Willie vra:

1. Watter taal het Josef en die Egiptenare gepraat tydens sy verblyf in Egipte ?
2. Het Jakob en sy seuns in dié tyd Hebreeus gepraat ?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Ek beantwoord vraag 1 en 2 saam omdat mens hulle nie werklik uitmekaar kan haal nie.

Allereers moet mens sê dat die voorgeskiedenis van die Israeliete, wat historiese detail, datums en taal betref, in ‘n taamlike waas gehul is. Die rede hiervoor is dat dit baie moeilik is om die gebeure wat in die Bybel – in hierdie geval die Ou Testament – opgeteken is, met buite-Bybelse bronne te korreleer. In hierdie verband praat ons gewoonlik van ‘n relatiewe en absolute raamwerk. Eersgenoemde is die poging om net die Bybelse gegewens self in ‘n geheelraamwerk te plaas (dit is klaar moeilik genoeg); laasgenoemde is om hierdie raamwerk en buite-Bybelse gegewens te sinkroniseer sodat ‘n totale historiese prentjie geskilder kan word. Veral wat die voorgeskiedenis in Genesis betref, skets die Bybel ‘n verhaal met weinig historiese dekor. Dit is soms asof die Bybelfigure op ‘n planeet van hul eie is, asof daar niks anders in daardie tyd gebeur het as wat in die Bybel opgeteken staan nie. Twee voorbeelde sal die dilemma illustreer: (1) daar is geen vermelding van enige van die aartsvaders – Abraham, Isak en Jakob – in enige buite-Bybelse bron nie, en daar sal waarskynlik ook nooit getuienis hiervan opduik nie, gewoon omdat die aartsvaders nie belangrike antieke figure was soos konings wat ‘n impak op die wêreldgeskiedenis gemaak het nie. (2) Daar is geen vermelding van die Israeliete se verblyf in Egipte in eksterne bronne nie, ook nie van die name van die Egiptiese farao’s wat in die Bybel genoem word wat ons in staat kan stel om die Israeliete se verblyf min of meer te korreleer met buite-Bybelse historiese data nie. Die beste wat historici kan doen, is om scenario’s op te stel vanuit Bybelse gegewens en dit so ver moontlik in verband te bring met ‘n tydperke en gebeure vanuit die algemene geskiedenis waar hulle die beste inpas. Weens hierdie vae aanduidings spreek dit vanself dat geleerdes soms drasties van mekaar verskil oor hierdie scenario’s. Tog is daar ‘n soort konsensus wat ons in staat stel om die vrae van die vraagsteller by benadering te antwoord.

Die taal waarin die Ou Testament opgeteken is, is Hebreeus. (Enkele dele is ook in Aramees.) Hieruit sou mens kon aflei dat die aartsvaders Hebreeus gepraat het. Maar dit sou ‘n oorvereenvoudiging wees. Laat ek verduidelik. Hebreeus behoort tot die Noordwes-Semitiese taalgroep. Hierdie taalgroep sluit ook ander Semitiese tale in soos Ugarities, Fenisies, Moabities en Aramees. Hebreeus is waarskynlik in Palestina (Kanaän) gepraat van ongeveer 1500-500vC, waarna Hebreeus deur Aramees verdring is toe laasgenoemde die omgangstaal van die uitgebreide Persiese Ryk geword het. Aramees was ook die taal van die Jode in die tyd van Jesus. Hebreeus het wel as religieuse taal bly voortbestaan, maar net in geskrewe tekste, soos die Ou Testament.

