Die Groot Geloofswoordeboek: Nagmaal

Nagmaal

In die nagmaal word die dood van die Here Jesus herdenk en ver­kondig totdat Hy weer kom (1 Kor 11:26). Volgens die *Sinop­tiese Evangelies (*Sinoptiese probleem) het die Here Jesus self die nagmaal ingestel tydens die Paasfees die aand voor Hy ge­kruisig is. Tydens die instelling het Hy eenvoudige maar heel ongewone woorde gebruik waaroor in die loop van die ge­skie­denis baie na­gedink is. Hy het die brood aan sy dissipels gegee met die woorde: “Neem, eet, dit is my liggaam,” en die beker met die woorde: “Dit is my bloed” (Matt 26:26 ev). Die woorde is buitengewoon omdat Hy nog in lewende lywe voor hulle ge­staan het. Wat kon Hy bedoel het? Wat het Hy vir hulle gegee: brood en wyn, of sy liggaam en sy bloed? Daar word gesê dat dit die minste woorde is waaroor daar in die geskiedenis die meeste geskryf is.

‘n Paar vrae kom hieruit na vore. Hoe kon Jesus bedoel het dis letterlik sy liggaam en sy bloed? Maar as Hy bedoel het dit is net sim­bole van sy liggaam en sy bloed, moes Hy tog ‘n aanduiding daar­van gegee het. Die *Katolieke Kerk neig na die letterlike be­te­kenis: Hy het letterlik sy liggaam en sy bloed aan hulle gegee, en die Protestante neig na ‘n figuurlike, simboliese betekenis: die brood en die wyn staan vir of verwys na sy liggaam en sy bloed.

Eucharistie, die mis en transsubstansiasie

Die Katolieke gebruik in hierdie verband die woord “trans­sub­stansiasie”, en praat van die nagmaal as die Eucharistie of die Mis. “Transsubstansiasie” beteken letterlik dat die substansie of die materiaal verander. Die Katolieke Kerk gebruik dit vir die ver­an­dering van die brood en die wyn in die letterlike liggaam en bloed van Christus. Hulle is oortuig dat die brood wat Christus die aand aan sy dissipels gegee het, verander het in sy liggaam toe Hy die woorde uitgespreek het, en die wyn in sy bloed.

Die Katolieke aanvaar dat die priester vandag nog regtig en letterlik Jesus se liggaam en sy bloed aan die gemeente gee. Deur ‘n wonderwerk word die brood sy liggaam en die wyn sy bloed wanneer die priester die wydingswoorde uitspreek. As daar van die brood en die wyn oorbly na die nagmaal – of nee, dit is tegnies verkeerd, want dit is nie meer brood en wyn nie. Dus: as daar van Jesus se liggaam wat soos brood lyk na die nagmaal oorbly, en van sy bloed wat soos wyn lyk, moet dit op ‘n besondere manier en met die allergrootste eerbied bewaar word. Vir eeue lank het die priester ook net die brood aan die lidmate gegee. Hulle was bang van die wyn (die bloed van Jesus!) kan op die grond val.

Die Protestante dink nie so nie. In die meeste gevalle is daar min verleentheid as daar brood en wyn oorbly, al sal dit tog in sommi­ge gevalle met besondere respek behandel word. En tog is daar ook verskille binne die Protestantisme.

Die meeste Protestante sien niks meer as blote simboliek in die brood en die wyn nie. Ons hoor voortdurend net van die “tekens” van brood en wyn, waarby die predikant of pastoor eint­lik bedoel die brood en die wyn is (blote) tekens van die lig­gaam en die bloed van Christus. Die brood simboliseer, dit wil sê dit staan vir en verwys na die liggaam van Jesus.

Maar Calvyn het dit anders verstaan. Hy was oortuig dat ons inderdaad die liggaam en die bloed van Christus by die nagmaal eet en drink, maar anders as wat die Katolieke glo.  Calvyn het gesê ‘n mens het twee monde: die mond van jou maag en die mond van jou siel: jou geloof. As jy met die mond van jou maag die brood eet, neem jy deur jou geloof Jesus se liggaam in jou hart in. Dit beteken dat jy ook waarlik die Here Jesus in jou lewe opneem as die ware voedsel en drank.

