Hebreeuse musiek

‘n Besonder interessante aspek van Hebreeuse musiek was dat daar meer klem op ritme as op melodie gelê is-trouens daar was min melodie in terme van moderne westerse musiek. Tog was daar wel populêre melodieë en in die Psalms vind ons soms aanwysings wat na ‘n bepaalde melodie verwys. Die nota in Psalm 22:1 “op die wyse van Die wildsbok van die daeraad” laat mens aan ‘n populêre sekulêre lied dink. So ook Psalm 56 op die wyse van “Die duif in die hoë bome”. Psalm 60 se wysie is die van ‘n lied met die naam “Die lelie”.

Joodse muntstukke met afbeeldings van trompette en ‘n lier

Op grond van 1 Samuel 18:7 wat letterlik lees “die vroue het geantwoord en gedans en gesê” en wat verstaan kan word as “die vroue het gedans en in beurtsang gesing” word die uitdrukking beurtsang, wat meermale in die Ou Testament voorkom, as ‘n tipe kanonsang gesien, d.w.s. ‘n antifoniese lied waarin een groep ‘n ander opvolg of waarin heen en weer gesing word. Die parallellistiese aard van die Psalms waarin reëls voorkom in pare van twee wat mekaar aanvul, kan heel goed met die tipe sang gesing word.

Van die Joodse liedere is natuurlik baie in die Ou Testament bewaar in die boek Psalms. Baie is aan Dawid toegeskryf, maar heelwat ander persone het ook van die Psalms geskryf. In sommige Psalms kan die titel wat met “van Dawid” vertaal word ook beteken “oor Dawid”. In 1 Kronieke 16:42 en 25:6-7 lees ons van Heman en sy kinders wat deur Dawid aangestel is om die sang in die Tempel te lei.

Die Shophar of ramshoring word nog tot vandag toe in die Joodse godsdiens gebruik.

Die klem op ritme in die liedere val nou saam met dans wat ‘n belangrike aspek van die ou Bybelse liedere was. Dikwels in die Ou Testament word sang en dans saam genoem. Dans was ‘n besondere ekspressiewe uiting van die emosies deur die musiek opgeroep. Feeste is van vroeg of met musiek en dans opgeluister (Genesis 31:27, Eksodus 15:21). Toe die ark na Jerusalem gebring is, het Dawid voor die ark van vreugde gedans (2 Samuel 6:14).

In Numeri 10:8-10 word die blaas van die trompet vir verskillende geleenthede as instelling aangekondig: wanneer daar tot die geveg uitgetrek word moet die trompet geblaas word. Vir die Jode het dit beteken dat die Here sal hoor en hulle die oorwinning gee. As daar fees gevier word en offers gebring word, moet trompette geblaas word om die Here te herinner aan sy volk. Die ramshoring weer is geblaas om spesifieke tye aan te kondig: die begin van die jaar van die vyftigste landbouseisoen (Levitikus 25:9-10), teken van die begin van êrens heen te beweeg (Eksodus 19:13), om die Sabbat aan te kondig (Levitikus 23:23), om uit te trek en te veg (Rigters 3:27), en so om ‘n menigte sake aan te kondig. Sowel die trompet as die ramshoring is gebruik, want die twee instrumente het dieselfde doel gedien. In die Nuwe Testament word dieselfde gesê van die trompet wat sal blaas wanneer die engele die uitverkorenes bymekaar moet maak (Matteus 24:31), by die opstanding uit die dood (1 Korintiërs 15:52), en die blaas van die trompette van die engele in Openbaring 8 en 9.

Musiek was altyd deel van ‘n oorwinning (1 Samuel 18:6), die kroning van ‘n koning (2 Kronieke 23:13), die regte stemming vir profesie (1 Samuel 10:5), om van boosaardigheid bevry te word, of vir blote uitspattige plesier (Jesaja 5:12). In die ballingskap was musiek ook ‘n uiting van die gemoed (Psalm 137:1-5) en in die swaarste tye is die gebrek daaraan ook teken van smart (Jesaja 24:8-9). In die Nuwe Testament vind ons fluitspelers by die dood van ‘n dogtertjie (Matteus 9:23). Die verlore seun is met sang en musiek verwelkom (Lukas 15:25)-niks nuuts onder die son nie.