Maar watter taal het die aartsvaders gepraat? Abraham kom oorspronklik uit Ur en Haran in Mesopotamië (Gen 11:27-32). Hiervandaan het hy later na Kanaän verhuis (Gen 12:5-6). Geleerdes stel dié verhuising op enigiets tussen die 20e en 17e eeu vC, met die 1800’s die waarskynlikste opsie. Toe Abraham nog in Mesopotamië was, was hy en sy mense waarskynlik deel van die sogenaamde Amoritiese (“Westerse”) nomade wat hulle in Mesopotamië gevestig het. Hulle sou dan “Amorities” gepraat het. Sommige geleerdes bring dit in verband met ‘n vroeë vorm van Aramees, ‘n Noordwes-Semitiese dialek wat in Bo-Mesopotamië ontwikkel het. Ons weet dat Abraham se familie wat in Mesopotamië agtergebly het, Aramees gepraat het. Ons lees byvoorbeeld in Gen 31:47 dat Jakob ‘n ooreenkoms met sy oom Laban aangegaan het en ‘n klipstapel as getuienis hiervan opgerig het. Die naam van die klipstapel is in “Laban se taal” en in “Jakob se taal” opgeteken. Die naam van die klipstapel in “Laban se taal” is ‘n Aramese woord (vgl ook Gen 31:24). Die naam van die klipstapel in “Jakob se taal” is ‘n Hebreeuse woord, maar ons kan nie hieruit summier aflei dat Jakob die Hebreeus gepraat het wat in ons Ou Testament voorkom nie, want die skrywer noem bloot wat die klipstapel se naam in Hebreeus is ter wille van die Hebreeuse lesers van sy eie tyd. Wat eerder gebeur het, is dat die aartsvaders aanvanklik met die Mesopotamiese dialek, Aramees, na Kanaän toe getrek het, en daar onder invloed van die plaaslike bevolkings geleidelik ander inheemse Noordwes-Semitiese dialekte geassimileer het, waaronder dalk ‘n voorstadium van Bybelse Hebreeus.

Punt is, ons is nie seker watter taal Jakob en sy seuns gepraat het toe hulle later na Egipte verhuis het nie, maar dit was heel waarskynlik ‘n voorstadium van die Hebreeus van die Ou Testament. Om dit verder in perspektief te plaas: Geleerdes noem dat die Hebreeus van die aartsvaders in so ‘n mate verskil het van die Hebreeus in koning Dawid se tyd (ongeveer 1000 vC) dat die aartsvaders en Dawid mekaar nie sou verstaan nie as hulle in die posisie was om met mekaar te praat. Daar lê immers ‘n ontwikkeling van ongeveer 800 jaar tussenin. Dit is vergelykbaar met die verskil tussen Afrikaans en Duits vandag.

Vervolgens, Josef in Egipte. Egipties behoort tot die Afro-Asiatiese taalfamilie en het ‘n baie lang geskiedenis – van argaïese Egipties (voor 2600 vC), wat daarna verskillende fases deurloop het, tot Demoties (vanaf 7e eeu vC) tot Kopties (vanaf 1e eeu nC) tot Egiptiese Arabies (geleidelik vanaf 7e eeu nC tot vandag). Toe Josef in Egipte aangekom het (ongeveer 1700-1600’s vC, indien geleerdes se rekonstruksie van gebeure reg is), sou dit min of meer in die tyd gewees het toe middel-Egipties in Egipte gepraat is (lg van ongeveer 2055-1650 vC). Aangesien die Egipties van daardie tyd bepaalde verwantskappe met Semitiese tale vertoon, is daar sommige geleerdes wat van mening is dat Josef, met sy voorstadium van Hebreeus, en die Egiptenare mekaar min of meer sou kon verstaan. Dit is egter hoogs te betwyfel. Dit is eerder so dat Josef die Egipties van sy dag sou moes aanleer. Uit Gen 42:23 blyk duidelik dat dié voorstadium van Hebreeus en Egipties nie na genoeg aan mekaar was vir wedersydse begrip nie, want toe Josef se broers daar aankom, het hy met behulp van ‘n tolk met hulle gekommunikeer. Josef moes natuurlik aanvanklik ‘n “Egiptiese front” voorhou en durf nie weggee dat hy wel hulle “Hebreeus” verstaan het nie. Hy kon hulle verstaan, nie vanweë die verwantskap tussen middel-Egipties en “Hebreeus” nie, maar omdat Hebreeus sy moedertaal was. Maar sy broers kon hom nie verstaan nie.