‘n Mens moet onthou dat liggaam en bloed vir die hele persoon staan. Jesus het nie iets van Homself gegee nie, selfs nie baie van Homself nie. Hy het sonder meer Homself gegee. Sy opvallende woorde kon nie minder beteken het as dat Hy Homself aan sy dissipels gegee het nie.

Dit beteken dat, hoe ons dit ook al verstaan, ons in die nagmaal deel kry aan Jesus self in al sy volheid. Hierdie gemeenskap met Hom lê op ‘n ander vlak as om die evangelie te hoor. Dit werk op ander en meer sintuie sodat dit ‘n dieper en voller ervaring kan wees as om net na die evangelie te luister.

Kindernagmaal

Kindernagmaal is algemeen in die Katolieke Kerk, maar daar is baie verskille in die Protestantse kerke. In baie gevalle is die oortuiging dat iemand die evangelie eers goed moet verstaan, “want hy wat eet en drink sonder om te besef dat dit die liggaam van die Here is, bring daardeur ‘n oordeel oor homself” (1 Kor 11:29).

Hierteenoor word gestel dat dit nie hier gaan om ‘n intellek­tuele vermoë nie, maar om eerbied vir die ander gemeentelede as deel van die liggaam van die Here. Die misbruik in Korinte was dat die rykes al die kos opgeëet het voor die armes kon kom omdat hulle as slawe laat moes werk. Paulus sien dit as ‘n miskenning van die feit dat ook die armes deel van die gemeente as die liggaam van die Here is. Dit beteken deur sonder liefde teenoor hulle op te tree, tree ‘n mens liefdeloos teenoor Jesus self op. Dit is die sonde; ‘n morele saak, nie ‘n intellektuele saak van “Is jy oud genoeg om genoeg van die evangelie te verstaan?” nie.

Mense wat die kindernagmaal aanvaar, wys ook daarop dat die doop in die Nuwe Testament toegang gegee het tot die nag­maal. As ‘n kerk gedooptes toegang tot die nagmaal weier, is die vraag dan of hulle die doop ernstig opneem. Dit geskied dikwels juis in kerke wat naas die grootdoop ook die kinderdoop bedien, en dan nie die kinders toelaat tot die nagmaal nie.

Wanneer kindernagmaal wel aanvaar word, is die vraag van watter ouderdom af. Waarskynlik is die suiwerste prosedure om kinders wat tuis saameet ook saam nagmaal te laat gebruik. Die nagmaal was in Paulus se sendinggemeentes ‘n ete om ‘n tafel in ‘n huis. Daar kan min twyfel wees dat die kinders saamgeëet het, en dus ook saam nagmaal gebruik het. Die nagmaal was waarskynlik ook nie so ‘n formele en afgemete gebruik wat begin het presies wanneer die wydingswoorde uitgespreek is en na een happie brood en een stukkie wyn klaar was nie. Dit was ‘n volle ete waarty­dens die lidmate hulle verhale met mekaar gedeel het, en saam gebid en gedank en geloof het op verskillende maniere (1 Kor 14:26 ev). Die hele gesin, en dus al die kinders wat kon saameet, was heel waarskynlik deel hiervan.

Die meeste historiese kerke het ‘n kinderonvriendelike nag­maalpraktyk. Dit is onrealisties om te dink kinders kan dit werklik beleef in ‘n formele liturgie. Selfs volwassenes moet ‘n sterk vergeestelikingsvermoë hê om met een stukkie droë brood en een slukkie soet wyn ‘n fees te beleef.

Kleingroepnagmaal

Die ideale plek om nag­maal te vier is dieselfde plek waar die vroeë Christene dit gedoen het: die huis- of *selgemeente van so vyftien mense (Hand 2:46; 1 Kor 11:17 ev). Rondom ‘n tafel kan daar regtig feesgevier word, mekaar se verhale gedeel word, vir mekaar en saam met mekaar gebid, gedank en geloof word. Daar is in terme van die Bybel geen rede waarom juis ‘n predikant, pastoor of priester die nagmaal moet instel of bedien nie.