Tydens die viering van die Pasga sing die Jode tot vandag toe nog Psalm 115-118 as lofliedere om God se goedheid, trou en almag te loof. In Jakobus 5:13 word aanbeveel om lofliedere te sing as iemand sy blydskap wil vier. Tot aan die einde in die visioene van die Openbaringboek (5:9-10, 14:2-3) klink sang en lied steeds voort.

In die Nuwe Testament is daar enkele gedeeltes wat of aanhalings uit vroeë Christelike liedere is of as liedere gebruik is. Filippense 2:5-11 is miskien die mees sprekende voorbeeld wat die aard en wese van Christus en sy oorwinning as ‘n belydenis verkondig. Dit is ook moontlik dat Efesiërs 1:3-14, wat moeilik is om as ‘n stuk prosa te verstaan, moontlik verse van ‘n ou lied bevat oor die wese van die Evangelie. Maria se loflied in Lukas 1:46-55 is inderdaad ‘n lied en so ook Sagaria se lofsang in Lukas 1:67-79. Hierdie twee is vroeg reeds as kerkliedere gebruik. Die proloog tot die Evangelie van Johannes (Johannes 1:1-18) toon ook duidelik ooreenkomste met ‘n lied.

In die gedeelte hierbo oor musiek is dit belangrik om in te sien dat hoewel musiek vir vryetydse vermaak by partytjies gebruik is, dit grotendeels nie ‘n item van vermaak was nie. Ons kan dus sê dat wanneer mense ontspan het en met vermaak besig was, musiek meestal deel daarvan gevorm het, maar ons kan dit nie omkeer nie want musiek self is relatief min as vermaak gebruik.

Musiek

Musiek het ‘n groot rol in godsdiens en in blote vermaak gespeel. Musikante was altyd beskikbaar. Reeds in Genesis 4:21 lees ons van Jubal wat die stamvader was van diegene wat op die lier en die fluit gespeel het. In die Bybel word dikwels van musiekinstrumente gepraat. Dit is egter moeilik om uit die Hebreeuse name van die instrumente of te lei wat elke item presies behels het, maar soms vind ‘n mens meer agtergrond en beskrywing in die ou geskrifte wat help om die tipe instrument to identifiseer. Van die belangrikstes word nou in alfabetiese orde genoem.

Musiekinstrumente in Bybeltye 1. Kinnor-‘n tipe harp 2. Menanaim-‘n rate’ 3. Meziltaim-simbale 4. Halil-fluite 5. Hazora-‘n trompet 6. Shophar-‘n boring

Die halil (1 Konings 1:40) was ‘n pyp wat uit hout of been gemaak is met ‘n rietpunt wat die klank geproduseer het. Die pyp het ‘n paar gate gehad om die klanktoon te varieer. Hierdie instrument was goedskiks ‘n tipe fluit. Dit is dikwels deur gewone mense gebruik. In Lukas 7:32 lees ons van kinders wat op die fluit gespeel het om hullle maats te laat dans. In Jeremia 48:36 word weer van die klaagsang van die fluit gepraat.

Die hazora (Numeri 10:2) was ‘n metaal trompet-gewoonlik van silwer, hoewel baie ook gevind is wat van brons gemaak was.

Die kinnor (1 Kronieke 15:16) was ‘n instrument wat baie soos ‘n harp gelyk het. Die snare was van skaapderm gemaak. Dit was ‘n baie algemene instrument wat in die Tempel, maar ook by fuifpartye, gebruik is (Jesaja 5:12). Dan was die kinnor ook gebruik wanneer profete opgetree het‑blykbaar wanneer hulle hul profesieë gesing het. Die kinnor word in die oudste Griekse vertaling van die Ou Testament, die Septuaginta, met die Griekse woord kithara weergegee sodat kinnor in verskeie Bybelvertalings met lier (sien nebel hieronder) vertaal word. Dikwels vind ons die kinnor en die nebel saam in dieselfde lys van instrumente, soms net langs mekaar. Daar is nie sekerheid watter een die harp en watter die lier is nie. Hulle is baie na aan mekaar in beskrywings en in instrumente wat gevind is, lyk die twee verskillend soos die illustrasies aandui, maar watter naam by watter illustrasie hoort is nie seker nie. Die name wat dus hier vir die illustrasie van die kinnor en die nebel gebruik word, kan net so wel ook omgeruil word.

Die menanaim (2 Samuel 6:5) was ‘n tipe ratel met metaalringe of plaatjies wat, as dit geskud word, sy klank gegee het. In Egipte was ‘n instrument, die sistrum, bekend wat ietwat dieselfde was. Moontlik was hulle variasies van mekaar.