Bostaande uiteensetting is hoogs vereenvoudig, maar gee nogtans ‘n beeld van wat moontlik die taalsituasie was in die tyd van Israel se aartsvaders.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

Watter taal het Moses gepraat? – Francois Malan

Willie vra:

Antwoord

Prof. Francois Malan antwoord:

Die Bybel gee nie ‘n direkte aanduiding van die taal wat Moses gepraat het nie. Maar uit die antieke geskiedenis en die Bybelnavorsing kan die volgende tentatief afgelei word.

Tussen die jare 1700 en 1600 v.Chr. het die Hyksos (‘regeerders uit vreemde lande’) die regering van die noordelike en middel deel van Egipte oorgeneem. Dit was waarskynlik gedurende hierdie jare wat Josef en sy familie na Egipte toe gekom het. Die Hyksos het uit Sirië en Palestina gekom. Hulle hoofgod was Baal. Hulle het heelwat tegnologiese ontwikkelings na Egipte gebring, o.a. die gebruik van perde en oorlogswaens, en in die tyd het brons al meer bekend geword. Hulle het toegelaat dat die Egiptiese taal as offisiële taal bly geld het, maar kon seker gemaklik met die Jakob-groep, wat ook uit Palestina gekom het, kommunikeer.

In die tydperk nadat die Egiptenare die Hyksos verdryf het, en nog later in die tyd van die briewe wat by Tel-el-Amarna opgegrawe is (geskryf tussen 1400-1350 v.Chr. tydens die regering van Amenhotep IV, genoem Ignathon/Agnathon, die skoonvader van die bekende Tutankamen) was die algemene omgangstaal oud-Egipties. Maar offisiële dokumente, met o.a. opdragte van die farao en sy hoofmanne aan hulle Egiptiese goewerneurs in Palestina, was geskryf in Akkadies, die ou taal van Mesopotamië. Die 382 Amarna kleitablette is geskryf in die spykerskrif wat in die Akkadies van Mesopotamië gebruik is.

Die oud-Hebreeus waarin Eksodus 15 en Rigters 5 geskryf is, is in Kanaänitiese skrif geskryf en dateer uit die tyd van konings Dawid en Salomo (1000-931 v.Chr.). Die standaard Hebreeus waarin die meeste van die Hebreeuse Bybel geskryf is, dateer uit die laaste jare van die konings van Juda en die tyd van die ballingskap in Babel en word klassieke Hebreeus genoem (630-430 v.Chr.). Die laat-Bybelse-Hebreeus, waarin Esra en Nehemia geskryf is, begin na die ballingskap, en is in Aramese skrif geskryf, die skrif waarin die Hebreeuse Bybel vandag geskryf is. Daniël 1:1-2:4a en 8-12 is in Hebreeus geskryf, maar 2:4b-7:28 is reeds in Aramees.

Die teorie is dat die eerste vyf boeke van die Bybel en die geskiedenis daarna, eintlik geskryf is in die tyd wat strek vanaf Dawid (1000 v.Chr.) tot na die ballingskap in Babel. In dié tyd het klassieke Hebreeus sy bloeityd beleef. Die skrywers van die boeke in die Ou Testament het as bronne gebruik gemaak van mondelinge oorlewerings, ou geskrifte, en gedeeltes in Eksodus wat deur Moses self opgeteken is, bv. die tien gebooie.

