Sommige rykes het ook voorportale (of voorhowe) tot hul huise gebou. Ons lees in Handelinge 12:13 en Matteus 26:71 van sulke voorhowe. In so ^‘’n voorportaal is pilare parallel met die mure gebou sodat ‘n veranda of ‘n kolonnade gevorm is. Allerhande versierings is aangebring en daar is byvoorbeeld op lateie, drumpels en pilaarkoppe verskillende motiewe uitgekerf. Die mure is gepleister en versier en ook soms met teëls bedek. Die binnehowe is soms selfs in tuine omskep.

Die voorportaal het ‘n deur voor die ingang gehad. Rykes het ‘n diensmeisie gehad wat die deur oop en toe gemaak het. Ons lees in Handelinge 12:13-14 dat ‘n diensmeisie met die naam van Rhode gegaan het om die deur van die portaal vir Petrus oop te maak (sy was egter so bly om sy stem te hoor dat sy na binne gehardloop het sonder om die deur oop te maak).

Die deure is met sluitbalke gesluit (Nehemia 3:3). Dit kon ook met ‘n sleutel oopgesluit word (Rigters 3:25) wat van hout of metaal gemaak was. Die antieke sleutels was geweldig groot-soveel so dat ‘n mens selfs jou hand deur die sleutelgat kon steek (Hooglied 5:4). Dit was gevolglik baie opsigtelik as iemand ‘n sleutel by hom gehad het en gevolglik kon die huiskneg wat die sleutel gedra het baie maklik raakgesien word. Dit was dus ‘n simbool van die gesag wat by beklee het (Lees gerus Jesaja 22:22 asook Matteus 16:19).

Meubels

Uit ‘n moderne oogpunt gesien, sou ‘n antieke huis vir ons redelik leeg gelyk het. Let byvoorbeeld op dat die ryk Sunemmitiee vrou die kamer van Elisa met slegs ‘n bed, tafel, stoel en lamp toerus (2 Konings 4:9-10). Voorts sou daar ook in die huise potte en kruike rondstaan wat vir stoordoeleindes gebruik is. Oor die bed kon daar mooi linnegoed wees (Spreuke 7:16-17).

Ondanks die feit dat die meubels so eenvoudig was, het die Israeliete veel meer gerief geniet as wat hulle voorvaders gehad het toe hulle in die woestyn rondgetrek het. Alhoewel Palestina deur Rome regeer is, het hulle egter nie die ryk versierde smake openbaar wat die Romeine gehad het nie.

‘n Romeinse bed

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(6) Hennie Stander

Water

Water is altyd saam met brood gesien as dit wat noodsaaklik is vir die menslike bestaan (1 Samuel 25:11; 1 Konings 18:4). Juis daarom het stede ook ontstaan in die nabyheid van waterbronne. So ‘n put of fontein was gemeenskaplike besit en die vrouens het die water daarvandaan na hul huise gedra. ‘n Mens wat sy eie put gehad het, was baie bevoorreg en ons lees dat koning Sanherib van Assirië aan die Israeliete beloof het dat, indien hulle hulself aan hom sou oorgee, elkeen sy eie put sou hê (2 Konings 18:31). ^‘n Goed toegeruste huis het ook sy eie sisterne (opgaarbakke) gehad waarin reënwater opgevang is.

Daar is argeologiese getuienis gevind dat verskeie stede waterkanale gehad het. By Megiddo, byvoorbeeld, is daar ‘n uitstekende watervoorsieningsisteem gevind wat waarskynlik uit die dae van Koning Agab dateer. By Jerusalem het argeoloë die Siloam-tonnel ontdek. Hierdie tonnel het water na die stad gebring van die bron Gihon af. 2 Samuel 5:8 verwys heel moontlik na hierdie tonnel. Voorts is daar ook etlike putte in die stede gegraaf.

‘n Bedoeienmeisie skep water uit ‘n put in die woestyn. Let op die waterbak (sistern) Iangsaan die put.

