Die Bybelse Nagmaal – Jan van der Watt

Elize vra:

Gegroet in die mooi Naam van Jesus! Kan u my dalk help? Ek is op soek na meer inligting oor die Nagmaal. Bybel se Nagmaal, hoe hulle dit in die dae van Jesus gevier het en die kossoorte wat hulle geëet het. Ons selgroep wil graag so ‘n Nagmaal reël en sal dit baie waardeer as u vir ons meer inligting kan gee.

Antwoord:

Prof Jan van der Watt antwoord:

Elize se vraag gaan oor die manier waarop die nagmaal gevier is. Dit lyk of die Christene aanvanklik gereeld saamgekom en saam geëet het (Daar is aanduidings dat dit weeliks gevier is (Hand 20:7, 11; 1 Kor 16:2 of selfs daagliks Hand 2:46-47). By die geleenthede het hulle dan ook aan Jesus teruggedink (lees 1 Kor 10-11, veral hf. 11 in die verband). Dit sou ons die aanvanklike nagmaal kon noem. Daar was ook liefdesmaaltye wat in die vroeë kerk ontwikkel het, waar hulle die arm mense saam met hulle laat eet het sodat hulle ook iets kry om te eet – dit was ‘n tipe barmhartigheidsdiens.

Wat en hoe het hulle geëet? Navorsers sê dat die laaste maaltyd baie soos die Grieks-Romeinse dinees van daardie tyd geëet is. Die eters het op banke wat teen die muur van die kamer gestaan het, gelê. Hulle het waarskynlik skuins op hulle linkerarms gelê en met hulle regterhande geëet. Daarom kon Petrus vir die geliefde dissipel wink om vir Jesus iets te vra. Hy het nader aan Jesus gelê (Joh 13:22-25). Die kos is dan op klein tafeltjies naby die banke bedien.

Die maaltyd het na sononder begin met liedere en gebede wat dit ‘n egte fees gemaak het – sien Eks 12-13 vir die instelling van die fees (sien ook Lev 23:4-8). Die kern van die gebede was die gebed van die pa van die huis en die opsê van die Hallel (Ps 113-118 – sien Mk 14:26

Wat die kos betref:  brood is gebreek en wyn gedrink. Brood was die basiese komponent van feitlik elke maaltyd en was op verskillende maniere gebruik. Gedurende die paasfees is ongesuurde brood gebruik om terug te dink aan die spoed waarmee daar uit Egipte getrek is. Afgesien van die feit dat dit kos was, was dit as lepel gebruik om die sous uit die bakke te skep. Dit was ook as servette gebruik om die sous van jou hande af te vee. Die ‘servet-brood’ is dan op die vloer gegooi (dit is die krummels wat die armes en die honde dan geëet het). Dit is dus ‘n baie goeie teken vir die nagmaal, want maaltye is nie eintlik sonder brood gehou nie. Hulle moes ook iets hê om te drink. Wyn was ook ‘n belangrike deel van die destydse meer formele maaltye. Hulle het die wyn met water verdun (gewoonlik 1 deel wyn met 3 dele water).

Volgens die eerste drie evangelies was dit die paasmaaltyd – die feesmaaltyd wat die Jode elke jaar geëet het om die uittog uit Egipte te vier. Die hoofdis was die paaslam wat geslag en by die feesmaaltyd geëet is. Dit is gebraai – dit was verbied om dit te kook. Daarby is sous van bitter kruie bedien om die swaarkry in Egipte te herdenk (Joh 13:26), asook natuurlik die ongesuurde brode.