Hebreeus het ontwikkel uit Aramees, wat in Mesopotamië gepraat is, bv. in Haran waar Abraham vandaan gekom het, en in Paddan-Aram (die gebied van Aram) waar Rebekka vandaan kom (Gen 25:20) en Jakob vir twintig jaar gebly het (vgl. Deutr. 26:5). In Kanaän het hulle die taal van die Kanaäniete opgeneem en so het die taal van die Hebreërs ontstaan. In Genesis 14:13 word Abraham ‘n Hebreër genoem (‘vreemdeling’ of soos die Jode beweer, as afstammeling van Heber uit die nageslag van Sem (Gen. 10:21). Na 400 jaar in Egipte het hulle van ou-Egipties opgeneem in hulle taal. Tydens die 70 jaar in ballingskap in Babel is nog Aramese woorde oorgeneem. Later word Aramees die omgangstaal in die hele Midde-Ooste, en moes die Hebreeuse Ou Testament vir die Jode van Jesus se tyd in Aramees getolk word.

Dit is te betwyfel dat Moses die klassieke Hebreeus van die laaste Judese konings en die ballingskap in Babel sou gepraat het, wat in die grootste deel van die eerste vyf boeke en die res van die Ou Testament geskryf is. Na 40 jaar in die farao se paleis kon hy waarskynlik oud-Egipties praat. Na nog 40 jaar in Midian en getroud met Sippora het hy seker die Aramees van die Midianiete gepraat (hulle was afstammelinge van Abraham en Ketura se seun Midian Gen.25:1-2). Na die volgende 40 jaar saam met die Israeliete in die woestyn het hulle seker ‘n vorm van Aramees onder ou-Egiptiese invloed gepraat.

Skrywer: Prof Francis Malan

God verdeel die mense – Francois Malan

Deon vra: 

Volgens wat ons lees in die Bybel het die Here by Babel die mense verdeel. Soos wat ek dit vertolk was dit “verdeel” in taal en kultuur. As ek dit reg verstaan. Dan is dit verkeerd van ons as mens vandag om dit wat God verander het, geskei het te probeer terug verander deur te sê daar bestaan nie so iets soos verskillende mense en kulture en tale nie. Verstaan mooi ek is nie n rassis nie.

Antwoord:

Prof Francois Malan antwoord:

Die skrywer van Genesis plaas dikwels twee verhale na mekaar om verskillende tradisies en invalshoeke weer te gee. So is daar twee skeppingsverhale: 1:1-2:3 met as laaste skepping die mens, man en vrou, as God se verteenwoordiger, as beeld van God, deur wie sy aarde bewerk moet word en die diere regeer word, en die skepping loop uit op die instelling van die rusdag (die invalshoek van ‘n priester). Die tweede verhaal, 2:4-24, begin met die skepping van die mens wat die tuin moet bewerk en bewaak en aan elke lewende wese sy naam gee, daarna die skepping van die vrou, hulle ongehoorsaamheid en uitsetting uit die tuin (die invalshoek van ‘n landbouer).

So is daar ook twee verhale na mekaar oor die mense se verspreiding oor die aarde. In hoofstuk 9 word beskryf hoe die mensdom uit die een gesin van Noag ontwikkel het ná die sondvloed: die nageslag van Jafet versprei na die noorde in stamme en nasies elkeen met sy eie taal (v5); die nageslag van Gam versprei na die suide in hulle eie stamme en tale in hulle eie lande en onder hulle eie nasies (v20); die nageslag van Sem versprei in die middel tussen die ander twee, ook met hulle eie stamme en tale, in hulle eie lande en onder hulle eie nasies (v32). Uit die seuns van Noag het die stamme oor die aarde versprei volgens hulle herkoms onder hulle eie nasies (v32). Hulle word bekendgestel as almal familie van mekaar wat die opdrag van God aan die eerste mense vervul ‘wees vrugbaar, word baie, bewoon die aarde en bewerk dit’ (1:28). Die opdrag is aan Noag herhaal na die oorstroming van die aarde (9:1).