Daar was geen sanitasiesisteem in gewone huise nie, alhoewel daar later goeie dreineringsisteme ge­bou is, soos byvoorbeeld in Sesarea en by die Tempel in Jerusalem. Nogtans is daar streng gesondheids­wette in die Torah uitgespel (dit is byvoorbeeld in Deuteronomium 23:13 bepaal dat gedurende oorlogstyd menslike ontlasting in gate begraaf moes word).

Huise vir die rykes

Een van die verskille tussen ‘n huis van ‘n ryke en ‘n huis van ‘n arme het gelê in die teenwoordigheid van ‘n binnehof al dan nie. In sy eenvoudigste vorm was so ‘n binnehof bloot ‘n ommuurde vierkant wat aan die huis toegevoeg is. Maar so ‘n binnehof het ‘n groot verskil gemaak. Diere kon “buitekant” die huis gehou word; daar kon ook in hierdie vierkant gekook word; die trappe van die dak kon daarop uitloop en dus was toegang tot die dak meer beperk; waterbakke kon daar aangehou word, ens.

Die meer vermoëndes kon twee of meer addisionele vertrekke aanbou wat aan die binnehof aangegrens het. Sommige van hulle het ook ‘n ekstra kamer op die dak aangebou (2 Konings 4:10; sien ook Handelinge 1:13; 9:37,39; 20:8). Die rykes kon hul huise van gekapte klip maak (Amos 5:11) en ook baie marmer inbou (Ester 1:6). Afwerkings is met sederhout en ander houtsoorte gedoen (Jeremia 22:14; Haggai 1:4). Ivoorinlegsels in die mure het tot gevolg gehad dat daar selfs van “ivoorhuise” gepraat is (1 Konings 22:39; Amos 3:15). Welgesteldes het selfs verskillende huise gehad vir die somer en die winter sodat hulle meer gemak kon hê in die onderskeie seisoene (Amos 3:15).

Die binnekant van ‘n huis van ‘n ryk familie. Dit is duidelik beinvloed deur Romeinse smaak. Let op die sentrale area (of “atrium”) met ‘n groot bad onder ‘n groot opening in die dak.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(5) – Hennie Stander

Die dak

Die dak was gewoonlik plat en ook nie baie hoog van die grond af nie. Dit is gevorm deur balke oor die mure te lê en dit met klein takkies en lower te bedek. Daar is dan ‘n laag modder, wat soms met kalksteen of klippies gemeng is, bo-oor hierdie basis gegooi. Hierdie dakke het gou groen geword vanweë al die saad wat op die dak ontkiem het. Die saad was waarskynlik teenwoordig in die modder wat op die dak gebruik is en verder het dit gekom van die produkte wat op die dak uitgedroog is. Ons lees in verskeie plekke in die Bybel van hierdie groen uitspruitsels op die dak van die wonings, naamlik in 2 Konings 19:26; Psalm 129:6 en Jesaja 37:27.

So ‘n dak was redelik dig en dit het die ergste reën weggehou. Tog word daar ook in Spreuke 27:15 gepraat van ‘n gedrup van water wanneer dit gestortreën het en dit mag moontlik na ‘n lekkende dak verwys. (lees ook Spreuke 19:13).

Hierdie plat dak het baie voordele gehad. Daar was gewoonlik trappe aan die buitekant (soms aan die binnekant van die huis) met die gevolg dat ‘n mens baie maklik op die dak kon klim. ‘n Mens het ‘n goeie uitsig van daar of gehad (Rigters 16:27); die oeste is op die dak uitgedroog en gestoor (Josua 2:6); dit was ‘n gerieflike plek om te wandel in die aandkoelte (2 Samuel 11:2) of om daar te gesels (1 Samuel 9:25). Die ruimte op die dak is so dikwels gebruik dat die Wet vereis het dat daar ‘n reëling rondom die dak gebou moes word sodat mense nie daarvan sou afval nie (Deuteronomium 22:8).