Net soos in die geval van die beoefening van die *gawes, is die vlak van persoonlike gemeenskap in ‘n massabyeenkoms net een­voudig te laag om nagmaal of gawes tot hul reg te laat kom, al kan beide tog wel in ‘n beperkte mate sinvol wees in hierdie groot byeenkomste. (*Gawes)

Daar is maniere om die nagmaal te vier wat die persoonlike belewing kan versterk. In selgemeentes én groot byeenkomste kan twee persone langs mekaar die brood en die wyn oor en weer aan mekaar gee met woorde soos: Die liggaam/bloed van Jesus is vir jou ook gebreek/vergiet.

Skrywer: Prof Adrio König

Een van die ou kerklike gebruike wat herleef, is om tydens Lydenstyd van iets kleins te vas. Sjokolade of wyn of iets dergeliks. Dis iets simbolies. Een aspek van dié soort vas is dat dit ’n herinnering is. Die tydelike prysgawe van ’n klein vreugdetjie herinner ons aan die groot prysgawe wat Jesus gedoen het. Hy het, lees ons in Filippense 2, nie aan sy Goddelikheid vasgehou nie, maar Homself verneder. Hy het soos ’n slaaf geword. Uiteindelik het Hy aan die kruis gesterf. ’n Klein stukkie “lyding”, die ontbering van ’n klein plesiertjie, word vir 40 dae lank ’n herinnering aan die lyding van Jesus Christus. Maar van Aswoensdag tot Opstandingsondag is daar eintlik 46 dae. Die ses Sondae word nie as deel van Lydenstyd gereken nie. Dit is omdat die Sondag die dag van die opstanding is. Dit is die dag van oorwinning. Van vreugde. Op die Sondag vas jy nie. Jy vier. En so ontstaan daar in Lydenstyd ’n ritme van ses dae vas en een dag vier, ses dae vas, een dag vier. Ses dae van nadink oor die lyding. Een dag van viering van die opstanding. Ses dae van verootmoediging. Een dag van leef uit die oorwinning. Dit is ’n ritme wat ’n diep betekenis vir die lewe van ’n gelowige dra. Want deur die hele jaar kom daar tye van swaarkry en tye van pyn. Hierdie ritme van Lydenstyd help ’n mens om dán die oorwinning te onthou. As die spreekwoordelike vyebome nie bot nie en lande geen oes lewer nie, help dit ’n mens om soos die profeet Habakuk in die Here te bly jubel. Want soos die 40 dae ’n mens aan Jesus se lyding herinner, herinner die Sondag ’n mens aan die oorwinning. Elke Sondag. Reg deur die jaar.

Artikel met dank aan Kerkbode 12 Maart 2018 Redakteursbrief

‘n Leser Vra,

Ekt n rukkie gelede gelees: “moenie na die weer kyk nie”. Het nagelaat om die teks neer te skryf. Dis nie Pred 11:4 nie.

Kan u help asb?

Antwoord

Dr Johann Antwoord

Die enigste gedeeltes in die Bybel wat iets verwys van mense “wat na die ‘weer’ kyk”,  kry ‘n mens in ….

Prediker 6

¹¹ Moenie heeltyd die wind dophou en na die wolke opkyk nie, want die reën sal op sy bepaalde tyd kom.  Werk liewer voluit voort. (Die Boodskap vertaling 2008)

Handelinge 1

9 Na hierdie woorde het Jesus van die Olyfberg af na die hemel teruggekeer. 10Terwyl die dissipels nog staan en kyk hoe Hy in die wolke verdwyn, het twee mans uit die hemel by hulle kom staan. Hulle het spierwit klere aangehad. 11Een van die mans vra toe vir die dissipels: “Hoekom staan julle so na die hemel en kyk? Dink julle dat julle nooit weer vir Jesus gaan sien nie? Hierdie selfde Jesus wat nou voor julle oë na sy hemelse woonplek toe vertrek het, sal op presies dieselfde manier na julle toe terugkom.” (Die Boodskap vertaling 2008)