Die meziltaim (1 Kronieke 15:19) was simbale van koper gemaak wat teen mekaar geslaan is net soos vandag nog. Dikwels is hulle in die erediens gebruik om die begin of pouses of einde van liedere aan to dui.

Die nebel (1 Kronieke 15:16) of her was net soos die kinnor (hierbo) ‘n snaarinstrument en is nie maklik van die kinnor te onderskei nie. Die naam is ook in Egiptiese en Assiriese tekste te vind en dui soms verskeie instrumente aan.

Die shophar (Psalm 98:6) of horing, soms ook ramshoring genoem, is verwant aan die trompet. Dit het ‘n belangrike rol gespeel in oorlogstyd en in die godsdiens.

Die tof (Jesaja 5:12), waarvan daar nie hier ‘n illustrasie is nie, word dikwels vertaal met tamboeryn en was ‘n drom baie soos die moderne drom. Dit is ook soos vandag met of die hande of met stokke bespeel. Tamboeryne was egter nie so groot soos moderne dromme nie, maar hulle was nogal redelik klein handdromme wat gedra is, soms met ‘n band om die lyf, of dit is net in die hand gehou. Van hierdie tipe het Mirjam en die ander vroue in Eksodus 15:20 bespeel.

Skilderye en beeldhouwerk

In die huise van welgestelde Grieke, Romeine en sommige ander volke is dikwels muurskilderye aangebring wat deur kunstenaars geverf is en tonele uit die geskiedenis, godsdiens of teater voorgestel het. Beeldhouwerk was veral gewild. Eksodus 20:4 en Deuteronomium 5:8 verbied enige beeld of gelykenis. In hierdie verband slaan dit op beelde en gelykenisse van gode om te aanbid, maar die strekwydte is van oudsher of tot alle terreine uitgebrei. Tog weet ons van vakmanne met die vaardigheid om mooi versierings by geboue aan te bring (Eksodus 31:2-6). In 1 Konings 7:13-14 vind ons dat Salomo kunstenaars van elders inbring om sy paleis te versier. In die daaropvolgende verse word daar gepraat van blomkelke en granate en bokke met voetstukke en gegote beeste-en panele van leeus, beeste en gerubs (verse 18, 19, 25, 29).

Boeke

Boeke was nie in die antieke wêreld so volop soos vandag nie. In Egipte was daar wel ‘n biblioteek en in die tempels is boeke gehou. Laasgenoemde was almal natuurlik godsdienstige boeke. Die Jode van ouds het sovêr bekend net boeke van hierdie tipe gehad. Selfs hulle geskiedkundige boeke waarin die voortyd opgeteken is, was almal ook religieuse boeke. Dink maar aan al die geskiedenisboeke van die Ou Testament. Die boeke wat vandag as die Ou Testament bekend staan, was nie al boeke wat onder die Jode bekend was nie. Hulle was die besondere boeke wat vir die tempeldiens, wetgewing en regspleging gebruik is. In Numeri 21:14 lees ons van die “Boek van die Oorloë van die Here”, en in Josua 10:13 van die “Boek van die Opregte”. Verder word in Josua 18:9 gemeld van ‘n boek waarin die verdeling van die land opgeteken is. In 1 Konings 11:41 word gepraat van die annale van Salomo (sien ook 1 Kronieke 9:1), en dikwels lees ons (soos byvoorbeeld in 2 Kronieke 36:8) dat ‘n koning se geskiedenis opgeteken is in die “Boek van die Konings”. Hierdie verwysings kon aparte boeke wees, maar dit kon ook na ander dele van die Ou Testament verwys het. In 2 Kronieke 9:29 word drie boeke (wat verhale, profesieë en Gesigte of Visioene bevat) genoem wat nie na enige deel van die Ou Testament kan verwys nie. Sien ook 2 Kronieke 12:15, 20:34.

In die ou tyd was ‘n boek baie duur en daar was net enkele eksemplare van elk omdat alles met die hand geskryf is. Van baie was daar moontlik net een kopie. In die sinagoge is van tyd tot tyd lang dele aan die volk voorgelees sodat hulle die wet kon ken. Privaat persone het nie boeke besit nie, behalwe die heel rykstes en dan moet ons ook geensins aan baie boeke dink nie-meestal net ‘n paar.