Die oorblyfsels van ‘n huis in Jerusalem in die eerste eeu n.C.. Dit is afgebrand toe die Romeine die stad in 70 n.C. vernietig het. Die verskillende kamers is geldentitiseer dour die gebruiksartikels wat nog daarin gevind is.

Beligting

Die beligting in die huise is deur olielampe verskaf. Baie lampe is in opgrawings gevind met die gevolg dat die ontwikkeling van die lamp van die vroegste tye af presies bepaal kan word. Die eenvoudigste vorm van hierdie lampie was ‘n pieringvormige kleibakkie met ‘n tuitjie. In die bakkie is olyfolie gegooi (Eksodus 25:6; 27:20; Matteus 25:3,4). Die lamppit het in die tuitjie gelê en die ander punt daarvan was in die olyfolie. ‘n Mens het natuurlik baie maklik olie gemors met so ‘n lampie, en dus het dit later ontwikkel tot ‘n geslote bakkie met twee gaatjies daarin: in een gaatjie het die lamppit gelê en in die ander een is die olie gegooi. Hierdie lampies moes gereeld hervul word (lees Matteus 25:8). Kerse is nooit in die Bybelse tye gebruik nie.

‘n klei olielampie wat versier is met ‘n afbeelding van ‘n kandelaar met sewe arms

Later is groter lampies gemaak wat versier is en handvatsels gehad het. Hulle het ook meerdere lamppitte gehad en kon dus beter lig verskaf. Hoe hoër die lamp was, hoe beter was die lig. Dit is derhalwe aan die plafon gehang, of op ‘n staander gesit (Matteus 5:15; Lukas 8:16; 11:33), of in die nis van ‘n muur, of selfs op ‘n omgekeerde maatemmer.

Die brandende lampie is dikwels in die Skrif gebruik as simbool van lewe, vreugde en vrede (Psalm 18:29) terwyl die blus van die lampie gebruik is as simbool van somberheid, sterwe en verlatenheid (2 Samuel 21:17; Job 18:5 ev ; 21:17; Spreuke 13:9; 20:20; 24:20).

Die binnekant van ‘n huis. Let op die olielampie op die omgekeerde maatemmer, die verskillende potte en kruike vir stoordoeleindes, en die verhewe platform vir familie aktiwiteite.

Verhitting

Vuur is gebruik vir verwarming- en kookdoeleindes. Hout, takke, stokkies en droë gras is gebruik as vuurmaakgoed (vgl Handelinge 28:3), maar daar is ook gebruik gemaak van die droë mis van diere (Esegiël 4:15) asook van houtskool (Johannes 18:18; 21:9). In die Bybel is daar geen vermelding van minerale steenkool nie. Die houtskool waarvan hier gepraat word is gemaak deur hout to brand terwyl dit so gepak is dat die lug uitgesluit word. Maar ons lees ook in die Skrif dat die mense hulself warm gemaak het by kole wat in ‘n vuurpan gehou is (Jeremia 36:22 ev; vgl ook Sagaria 12:6). Die vuur is buitekant gemaak of in ‘n holte in die vloer van die huis. Die huise het geen skoorstene gehad nie, en die rook het by die deur of venster uitgetrek (sien Hosea 13:3-in Hebreeus word hier gepraat van “rook uit die venster”. Sommige moderne vertalings gee dit egter weer met “rook uit die skoorsteen” maar laasgenoemde is bloot ‘n moderne kulturele verstelling wat aan die teks gemaak is). Ook Paulus en sy mede-skipbreukelinge het hulself voor ‘n vuur warm gemaak (Handelinge 28:2 ev).

Die vrouens het gekook en gebak (vgl Genesis 18:6) en hiervoor het hul oonde, panne en bakplate gebruik (Levitikus 7:9) en selfs ook warm klippe (1 Konings 19:6).

 Vrouens maak miskoeke wat hul as vuurmaakgoed kan gebruik

Skrywer: Prof Hennie Stander