As die familie almal bymekaar was, is die eerste kelk wyn geskink. Die familiehoof het dan die seën gevra en ook die kelk wyn geseën. Dan is die bitter kruie neergesit en met of sonder die sous geëet. Die ongesuurde brood was volgende gevolg deur die lamsvleis wat voor die hoof van die huis neergesit is. Die tweede ronde wyn is dan geskink. Die ouste seun vra dan aan die hoof van die huis wat die betekenis van die maaltyd is. Die Egipte verhaal is dan vertel waarna Ps 113-114 gesing is. Daarna is die vleis gesny en geëet. Daarna is weer (verskeie male) wyn geskink en Ps 115-118 gesing.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Die Vulgaat – Coen Slabber

[Hierdie artikel volg op die artikel van die Septuagint. Die twee artikels behoort eintlik saam gelees te word.]

Met verloop van tyd word Latyn belangriker en verplaas Grieks as die algemene spreektaal. Reeds in die tyd van Jesus Christus was Latyn die dominante taal in die westelike dele van die Romeinse Ryk – dele soos Gallië en Noord-Afrika. Die noodsaaklikheid van ‘n Latynse vertaling van die Ou Testament word dringend.

Verskillende Latynse vertalings van die Ou Testament word gemaak. In 160 n.C. gebruik Tertullianus  waarskynlik ‘n Latynse teks. Voor sy dood in 258 n.C. gebruik Siprianus ook ‘n Latynse teks. Hierdie ou Latynse tekste was vertalings van die Septuagint. (Op die webblad is daar ‘n artikel oor die Septuagint.) Ongelukkig is geen van hierdie ou Latynse manuskripte bewaar nie – slegs fragmente is beskikbaar.

In die derde eeu n.C. verplaas Latyn Grieks as onderrigtaal in die Romeinse Ryk. Die kerk besef dat ‘n uniforme, betroubare teks in Latyn nou dringend noodsaaklik is. Pous Damasus I gee in 382 opdrag aan Hieronimus om die Ou Testament te vertaal. Hieronimus was ‘n student van die Latynse, Griekse en Hebreeuse tale. Hieronimus het begin deur eers die vier evangelies in Latyn te vertaal. Hy voltooi hierdie taak in 384 – die jaar waarin Pous Damasus I oorlede is.

Hieronimus begin deur die Septuagint as sy grondteks vir sy vertaling te gebruik. Hy besef egter gou dat dit beter sou wees om eerder die Hebreeuse teks te gebruik. Hierdie teks was nog in Palestina as grondteks gebruik. Tussen 390 en 405 vertaal hy die Ou Testament in Latyn. Hierdie vertaling staan bekend as die Vulgaat. [Dit is afgelei van die Latynse woord vulgare wat verkrygbaar maak beteken.]

Nou het die kerk ‘n probleem: Hieronimus beklemtoon die belang van die Hebreeuse Ou Testament – 39 boeke; die Septuagint het ‘n hele aantal boeke wat nie deel van die Hebreeuse Ou Testament was nie, ingesluit. By die Sinode van Trente aanvaar die Rooms-Katolieke Kerk hierdie boeke wat nie deel van die Hebreeuse Ou Testament was nie as gesagvol. Hulle verduidelik dit deur twee woorde:

(a)   Proto-kanoniek. [Proto is afgelei van die Griekse protos wat eerste beteken.] Hierdie boeke is eerste as gesagvol aanvaar. Hierdie is die 39 boeke wat ons in die Hebreeuse Ou Testament kry.

(b)   Deutero-kanoniek. [Deutero is afgelei van die Griekse deuteros wat tweede beteken.] Hierdie ekstra boeke is dus dié boeke wat tweede as gesagvol aanvaar is.

Vir die Rooms-Katolieke Kerk beteken dit nie dat die een meer gesagvol as die ander is nie – die kerk het net op ‘n latere stadium die deutero-kanonieke boeke aanvaar as gesagvol.

Vir eeue was die Vulgaat die Bybel van die kerk.