Lukas 12

⁵⁴Jesus sê toe vir die mense wat na Hom luister: “Julle is sulke goeie weervoorspellers! As julle ’n wolk daar uit die weste sien aankom, sê julle: ‘Dit kom reën.’ En dan gebeur dit ook. ⁵⁵En wanneer die suidewind begin waai, sê julle: ‘Nou gaan ons uitbraai van die hitte.’ En dan gebeur dit ook. ⁵⁶“Ek verstaan julle spul skynheiliges glad nie. Julle is sulke goeie weervoorspellers. Julle kan presies sê wanneer dit gaan reën en wanneer dit warm gaan wees, maar julle kan glad nie die tyd reg lees nie. ⁵⁷Besef julle nie hoe laat dit al op God se groot horlosie is nie? ⁵⁸“Julle weet ook nie hoe om reg teenoor ander mense op te tree nie. Kyk net hoe dikwels beland julle in die hof. Dit is omdat julle nie bereid is om die saak voor die tyd te gaan uitpraat met mense wat julle hof toe wil vat nie. Moenie so hardkoppig wees nie. Gaan maak dinge tussen julle en ander mense reg voordat julle in die hof beland. ⁵⁹Wie weet, later word julle skuldig bevind en dan moet julle ’n lang tyd in die tronk gaan sit.” (Die Boodskap vertaling 2008)

Skrywer: Dr Johann Voges

Hoe weet ‘n mens of iemand die Heilige Gees ontvang het of nie; kom ons probeer om die vraag eerder te formuleer in die streking van Paulus se bedoeling met 1 Korintiërs 12 – 14 … wat verwag ek moet daar in my eie hart en lewe as christen gebeur wanneer ek, soos Paulus dit hier vers 13 stel, met die Heilige Gees gedoop is of deur die Heilige Gees deurdrenk is?

Dis nie net ‘n belangrike vraag waarop ek as christen in my lewe ‘n antwoord moet kry nie, maar dis net so belangrik dat my antwoord ook in die Bybelse konteks verstaan word.

Sommige gemeentelede in Korinte het gedink dat ‘n mens die vraag net kan beantwoord as jy ook begin doen wat diegene doen wat daarop aanspraak maak dat hulle al die regte geestelike belewenisse ervaar het, met ander woorde waar ander mense die geestelike dinge beoefen is die plek waar jy ‘n antwoord op jou vraag moet gaan soek. En toe lidmate se geestelike ervaring die norm begin word het vir die mate waarmee jy dink jy deur die Heilige Gees deurdrenk is, het die gemeente van Korinte al groter geestelike probleme begin optel.

• sommige gemeentelede het begin dink dat hoe meer ek myself emosioneel kon laat meevoer of inleef in my godsdiens, hoe ‘n beter kwaliteit christen word ek dan
• dit het veroorsaak dat daar ‘n soort geestelike hoogmoed tussen die gemeentelede ontstaan het. ‘n Houding van “ek is ʼn beter en meer toegewyde christen” as enige ander afhangende van die lysie geestelike gawes waaroor ek dink ek beskik
• natuurlik het lidmate jaloers op mekaar begin raak of vir mekaar begin neusoptrek omdat hulle begin glo het dat my geloofwaardigheid as christen af gehang het van veral ‘sekere’ gawes. So het sommige lidmate eerder ‘n groter spiritual nuinsance as ‘n spiritual influence op die gemeentelewe begin kry
• die hartseer van dit alles was dat al die sogenaamde geestelike ervarings in die gemeente nie net verwaandheid en ʼn toutrekkery onder baie lidmate veroorsaak het nie, maar dat daar veral ‘n stuk vervreemding en verdeeldheid tussen lidmate onderling begin ontstaan het.

In sy antwoord hierop in 1 Korintiërs 12 – 14, wys Paulus nie net op hoe verwarrend dit kan raak as elke christen sy eie geestelike ervaring vir ander wil begin voorskryf as die norm vir ‘n geesvervulde lewe nie, maar probeer hy veral om hier om ‘n korrekte perpektief te stel op wat ‘n geesvervulde lewe werklik beteken.