Genesis 11:1-9 beskryf egter die verspreiding van die mense as God se straf. God het gesê die mense moet oor die aarde versprei, maar hulle probeer bymekaar bly in die stad wat hulle vir hulleself bou. Hulle wil ‘n toring bou wat tot aan God se woning in die hemel raak en vir hulleself so ‘n naam maak. Adam en Eva wou ‘soos God wees’ (3:5,6), hulle eie god wees, so ook die mense van Babel. Die Here bring verwarring in hulle taal sodat die een nie die ander kan verstaan nie, en Hy verstrooi die mense oor die hele aarde, sodat die afstammelinge van Noag nie kan voortgaan met hulle anti-goddelike planne nie. Soos Adam en Eva ongehoorsaam was aan die woord van die Here, lei Babel se mense se poging om onafhanklik van God te word tot God se oordeel, met groot en voortdurende gevolge vir die mensdom.

Die woord babel beteken ‘poort van god’ maar dit word balal verwarring. In plaas van die pronkstuk van die mens se kultuur word Babel die groot simbool van die mens se mislukking, toe hy op sy eie en teen sy Skepper se opdrag begin bou. Daarmee eindig die voorgeskiedenis van die wêreld wat met hoofstuk 1 begin, en waarmee die skrywer verklarings probeer gee vir die mens se toestand.

Dwarsdeur die Bybel word Babilon gesien as die beliggaming van menslike hoogmoed en godloosheid, wat deur die Almagtige God veroordeel word (vgl. die spotlied van Jesaja 14:4,13-15; Jeremia 50-51). In Openbaring 18 is Babel die beeld van menslike trots en boosheid.

Vir Sefanja sê die Here: ‘Ek sal die volke verander, hulle lippe rein maak, sodat hulle almal My sal aanroep en soos een man (letterlik: met een skouer) My sal dien’ (Sef.3:9). Daarmee word ‘n einde aan die taalverwarring in die vooruitsig gestel.

Op die Pinksterdag, met die uitstorting van die Heilige Gees, praat Jesus se dissipels oor die groot dinge wat God gedoen het, en mense uit baie tale hoor dit in hulle eie taal, as ‘n teken dat elkeen wat die Here aanroep gered sal word (Handelinge 2:6-12,21).

Jesus bid vir almal wat tot geloof in Hom kom: ‘dat hulle almal een mag wees, net soos U, Vader, in My is en Ek in U, dat hulle ook in Ons mag wees, sodat die wêreld kan glo dat U My gestuur het’ (Johannes 17:21). En sy nuwe gebod aan almal wat in Hom glo is: ‘julle moet mekaar liefhê. Soos Ek julle liefhet, moet julle mekaar ook liefhê’ (Johannes 13:34).

Paulus sê vir die gemeentes in Galasië: ‘Deur hierdie geloof in Christus Jesus is julle nou almal kinders van God, want julle almal wat deur die doop met Christus verenig is, moet lewe soos mense wat aan Christus behoort. Dit maak nie saak of iemand Jood of Griek, slaaf of vry, man of vrou is nie: in Christus Jesus is julle almal een’ (Galasiërs 3:26-28).

Openbaring 21:26 voorsien dat die skatte en rykdom van die nasies in die nuwe Jerusalem ingebring sal word.

Die bestaan van volke en nasies word nie in die Bybel ontken nie, maar van die gelowiges word gevra dat hulle mekaar sal liefhê soos Christus ons liefgehad het, ook oor die grense van volk en nasie. Paulus sê: ‘…wat julle ook al doen, doen alles tot eer van God. Moenie aanstoot gee nie, nie aan Jode of aan Grieke of aan die gemeente van God nie (1 Korintiërs 10:31-32). Hy voorsien dat Jode en Grieke saam nagmaal gebruik. Dit is ons gemeenskap met die bloed en liggaam van Christus. Al is ons baie lede, is ons een liggaam wat aan Christus behoort (10:16-17), kinders van een Vader, wat deur die Heilige Gees in elke gelowige woon (Efesiërs 4:4-6).

Skrywer: Prof Francois Malan

Genesis 11 – Francois Malan

Willie Esterhuizen vra: 

Genesis 11 het betrekking . God het die mense se taal verwar om hulle te verhoed om verder te gaan met die bou van die toring . Is dit dalk hier waar die verskillende nasies ontstaan het? Dit is baie interessant , as n mens die skepping in ag neem , dan wonder ‘n mens maar onwillekeurig hoe het dit gebeur dat daar soveel verskillende rasse op aarde is, want ons glo tog God het alles geskep , niemand anders het geskep nie.