Skrywer: Dr Coen Slabber

Die Septuagint – Coen Slabber

Met die verspreiding van die Jode buite Palestina ontstaan daar ‘n probleem – daar ontwikkel ‘n geslag Jode wat nie meer Hebreeus kon lees of praat of verstaan nie. Die algemene spreektaal van destyds was Grieks. Die Jode in Egipte was Griekssprekend. Dit was duidelik dat ‘n Griekse vertaling dringend noodsaaklik was.

Die Septuagint is die oudste Griekse vertaling van die Ou Testament. Sewentig geleerdes het in Aleksandrië bymekaargekom om die Ou Testament in Grieks te vertaal. Daar word dikwels na die Septuagint as die LXX verwys. Dit is die Romeinse syfers vir 70.

Die Pentateug is waarskynlik in ongeveer 250 v.C. voltooi. Die res van die Ou Testament en die apokriewe wat ook in die Septuagint ingesluit is, is mettertyd voltooi. Wanneer die werk voltooi is, weet ons nie – waarskynlik in die middel van die eerste eeu v.C. Ongelukkig was daar nie ‘n standaard vertalingsbeleid nie. Sommige boeke was letterlike vertalings van die Hebreeuse Ou Testament terwyl ander amper parafrases was – ‘n baie dinamiese vertaling.

Daar is ‘n Joodse legende dat Ptolemeus Philadelphus 72 geleerdes op die eiland Pharos (Naby Aleksandrië) bymekaargekry het. Hy het elkeen in ‘n kamer toegesluit en beveel dat hulle die tora moes vertaal. Na 72 dae kom al 72 met identiese vertalings na vore.

Die Septuagint was aanvanklik die Bybel van die Jode buite Palestina. Dit het egter ook die Ou Testament toeganklik gemaak vir die hele Griekssprekende wêreld – ook nie-Jode. Die Septuagint was ook die Bybel van die vroeë Christelike kerk. In die tyd van Jesus Christus het die die meeste Jode in Palestina Aramees en Grieks gepraat. Selfs die Jode in Palestina het dus die Septuagint gelees. Die aanhalings vanuit die Ou Testament wat ons in die Nuwe Testament kry, kom meestal uit die Septuagint.

Watter boeke is in die Septuagint ingesluit? Dit was die 39 boeke wat ons in die Hebreeuse Ou Testament kry – dit wil sê die Ou Testament soos ons dit ken. Die volgende boeke word bygevoeg:

• Tobit
• Judit
• Toevoegings tot Ester
• Die Wysheid van Salomo
• Die Wysheid van Ben Sirag
• Barug (met die Brief van Jeremia ingesluit)
• Toevoegings tot Daniël
  • Asarja se gebed en Die lied van die drie jong manne
  • Susanna
  • Bel en die Draak
• 1 en 2 Makkabeërs.

Die algemene gebruik van die Septuagint het tot gevolg gehad dat die apokriewe wat ingesluit is, behoue gebly het in baie vertalings. So het die Rooms-Katolieke Kerk in 1546 by die Sinode van Trente bevestig dat die ekstra boeke in die Septuagint, wat nie deel is van die Hebreeuse Ou Testament nie, deur hulle as gesagvol aanvaar word.

Skrywer: Dr Coen Slabber

Adam en Eva – Marius Nel

Danie vra:

Wat het van Adam en Eva geword nadat hulle die tuin van Eden verlaat het. Ek het die boekie genaamd “boek van Eden” gelees – maar dis nie n boek in die Bybel nie. Help asb.

Antwoord:

Dr. Marius Nel antwoord:

Die Bybel vertel niks verder van Adam en Eva nie, en daarom is die antwoord: ons weet nie.

Dat mense soms gewonder het, kan gesien word uit die spekulasies wat eeue later op skrif gestel is.

Calvijn het by geleentheid geskryf dat die Bybel die antwoorde gee wat nuttig vir ons heil is, en dat dit nie antwoorde gee om ons nuuskierigheid te bevredig nie, want God stel nie belang om ons slim te maak nie, maar te red.

Skrywer: Dr Marius Nel