Om met die Heilige Gees gedoop / deurdrenk te wees of die Heilige Gees as gawe te ontvang, beteken vir Paulus: “As julle nie seker is of iemand regtig onder die invloed van die Heilige Gees praat nie, wil ek julle ’n goeie toets daarvoor gee. Iemand wat deur die Gees praat, sal nie sê: “Vervloek is Jesus” nie. As iemand egter sê: “Jesus is die Here,” is dit die Heilige Gees wat hom dit laat sê” ^{1 Korintiërs 12;3}; Johannes gee ‘n soortgelyke antwoord hierop: “Liewe vriende, moenie enige persoon glo wat beweer hy sê dit of dat onder die invloed en leiding van die Gees nie. Ondersoek en toets eers hierdie “geestesuitsprake”. Kyk of die oorsprong daarvan regtig by God lê; die wêreld is vol vals profete. Ons kan die Gees van God só uitken: iemand wat nie bang is om vir seker te sê dat Jesus Christus mens van vlees en bloed geword het nie, het die Gees wat van God af kom” ^{1 Johannes 4;1-2}. Die sekerheid of die Heilige Gees in my lewe werk of nie, gaan dus gepaard met my belydenis aangaande Jesus Christus. Ses van die sewe kere wat daar in die Nuwe Testament van die doop met die Heilige Gees gepraat word, verwys dit na die uitstorting van die Heilige Gees op pinksterdag. Hier in 1 Korintiërs 12 wil Paulus dus sê as ek glo in die Here Jesus as my Here en Verlosser, word ek ook deurdrenk / gedoop met die Heilige Gees … is my lewe as christen onder beheer van die Gees van God.

‘n Belangrik ding om hier raak te sien is dat die doop met die Heilige Gees nie iets is wat êrens gebeur omdat ek nou so ‘n oulike deurleefde christen geword het nie. Die Bybel is hieroor baie duidelik, as die Here God ‘n sondaar red, sluit dit vergewing van al sy sonde in … maak nie saak of  dit in onwetendheid of moedwilligheid gedoen is of nog steeds gedoen word en nog gedoen sal word nie. Die Here verlos my volkome van sonde … daarom is dit ook die een ding wat nooit weer lekker is om te doen nie. Dis hoekom Johannes sê: “Niemand wat deur God sy kind gemaak is, maak nog ’n gewoonte van die sonde nie. Hoe kan hy? God het so iemand mos lewendig gemaak. Ja, uit God self is hy gebore, want God is kragtig en sterk. Daarom mag die gedagte om iets te doen wat God ongelukkig maak, nie eens by ’n kind van God opkom nie” ^{1 Johannes 3:9}. Daarmee wil Johannes nie sê dat ʼn kind van God nie meer sonde “kan” doen nie, maar ʼn kind van God “wil” nie meer sonde doen nie. God vergewe my nie net nie, Hy vernuwe my ook … om in soveel woorde te probeer sê wanneer iemand tot bekering kom, word dit ook pinkster in sy lewe.

Hiermee word dan ook in dieselfde asem gesê wat God se eintlike bedoeling met my verlossing as sondaar is … om deel te wees van die liggaam van die Here Jesus, dit is sy kerk. Geen christen kan dus onbetrokke by die kerk wees omdat hy voel dat hy die Here beter op sy eie kan dien nie … sulke soort christene het nie ‘n bestaansreg nie. Daarom word elke christen in die kerk, deur die Heilige Gees toegerus met verskillende gawes volgens my vermoë en met die oog op die spesifieke verantwoordelikheid (hede) wat ek in die Here se gemeente het.

Wat Paulus hiermee probeer verduidelik, is dat in die kerk van die Here Jesus het elke lidmaat ‘n eie funksie, ‘n eie plek en ‘n eie verantwoordelikheid wat ek moet nakom sodat die liggaam van die Here Jesus (sy kerk) in sy geheel reg kan funksioneer. As ek dus die toerusting wat die Heilige Gees vir my gegee het vir my verantwoordelikheid in die gemeente vir iets anders gebruik of dit gladnie gebruik nie, word ek die oorsaak dat die gemeente soos ‘n gestremde liggaam begin lyk en funksioneer. Dis presies wat hier in Korinte gebeur het, lidmate het die gawes van die Heilige Gees begin gebruik tot hulle eie voordeel en prestige in die dorp in plaas van vir die doel waartoe of waarvoor die Heilige Gees dit vir elkeen (verskillend) gegee het.