Antwoord:

Prof Francois Malan antwoord: 

‘Genesis 11 het betrekking . God het die mense se taal verwar om hulle te verhoed om verder te gaan met die bou van die toring . Is dit dalk hier waar die verskillende nasies ontstaan het?’

Genesis 11:1-9, oor die verstrooiing van die mense oor die hele aarde deur hulle taal te verwar, volg op Genesis 10:1-32 oor die verspreiding van die nasies wat uit die seuns van Noag ontwikkel het.

Genesis 10 verduidelik hoe die verskillende nasies almal uit Noag voortgekom het, nadat God alles wat op die aarde geleef het, mens en dier weggevee het met die uitsondering van Noag en dié by hom in die ark (Gen.7:23). Daarmee word die eenheid van die mensheid onderstreep.  

Genesis 11:1-9 spot met die mense se poging om vir hulle ‘n naam te maak, sodat hulle deur hulle bouwerk nog na hulle dood onthou sal word deur hulle nageslag. God belowe om Abraham se naam groot te maak (NAV ‘n man van groot betekenis). Dit is God wat ‘n mens se naam groot maak. Maar in Genesis 11:4 staan ‘laat ons vir onsself ‘n naam maak’. Soos in Genesis 3:5-6, wil die mens soos God wees om alles te ken, so wil hulle hier self sorg dat hulle geken sal word, en dan nog met ‘n hoë toring wat na die hemel reik. Hier word gespot met die kleinlike menslike poging teen die God van die hemel en die aarde.

‘…is dit dalk hier waar die verskillende nasies ontstaan het?’ Nee, dit word in hoofstuk 10 bespreek.

‘…as ‘n mens die skepping in ag neem…’

Die samesteller van die boek Genesis behandel die skepping voor die geskiedenis van die mensheid kan begin, in twee beskouings na mekaar (1:1-2:4a en 2:4b-4:26), soos die twee berigte oor die verspreiding/verstrooiing van die mensedom in hoofstukke 10 en 11.

Genesis 1:1-2:4a is kunsprosa in sewe afdelings met ‘priesterlike terme’ oor God wat skep deur sy bevele, en sy heerskappy só uitvoer dat sy skeppings meewerk soos Hy bepaal, en tot die doel wat Hy op die oog het. Hier word die mens laaste geskep, aan die einde van die sesde skeppingsdag.

Genesis 2:4b-4:26 is in eenvoudige verhaalstyl van ‘n gekiedenis wat ontvou in die taal van iemand wat in landbou en veeteelt belangstel, ‘n ‘boereverhaal’. Die mens word eerste geskep uit die aarde en daarna die diere. In 2:4-25 kry die mens ‘n opdrag, in 3:1-24 word die mens se ontrou aan sy opdrag beskryf, in 4:1-26 hoe dit verder met die mens gaan.

In Genesis 10:1-11:9 plaas die samesteller ook twee berigte na mekaar. Soos Genesis 1 die plek van die mens in die skepping aandui, dui hoofstuk 10 aan waar Israel tussen die volke sal verskyn. Die ‘priesterberig’ oor die skepping van die mens met die seënende opdrag om te vermeerder en die aarde te vul (1:26-28) word uitgebrei in die ‘boereverhaal’ se vertelling van die skepping, eers van die man, dan die diere, dan die vrou, en dan van die mens se poging om soos God te wees deur alles te ken. So beskryf hoofstuk 10 eers die verspreiding van die nasies oor die aarde na die sondvloed (10:32) met Jafet in die noorde en weste, Gam in die suide en ooste, en Sem in die middel. Daarna beskryf 11:1-9 hoe die Here die mense oor die hele aarde verstrooi (11:9).

Skrywer: Prof Francois Malan