Miskien net iets in kort oor die verskillende moontlike gawes… Daar is seker gemeenskaplike gawes wat ons almal ontvang het al verskil ons hoe ookal van mekaar. Byvoorbeeld die gawe of vermoë om te kan glo, hoop en om lief te hê ^{1 Korintiërs 13} , om die vrug van die Gees te kan dra … liefde, blydskap, vriendelikheid ens ^{Galasiërs 5:13vv}. Hierdie gemeenskaplike gawes het veral te doen met my verhouding met die Here en my gedrag as christen in die gemeente enb ook alledaagse samelewing.

Maar bo en behalwe die gemeenskaplike gawes, gee die Heilige Gees ook aan elkeen van ons verskillende individuele (besondere) gawes soos wat elkeen van ons nodig het vir die spesifieke verantwoordelikheid wat ek in die gemeente het. In elke gemeente sal mens dan ook die individuele gawes kry wat vir daardie gemeente in sy tyd en omstandighgede die nuttigste is om as gemeente van die Here Jesus te kan funksioneer.

Maar as lidmate soos in die geval van die gemeente in Korinte begin om individuele gawes wat vir verskillende mense verskillend bedoel is, gemeenskaplike gawes te probeer maak waarop lidmate jagmaak terwille van prestige waarde of geloofwaardigheid, is daar chaos. Dan noem Paulus hier byvoorbeeld as iemand die gawe van spreek in tale het, met ander woorde die gawe om op ‘n seker manier uitting te gee aan sy geestelike ekstase en daar is niemand wat dit kan verstaan nie, water nut het dit vir die gemeente. Laat dan liewer die lidmate wat die gawe van profesie het, met ander woorde die gawe om God se Woord op ‘n verstaanbare manier te kan verklaar, laat hulle in die erediens optree terwille van die toerusting en seën van die hele gemeente^{1 Korintiërs 14}.

Per slot van rekening gaan dit nie oor hoeveel of watter van die of daardie individuele gawe elkeen van ons kan of mag besit nie, maar hoe dié waarmee die Heilige Gees vir elkeen van ons toegerus het, tot seën en opbou van sy gemeente in Korinte (of waar ookal) gebruik word. Daarom sê Paulus hier dat al verskil ons hoe ookal van mekaar en al het geen twee van ons dieselfde genadegawes van die Heilige Gees ontvang nie, is dit geen rede om op mekaar neer te sien of met mekaar te wedywer nie, want al het jy ook die beste gawes ontvang, maar daar is geen liefdesgesindheid waarmee jy dit uitleef nie, beteken jy vir die gemeente en vir die Here niks, ^{1 Korintiërs 12;31-13;1}.

As die gemeente van Korinte of my gemeente dus soos ‘n gestremde liggaam van die Here Jesus begin lyk en funksioneer, behoort ek as christen my hand in eie boesem te steek met die vraag … is dié gemeente nie dalk gestremd omdat ek die gawes wat die Heilige Gees my gegee het óf gladnie gebruik nie óf net gebruik terwille van my eie verrykking … want dan is my bedoeling daarmee in elk geval siek.

Miskien moet ons meer bid … Here begin by my … gee my die genade om die genadegawes wat U aan my gegee het te gebruik vir dit waarvoor U dit hier in my gemeente bedoel het. Die genade om te besef dat die gawes wat U gee ‘n mens nie belangrik of onbelangrik maak nie, maar eerder bruikbaar en diensbaar vir U hier waar ek is. Genade Here om ook ander lidmate se gawes te waardeer en te respekteer …  die tannie met die gawe om beter kos te kook as om te praat waar daar nood is; die ouderling wat die gawe het om mense ‘n seer pad te kan loop eerder as om ‘n wyksbyeenkoms te kan hou; die diaken wat ‘n groter deernis met mense het as die vermoë om te kollekteer; die genade om in my gemeente te kan ervaar dat waar status en swaarkry die geneigdheid kan hê om lidmate net vir hulleself te laat leef, U ons opnuut sal vrymaak om as U kerk vir mekaar en vir U te leef … sodat ons ook in hierdie gemeente mag besef hoe afhanklik ons van mekaar is en hoe ons mekaar nodig het om U kerk te kan wees.

Skrywer: Dr Johann Voges